Hoe doe je dat, op een goede manier afspraken maken in de gemeentepolitiek? Afkijken bij 'landelijk' is in elk geval geen aanrader op dit moment. Ik ga in gesprek met  Lianne van Kalken, onderzoeker in het Staatsrecht en fractievoorzitter in Vlaardingen.

Haar 'Routekaart voor raadsakkoorden' is een verkenning van een groot aantal manieren waarop in gemeenten bestuurlijke afspraken zijn gemaakt die anders zijn dan klassiek (klassiek: een paar partijen die op uitnodiging van de grootste achter gesloten deuren afspraken maken voor de coalitie in een raadsperiode).  Die nieuwe manieren vatten we samen als: raadsakkoorden.

We bespreken voor welk probleem  een raadsakkoord een oplossing is en wat voorwaarden  zijn waaronder het kan lukken. En wat vindt zij nu zelf een goed raadsakkoord?

Door raadsakkoorden kan de kloof tussen coalitie en oppositie worden doorbroken, wat kan leiden tot positieve politiek, stelt ze. Makkelijk is dat niet. Wel beter. Mijn ontdekking van het gesprek was vooral dat een raadsakkoord ervoor kan zorgen dat je als gemeentebestuur beter gaat besturen, ook als de raad heel versnipperd is.   

En we raken aan de rol van griffie, ambtelijke organisatie en natuurlijk de voorzitter van de raad, de burgemeester. Zij zijn immers verantwoordelijk voor de juiste omstandigheden om goede politiek te kunnen maken.

Meer lezen:

• De Routekaart voor Raadsakkoorden (pdf)
• https://www.raadsleden.nl/actueel/nieuws/routekaart-helpt-bij-keuze-raadsprogramma, Artikel van de Raadsledenvereniging
• Interview met Lianne in VNG Magazine
• Een klein instrumentje voor 'Prioriteren in de raad' dat ik maakte toen ik zelf een raad begeleidde voor hun raadsakkoord

Levert de gemeente 'fatsoenlijke zorg'? Dat heeft Willemijn van der Zwaard onderzocht. Als bestuurskundige liep zij mee met Utrechtse buurtteammedewerkers in hun dagelijks werk voor inwoners die hulp nodig hebben, binnen een context van beleidsambities, bureaucratie en bezuiniging. Ze keek hoe dat werk uitpakt voor inwoners.

Het zou zo maar een cynisch verhaal kunnen worden over regeldruk en zo. Maar haar boek Omwille van fatsoen. De staat van menswaardige zorg  is dat helemaal niet. Ook ons gesprek was praktisch en hoopvol. En dat terwijl grote thema's als 'institutionele vernedering en 'normen over wat een menswaardig bestaan is' en de bijbehorende filosofen gewoon onderdeel van het gesprek waren.

Ze onderzocht welke normen over 'goed leven' de staat en mensen die namens die staat zorg verlenen, eigenlijk hanteren rond de decentralisaties van zorg van 2015. Ze schrijft:  "Aan de extra zorgtaken die de Nederlandse gemeenten toen kregen, waren niet alleen bezuinigingen, maar ook normatieve opvattingen over ‘goed leven’ gekoppeld. Namelijk: de mens die zichzelf redt, actief meedoet en niet onnodig medicaliseert. "  

Onze recente roep om 'de menselijke maat' is dus verre van nieuw. 
 
Willemijn  schrijft dat wij in Nederlands altijd worstelden met die paradox van de rol van de staat in de verzorgingsstaat. Wij zijn, zo concludeert zij, altijd bezig geweest te voorkomen dat zorg 'minder persoonlijk' werd. Terwijl zorg leveren aan iedereen, 'zonder aanziens des persoons', en dus minder persoonlijk, een van de fundamenten is onder die verzorgingsstaat. 

Boeiend is het om haar te horen vertellen over het werk van die buurtteammedewerkers binnen die paradox van 'zonder én met aanziens des persoons'.  

Ze beschrijft hoe allerlei "beleidstaal" doorsijpelt in ontmoetingen tussen mensen met een hulpvraag en mensen die ‘namens’ de gemeente zorg en ondersteuning verlenen. In die beleidstaal zit een norm opgesloten. Kun je daar in de praktijk wel mee uit de voeten? 

