I denne jule-episoden blir det meir frå sauebonden Hilde Buer som du og møtte i forrige episode. I opptak frå Økomagisk symposium på Lysfestivalen i Solund fortel Hilde korleis ho har blitt ein som sauane lit på, og korleis dei takkar henne for det. For når Hilde går ut på verandaen og kallar på dei, kjem dei, alle 400.

Husdyra våre treng fysisk, emosjonell og spirituell omsut.

Den fysiske omsuten har med omgjevnaden å gjere; tilgang på vatn, mat og tørre liggjeplassar. For å være mentalt i balanse må dei kunne stelle seg og til dømes leika for å være den arten dei er, medan det spirituelle er der menneskje og dyr kan kommunisere og byggje relasjon. Det er denne kommunikasjonen Hilde Buer snakkar om, korleis ho har kome fram til den og kva som skjer når den virkar.

Finst lyktefisken? I allefall finst undervannsbia, musefisken, fiskraffen og maxikrim-reka.

Skilt med hittil ukjende havdyr, laga av skulelevar lyste opp novembermørkret, og inne på Gjenbruket laga vi Live Radio, i høve den 11. utgava av Lysfestivalen i Solund. Høyr elevanes eigne historier om havdyra sine og våre spekulasjonar om evolusjonen. For kva er eigentlig samanhangen mellom sau, kval – og menneske? Sauekviskraren Hilde Buer @soervaeretvillsau hjelpte oss med å finne svar.

Takk til 7. klasse ved Solund skule; Adam, Bella, Sofia, Johannes, Mariel, Alan, Lolo, Guro og Lukas med lærer Helga Marie Vagnsnes og festivalsjef Gry Buer og Tom Færøy som tok oss med i Skyssbåten.

Mellom Fjordfolk og Havdyr - Live Radio frå Førdefjorden

Opptak frå Fjordbutikken i Vevring, 16. september, 2023.

Kva er eigentlig verdien av ein fjord? Folk & Dyr har vitja den vakre bygda Vevring ved Førdefjorden og lytta til livet både over og under vatn. Høyr korleis Marit som vokste opp ved fjorden, fekk kjolen full av brisling og kva Nordsjøarbeidaren Dag Tore får i garnet. Kanskje får vi og vite kva krabbane seier og kven som er det eigentlige monsteret? Vevring ligg ved den delen av Førdefjorden der avfallet fra gruva i Engebøfjellet skal deponerast og episoden er laga rett før Fjordsøksmålet starta i Oslo tingrett.

Mellom Fjordfolk og Havdyr var ein del av Vevringutstillinga 2023, og er støtta av Biletkunstnaranes Vederlagsfond.

Hausten 2022 flytta Folk & Dyr inn i Kunsthuset Kabuso, og tok med seg inntrykk frå dyre- og menneskelivet i Solund. Live Radio, som vart haldt 23. oktober, er uavkorta basert på eit besøk hos Pascale Baudonnel og Nils Bjørgo på garden Sandvik i Solund, lengst vest i Vestland.

Det er ein vakker vårdag på Sandvik gard, blå himmel, blått hav og grøne beiteenger mellom bratte berg. I fjøset er det tid for mjølking. Først får dei 3 veker gamle kjea sitt, og det som blir til overs lagar Pascale ost av. Geiter og ysting er ein viktig del av livet hennar. Før ho kom til Solund var ho med å starte opp og drive Undredal Stølsysteri, og kjempa ein lang kamp om å få bruk av upasteurisert geitmjølk godkjend. Me føl Pascale og Lille My, Mailill, Iris og Blåna ut på den grøne bøen, ut i ein kakafoni av sauer høner, gås, duer og kråker, Pascale som lokkar og geiter som lyder namna sine.

Garden Kråkås er omgjeven av grøne beitemarkar for sau, kveg – og no og då hjort. For hjorten aukar i tal i Solund og elles på Vestlandet. Kvar haust kjem det tilreisande jegerar til tvillingbrørne Atle og Kåre, som har luska på kronhjortane sidan dei var gutungar. Å spore hjort krev nemleg kløkt og erfaring. Hjorten går sine eigne stiar, legg seg til på daglægje nær garden, går opp i fjella på kvelden, og sym over Sognefjorden, om det trengs. Og han er smart; når du trur du forfølger han, er det han som følger med deg. Det er difor jegerane har hundar, og med gode snuter kan jakta lukkast.