Willemijn laat zien dat dat heel ingewikkeld is, maar lukt.  En ze trekt er conclusies uit voor beslissers, bestuurders en toezichthouders. Die zouden wel eens wat bescheidener en geduldiger kunnen stilstaan bij de complexe werkelijkheid.

• Het boek van Willemijn Omwille van fatsoen. De staat van menswaardige zorg (2021), te koop bij je favo boekhandel op de hoek
• Artikel van Willemijn over haar eigen onderzoek op Sociale Vraagstukken.nl
• 'Werk eens wat vaker met aanziens des persoons', Binnenlands Bestuur over het onderzoek van Willemijn
• De website van de Buurtteams Utrecht.
• Uitgebreide boekbespreking van 'De fatsoenlijke samenleving' van Avishai Margalit waar Willemijn veel over vertelt (Sociologische Gids, 2003)
• Interview met Ruud Koole (Sociale Vraagstukken, 2006) waarin hij ingaat op het begrip  'fatsoenlijk' in het beginselprogramma van de PvdA, met in het intro de vraag: 'Sinds wanneer slaat de PvdA aan het moraliseren?'

Artikel 5 van de Grondwet luidt: "Ieder heeft het recht verzoeken schriftelijk bij het bevoegd gezag in te dienen."  Voor dit 'petitierecht'  biedt Reinder Rustuma met petities.nl sinds 2005 een neutraal platform. 

Hij is daarmee een stabiele factor in democratisch verbeterland, waar nieuwe (online) vormen over elkaar heen buitelden en korte levens beschoren waren, maar Petities.nl steeds groeide. Duizenden petities zijn inmiddels opgestart, ondertekend en aangeboden, en allemaal heeft Reinder ze door zijn handen laten gaan. Het platform ('Dat meervoud is belangrijk!') staat open voor iedereen die het bestuur in Nederland iets wil laten weten en  medestanders zoekt om de oproep kracht bij te zetten. Of het nu gaat om een vuurwerkverbod, de coronapas, dierenrechten, gaswinning onder de Waddenzee, vaccinatieplicht of het behoud van Buurtcentrum de Mussen: op petities.nl vind je een plek waar je artikel 5 van de grondwet in de praktijk kunt brengen. 

Ik ken weinig mensen die zo keihard democratisch zijn als Reinder en tegelijkertijd  de representatieve democratie met hand en tand verdedigen en ondertussen het plezier in  politiek houden. Hij heeft niets op met zakenkabinetten of het referendum als panacee. 'We hebben bestuurders nodig die zich willen verbinden aan de complexe aanrommelwerkelijkheid, en begrijpen dat in een democratie iedereen ook altijd iets verliest. Dat je het moet rooien met mensen waar je het heel erg mee oneens bent. En dat je hooguit kunt voorkomen dat de mammoettanker die onze overheid is, de oever ramt.' 

Maike Klip streeft ernaar dat de overheid dicht op de werkelijkheid van echte mensen komt, zonder zich daarin te verliezen. We gaan in gesprek hoe we van het steeds maar fiksen van problemen, komen naar echt betere standaarden.

Dat begint ermee dat we de feedback loop van uitvoering naar beleid en politiek, sluiten. Maike doet dat al jaren en ze vertelt hoe -- en hoe niet. Ze is een rising star in overheidsland en dat is volkomen terecht. Maike haalt verhalen van mensen naar binnen bij de overheid. Ze doet onderzoek naar de leefwereld van mensen die met de overheid te maken hebben en werkt zo aan een steeds betere kwaliteit die klopt met de werkelijkheid.

We verkennen hoe we  van een individuele werkwijze die werkt, de nieuwe standaard werkwijze kunnen maken en hoe je iets bijzonders gewoon kunt maken. We praten over de intrinsieke motivatie van de individuele medewerker die vaak leidt tot fiksen, en een werkwijze die het goede gedrag bij anderen uitlokt: gidsen. 
 
Oftewel: stop met fiksen, ga gidsen!

Ze vertelt over haar onderzoek naar de begripvolle ambtenaar waarmee ze afstudeerde af aan de Willem de Kooning Academie. Over inburgeraars,  studenten met een lening en scholen waar ze als als onderzoeker bij DUO, de uitvoeringsorganisatie van het ministerie van Onderwijs voor werkte. En ze praat over haar nieuwe rol bij de Nationale Ombudsman, waar ze de schade en afhandeling van de gaswinning in ‘haar’ Groningen onderzoekt. Ook daar streeft ze naar een veel beter begrip.  Met pijnlijke voorbeelden.‘Stel je voor dat alle gedupeerden van de Toeslagen in één dorp wonen, en met elkaar in de buurtapp vragen ‘heb jij die 30.000 al gekregen? Ik niet, maar ik heb meer schade dan jij?’  

• Maikes onderzoeksblog: klipklaar.nl
• Haar onderzoek naar de rol van begrip voor burgers in de systeemwereld: debegripvolleambtenaar.nl 
• En specifiek nog over het onderzoeksarchief bij DUO waar ze over vertelt: https://klipklaar.nl/een-veranderende-organisatie/vier-manieren-om-verhalen-te-vertellen-in-je-organisatie/
• In Trouw dit mooie artikel over de maatwerkplaatsen bij het UWV: https://www.trouw.nl/economie/hoe-het-uwv-wil-voorkomen-dat-burgers-tussen-wal-en-schip-vallen~bfc4997e/ 
• Als je wilt weten hoe het in Groningen en omgeving met de aardbevingen zit, dan heeft Kennisplatform Leefbaar en Kansrijk Groningen deze 4 artikelen geschreven: Het Nieuwe Noorden https://www.kennisplatformleefbaar.nl/hetnieuwenoorden 
• De Raadbaak van de Nationale Ombudsman, het platform voor professionals om praktische vragen en knelpunten met elkaar te kunnen uitwisselen. https://www.nationaleombudsman.nl/professionals/nieuws/2021/raadbaak-online-community-voor-professionals-van-start
• Parks and Recreation op IMDB: https://www.imdb.com/title/tt1266020/ Tagline: The absurd antics of an Indiana town's public officials as they pursue sundry projects to make their city a better place.
• Ook hebben we het kort nog over www.geldstromendoordeschool.nl

In deze aflevering ga ik in gesprek met Tim Robbe. Tim is jurist en bestuurskundige. Hij werkt al twintig jaar als consultant in het publieke domein, met een voorliefde voor het sociaal domein. Hij is adviseur, docent, onderzoeker, ervaringsdeskundige ouder én advocaat en zoekt met al die petten op naar creatieve manieren om theorie en inzichten te verbinden aan praktijk en uitvoering. En omgekeerd. Onlangs verscheen het boek Juridische vragen in het sociaal domein, dat Tim met onder andere de Thorbecke-hoogleraar Geerten Boogaard maakte.

Met Tim kun je dus alle kanten op. En dat doen we dit keer dan ook meteen maar.  The whole shabang van het sociaal domein.

Ik houd dan altijd wel van wat kort door de bocht generaliseren en soms wat provoceren, om dan aan een reactie te peilen of ik het een beetje bij het juiste eind heb. Tim is juist wars van generalisaties en laat steeds ruimte voor ook weer een andere kant. Dat leverde een leuk gesprek op.  Want oef, wat weet die man veel.

Over landelijke spelers in het sociaal domein die nauwelijks passen op gemeentelijke prioriteiten. En over het gevaar van het “wegorganiseren” van complexiteit zodat raadsleden er geen zicht meer op hebben. En over de wijkteam-medewerker en de inkoper die opgescheept met de politieke keuzes, die raadsleden zouden moeten maken. Over wat goed beleid nou eigenlijk is. Hoe onze volksvertegenwoordigers de uitvoering kunnen herwaarderen — tegen gevestigde belangen in.

Oftewel: een gesprek over de politiek van het sociaal domein. The whole shabang!