Eit veddemål bringa fiskeelskaren Michael frå Berlin til Solund, for å ta oppdrettsnæringa kritisk i augesyn. Det var nittitalet og rykta om utstrekt bruk av antibiotika i lakseindustrien hadde nådd Humboldt-universitetet kor han studerte akvakultur. Tjue år seinare er han dagleg leiar i Sulefisk og vil gjerne vere laksens advokat. Stolt viser han fram det nye kontrollrommet. Herfrå overvakar han merdane, fôrar laksen og skyt med laser på lakselus. Medan sjøtemperaturen stig faretruande, sjonglerer han statlege reguleringar og krav frå bedrifta til produktivitet med endringar i økosystem og fiskevelferd. Industrien kan ikkje berre gå føre seg i andre land, meiner han: Ein må jo løyse problema!

Hubroen hekkar!

Med gode øyre og skarpt blikk angrip hubroen lydlaust og overraskande.

Han et det meste, men likevel klarar han seg knapt. For sjølv om vindkraftutbygginga i Solund vart avverja ved folkeavrøysting, er òg vanlege høgspentliner ei dødsfelle for ein fugl med stort vengespenn. Og sjøen som matfat er knapt å regne med. Men akkurat kor dei hekkar er ein løyndom, og kanskje er det like bra, for hubroen sin grøssande låt skremmer både menneske og dyr.

Medan sjøfuglbestanden går dramatisk nedover, er det ei lita oppgang å spora i talet på hekkande hubro i øysamfunnet Solund. Her dukka plutseleg den største uglearten vår opp for tre år sidan etter mange års fråvær, fortel sauebonde og barnehagelærar Nils, som er ein av dei som held teljinga med bestanden. Som leiar av fylkeslaget av Norsk Ornitologisk Forening er Nils uroa for fugl generelt, og saman med andre gjer han ein stor innsats for å registrera bestanden.

Sauene som beitar på lyngheia rundt kommunesenteret i Solund pleiar både det sosiale fellesskapet og det delvis attgrodde landskapet. Agronom og innflyttar Trude leiar flokken av menneske og dyr i Hardbakke Villsaulag, og saman tilpassar dei tusenårige beite- og kysttradisjonar til livsstilen i vår eiga tid. Kor lokale bønder legg ned, byggar villsaulaget gradvis opp, og kombinerer gammal norsk sauerase og overlevert kunnskap med ny teknologi og nye eigarformer. I staden for gjerder, har dei ein app som held villsauflokken samla. Og barnehagen, dei helsar på kvar fredag.

Havet står rett inn frå vest på den gamle handelsstaden Gåsvær. Her regjerer Anne Marie over 50 sauer og ein og annan vêr. Ho er både matmor, jordmor og slaktar.

Alt av innmark og utmark vert brukt for å få nok fôr frå den sparsame øyjorda. Øyene som høyrer til været er naudsynt sommarbeite, og sauene vert frakta dit i båt. Da er det viktig at sauene er båtvande og samarbeidsvillige. Norsk kvit sau er ein langhalesau som gir attraktiv ull som er lett å farge og spinne for industrien, og kjøt som gir inntekter til sauebonden. Men kanskje er det gode gemyttet ein eigenskap som er i ferd med å gå tapt?

- I fleire nye episodar blir vi betre kjende med folke- og dyrelivet på øyane i Solund, ytterst i Sognefjorden. - Se mer fra Anne Marie på @vaereigaren

Ferga klapper til kai på Krakhella, veien er smal som en sykkelsti, og tar oss mellom knauser, forbi saueskilt og over ferister. Veien når bare ut til noen få av alle de 1700 øyene i Solund, Norges vestligste kommune, resten besørges av skyssbåtene. Hvordan er samspillet mellom mennesker og dyr her ute? På frivillighetskafeen treffer vi Kjell. Han er økonomisjef i kommunen og entusiast i Hardbakke villsaulag, som tråkker nye stier i de særpregete kystlyngheiene, og vil forene dyrehold, naturforvaltning og mennesketrivsel med moderne teknologi. Vi treffer også Yngvilds fetter Tom, som er lokalpolitiker, og kan fortelle oss mer om vindmøllene de nettopp takket nei til, om fisken som var næringsgrunnlaget og springbrettet inn i fremtiden, og nært forestående fremtid med store fartøy som fisker på bankene langt fra Solund.

Dette er en forsmak på ny sesong med Folk & Dyr fra Solund, i flere nye episoder utover våren, blir vi bedre kjent med folke- og dyrelivet på øyene.