Verder lezen

• Het artikel over zinvol debatteren in het sociaal domein van Tim. Hoe vul je als politiek de beleidsruimte in met voor jouw gemeenschap passende normen? Door niet  over de instrumenten maar over de waarden in debat te gaan.  Daar geeft hij handvatten voor.
• Tim haalt ook het boek The Policy Paradox van Deborah Stone (2012) aan. Een samenvatting vind je hier.
• Kamerlid René Peters heeft al een flinke tijd een podcast over de jeugdzorg en het sociaal domein. Tim was een van de eerste mensen die hij interviewde. (Ik was er later zelf ook eens te gast trouwens)
• Terloops noem ik  de 'democratische bril' waardoor je de kwaliteit van participatie scherper ziet, en waardoor je het debat kunt voeren over wat je beoogt, in plaats van over het instrumentarium. Daar is dit een artikel over.  En ik maakte er ook ooit een toffe animatie over, Democratisch zuivere koffie.
• Het essay van Boogaard en Elzinga over de politiek in de uitvoering 'Pamflet voor raadsleden' (pdf)
• De plannen van Marjanne Sint voor de beheersbaarheid van de kosten in de jeugdzorg (pdf).
• Het beleid uit Oss (kraakhelder!)

Dode paarden moet je feestelijk begraven. Dat is het motto van mijn vorig jaar verschenen boek Stop. Stopstrategie voor organisaties. Als ergens al je energie op weglekt, moet je er dan niet beter mee ophouden? (In het boek lees je hoe je dat goed kunt doen, met behoud van het goede.)

Een paar weken terug kreeg ik een onderzoek onder ogen met de naam "Participatiemoe". Nou, over weglekken van energie gesproken... Daarom in deze editie van Democratie in uitvoering een gesprek met de mannen achter dat onderzoek: Gert-Joost Peek, lector Gebiedsontwikkeling en Transitiemanagement, en Stan Majoor, lector Coordinatie Grootstedelijke Vraagstukken. Zij zijn allebei betrokken bij het Platform Stad en Wijk en onderzoeken met de poten in de klei allerlei gebiedsontwikkeling en wicked grotestadsproblemen.

Of zoals ze zelf zeggen op de website: "Het landelijke platform Stad en Wijk is een samenwerkingsverband van lectoraten (onderzoeksgroepen van hogescholen) die door middel van praktijkgericht onderzoek inzicht verschaffen in en oplossingen aandragen voor maatschappelijke vraagstukken in stad en wijk."

Op zoek gaan we in dit gesprek  naar hoe we toch voorbij steeds weer nieuwe onderzoeken naar weer de 'best practices' komen. Op weg naar een goede kwaliteitsstandaard voor participatie.

We gaan in gesprek over hoe moe we zijn van al dat geparticipeer. Waarom zijn we dat? 

En wie is er eigenlijk het "moest"? 

Aan de orde komen onder meer:

• www.platformstadenwijk.nl
• Over het lectoraat van Stan (je mocht hem bellen als je iets onderzocht wilt!)
• Gert-Joost over zijn lectoraat in een filmpje van twee minuten en kijk ook even op de website van zijn bedrijf Spot On 
• Het interdisciplinaire onderzoeksprogramma Urban Governance and Social Innovation onderzoekt, ontwerpt en realiseert sociale innovaties voor grootstedelijke uitdagingen.
• De evaluatie van de participatie van de K-buurt Amsterdam Zuidoost, de buurt die in participatiestaking ging
• Een project met knetterhoge participatie-ambitie: Smakkelaarsveld Utrecht
• Het kenniscentrum Duurzame HavenStad is zo'n voorbeeld van samenwerking tussen onderwijs en stad
• Op www.imbinck.nl kun je zien hoe je een nieuwe wijk (de Binckhorst) op een anders dan andere manier samen maakt.
• En, voor wie het gemist had: www.goedstoppen.nl, de site van het boek Stop.

“Als we de duurzame transities waar we voor staan werkelijk serieus nemen, dan is het tijd voor een nieuwe kijk op het fundament onder onze economie: eigendom.” Dat stelt de  pionierende ondernemer Gijsbert Koren. 

Vanaf 2010 is  hij actief in de voorhoede van crowdfunding in Nederland en België, als mede-oprichter van CrowdAboutNow, het eerste Nederlandse crowdfunding platform voor ondernemers. Snel daarna richtte hij het bureau Douw&Koren, waarmee hij meer dan 450 crowdfunding campagnes maakte voor duurzame koplopers als WakaWaka en Fairphone. Ook deed hij onderzoek naar wooncooperaties. 

En, zegt hij: het is tijd voor de volgende versnelling; tijd voor steward-ownership. Dat is een  manier om eigenaarschap over een bedrijf vorm te geven. 

De kern van steward-ownership is dat een bedrijf ‘van zichzelf’ is en bestaat om zijn missie te dienen. Stemrecht over de koers van het bedrijf ligt bij mensen die betrokken zijn bij het bedrijf. Deze zeggenschap kan niet verkocht worden. De winst die het bedrijf maakt, wordt geherinvesteerd in het bedrijf en/of gedoneerd in lijn met de missie van het bedrijf. Investeerders en oprichters worden eerlijk gecompenseerd.

Utopisch? Nee hoor, er zijn al talloze van deze bedrijven in binnen- en vooral buitenland. 

Ik ga met hem in gesprek over zijn kijk op maatschappelijk ondernemen, en we verkennen wat er 'democratisch' interessant is aan steward ownership. Kunnen bedrijven op deze manier meer of beter bijdragen aan maatschappelijk welzijn en dus algemeen belang? En hoe krijgen we dat werkend?

• Op zijn persoonlijke website en de website van We are stewards en  lees je meer over Gijsbert en Steward ownership.
• Een overzicht van Nederlandse steward-owned bedrijven vind je op wearestewards.nl/bedrijven
• Tegenlicht documentaire Goed Geld Verdienen over steward-ownership: https://www.vpro.nl/programmas/tegenlicht/kijk/afleveringen/2019-2020/goed-geld-verdienen.html
• Follow This is aandeelhouder van Shell en probeert Shell te verduurzamen. Er is steeds meer steun van andere aandeelhouders: https://www.follow-this.org/.
• De rechter geeft Milieudefensie gelijk: het bedrijf moet vergroenen: https://milieudefensie.nl/actueel/breaking-news-milieudefensie-wint-revolutionaire-rechtszaak-shell-moet-vergroenen

Social Enterprise NL, de BVm en Bcorp zijn ‘labels’ voor duurzame bedrijven. Steward-ownership kan bedrijven helpen om hun duurzame missie voor de lange termijn centraal te houden.

• Social Enterprise is de aanjager van sociale ondernemingen in Nederland. Op hun website lees je ook meer over de BVm. 
• Ook kun je leesvoer vinden hoe gemeenten (betere) partners kunnen worden van sociale ondernemingen.
• Wat de Rijksoverheid met de BVm, de maatschappelijke BV gaat doen, staat hier 
• We are stewards heeft een reactie geschreven op het wetsvoorstel voor de BVm (die Marije mee-ondertekend heeft, trouwens :)).

Vertrouwen. Dat is het  jaarthema van dé expert in overheidscommunicatie Renata Verloop. En daarover ga ik met haar in gesprek in de tiende (!) aflevering van Democratie in uitvoering.

Over de ingewikkelde overheid die we proberen te fixen met een leuke man bij een callcenter (heus, we namen hem op voor dat Rutte dit plan lanceerde in de Kamer) of met communicatie. Over  'communicatie' als topje van de ijsberg van wetten,  regels en beleid. En over begrijpelijke communicatie als hefboom voor kwaliteit van veel meer.

Renata Verloop houdt zich bezig met contact tussen overheid en burger in brede zin, en altijd vanuit het perspectief van overheidscommunicatie. Zij en ik gaan 'way back', we richtten ooit een vernieuwingsbeweging in overheidscommunicatie op (De Nieuwe Communicatieprofessional).

Meer horen van Renata?  Haar website en aanmelden voor haar nieuwsbrief (aanrader) 

In de podcast komen wat rapporten en voorbeelden langs:

• Overheid moet in 2030 vooral eerlijk, begripvol en simpel zijn (Nationale Ombudsman) 
• Van persoonlijke krenking tot vertrouwensbreuk, Verhalen van burgers met gebrek aan vertrouwen in instituties (Verwey Jonker Instituut) 
• Een weg door het doolhof (artikel VNG over i4Sociaal)
• Aflevering Direct Duidelijk Tour over de WOZ:  van redactie naar content design 
• Communiceren met focus (Renata Verloop / Aart Paardekooper) 
• Het artikel over regionale samenwerking waarin Geerten Boogaard en Marije de decentralisatieparodox noemen.

Dorpshuizen, wijkgebouwen, buurthuizen, gemeenschapshuizen, Kulturhusen, bewonersplekken, theatertjes, speeltuingebouwtjes, achterzaaltjes, bibliotheken, aula's, koffiehuizen, speeltuinkantines en kletsplekken.

In onze buurten, dorpen, wijken en steden zijn allerlei publiek toegankelijke gebouwen en gebouwtjes waar mensen elkaar ontmoeten, kletsen, tips uitwisselen, elkaar helpen, werkervaring opdoen, van alles leren, ondersteuning vindbaar is, feesten vieren, ondernemen, plannen maken en mensen vinden om die plannen mee uit te voeren.

En bijna al deze plekken staan onder druk.

Niet omdat er geen behoefte aan is.

Maar omdat ze gemaakt zijn van bouwmateriaal, een dak hebben en ergens staan.

Ze staan onder druk omdat ze vastgoed zijn. Maatschappelijk vastgoed, weliswaar, maar vastgoed niettemin.

Dit vastgoed heeft een maatschappelijke functie voor de gemeenschap. Maar vaak slechts een financiële waarde voor de eigenaar. Hierdoor gaat veel mis.

Daarover schreven maurice specht en Arie Lengkeek voor LSAbewoners een belangrijk en trouwens ook geweldig leesbaar essay: Woekerruimte.

Dat essay kun je hier vinden: https://www.lsabewoners.nl/maatschappelijk-vastgoed-onmisbaar-onbereikbaar-hoe-kan-dat-anders/woekerruimte-lsa-essay/

In de podcast vertelt Maurice over de Leeszaal www.leeszaalrotterdamwest.nl, een van de publieke plekken die hij heeft opgezet. Buitenplaats Brienenoord www.buitenplaatsbrienenoord.nl is een andere publieke plek die hij heeft opgezet en gebouwd. 

Op www.rotterdamswoongenootschap.nl lees je alles over de avonturen van de afgelopen 3 jaar om een wooncoöperatie in Rotterdam te realiseren. Arie werkt aan een publicatie daarover die na de zomer verschijnt  bij de leuke uitgeverij Trancity x Valiz. Hier vind je vast wat meer http://www.operatiewooncooperatie.nl.

Arie is ook mede-initiatior van  www.rechtopdestad.nl, waar Rotterdamse bewonersgroepen en initiatieven  elkaar vinden en een beter woonbeleid voor Rotterdam maken. 

Het bedrijf van Maurice heet www.spechtindestad.nl. Maurice heeft ook een tijdschrift: hyfe.hotglue.me

Arie kun je 'gewoon' vinden op Linkedin: https://www.linkedin.com/in/arielengkeek

Marije praat in deze aflevering van Democratie in Uitvoering  met Wanka Lelieveld. Wanka is opgeleid als boer, maar dat is hij nooit geworden. Wel is hij altijd bezig geweest om het boerenbedrijf te verbinden met de rest van de gemeenschap. Dat verbindingen leggen en nieuwe combinaties maken, is wat hij kan.

Het is dus niet raar dat hij in zijn buurt een van de kartrekkers is van WOW: de Coöperatie Warmtenet Oost Wageningen. De coöperatie is opgericht in 2018 en maakt zich sterk om een warmtenet te realiseren in de Benedenbuurt in Wageningen; om zo de wijk duurzaam en zonder gas van warmte te voorzien. 

Marije praat met hem over hoe ze dat doen daar in hun buurt. Hoe begon het? Doen ze het een beetje democratisch daar? Hoe dan? Het verhaal begint als Wanka na omzwervingen in binnen en buitenland, met zijn gezin neerstrijkt  in de Benedenbuurt in Wageningen.

De website van de cooperatie WOW in Wageningen
https://cooperatiewow.nl/

Wow in Trouw:
https://www.trouw.nl/nieuws/met-de-hele-wijk-van-het-gas-af-in-wageningen-doen-ze-het-gewoon~b3fab569/

Artikel over de energietransitie en democratie
https://www.democratieinuitvoering.nl/artikelen/tochtgat