Helden op Sokkels

In deze slotepisode bezoekt historicus Wim Berkelaar het beeld van Erasmus in Rotterdam. Er is een brug naar de 16e-eeuwse schrijver genoemd en een universiteit. Rotterdam is trots op de man, maar minder bekend is dat de man de vreselijkste dingen schreef over joden. Tijd voor een takelwagen? Of volstaat een bijsluiter?

Deze aflevering werd op 12 augustus 2020 uitgezonden, het gesprek stond onder leiding van Robbert Meeder en Kefah Allush.

In het gebouw van de Tweede Kamer is sinds 1991 een zaal naar Marcus Bakker genoemd. Historicus Wim Berkelaar zet daar vraagtekens bij. Bakker was leider van de Communistische Partij Nederland, die in 1948 de omverwerping van de democratie in Tsjecho-Slowakije steunde, net als het neerslaan van de Hongaarse opstand in 1956. En was Bakker wel een democraat?

Bij de naar hem genoemde kazerne in Amersfoort staat prins Bernhard nog steeds afgebeeld in uniform, terwijl hij die sinds de Lockheed affaire niet meer mocht dragen. Ooit was hij de gevierde prins-gemaal van koningin Juliana, maar sinds hij zich liet omkopen door vliegtuigbouwer Lockheed en we steeds meer weten over zijn huwelijk en buitenechtelijke escapades is de glans er wel vanaf. Roept het beeld van de prins ongemak op, en moeten we daar wat mee? Historicus Wim Berkelaar gaat onder leiding van Robbert Meeder in gesprek met Bernhards biograaf Dik van der Meulen. Uitgezonden op 29 juli 2020.

Het gebeurt geregeld dat standbeelden van 'helden' met het verstrijken van de tijd ongemak oproepen. De beoordeling van het verleden is nu eenmaal aan verandering onderhevig. Bij de op 6 mei 2002 vermoorde politicus Pim Fortuyn is die ontwikkeling precies omgekeerd. Verguisd bij leven, krijgt Fortuyn in de jaren na zijn dood steeds meer erkenning, en niet alleen bij bewonderaars van het eerste uur. Desondanks werd het beeld in de tijd na de moord op George Floyd beklad. Historicus Wim Berkelaar bezoekt het beeld van Fortuyn dat in 2003 in Rotterdam werd geplaatst. Het gesprek erover staat onder leiding van Henk van Steeg en Annet van Trigt en werd opgenomen op 22 juli 2020.

In de lijstjes van omstreden koloniale figuren duikt voortdurend ook Peter Stuyvesant op. In de 17e eeuw bestierde de van oorsprong Friese Stuyvesant Nieuw-Amsterdam, het latere New York. Hij was net als veel tijdgenoten een anti-semiet, maar was zijn optreden namens de West Indische Compagnie voor de maatstaven van toen en die van ons nu echt zo beroerd? Er staan beelden van hem in New York en Friesland, maar ook eentje in Amsterdam. Historicus Wim Berkelaar ging naar die laatste en knoopt onder leiding van Henk van Steeg en Robbert Meeder het gesprek over Stuyvesant aan met zeevaarthistoricus Dirk Tang. Uitgezonden op 1 juli 2020.

In de beeldenstorm die deze zomer ook door Nederland trok, bleef het Monument Indië-Nederland niet buiten schot. Het enorme monument in Amsterdam werd beklad met verf. Het bouwwerk werd in 1935 opgericht als eerbetoon aan generaal Van Heutsz, commandant van het Nederlands-Indische leger in de toenmalige kolonie Nederlands Indië. Is de kritiek op dit monument terecht, en moet het afgebroken worden? Of volstaat een stevige bijsluiter? Historicus Wim Berkelaar gaat in gesprek met de biograaf van generaal Van Heutsz, Vilan van de Loo. Zij weigert de harde generaal 'fout' te noemen. Henk van Steeg en Dione de Graaf leiden het gesprek dat op 8 juli 2020 werd opgenomen.

Op 1 juli herdenken we elk jaar Keti Koti, de afschaffing van de slavernij. Opmerkelijk genoeg is er in Nederland nooit een standbeeld opgericht ter nagedachtenis van een persoon die uitblonk in de strijd tegen slavernij. De slavernijmonumenten die er zijn, laten anonieme personen zien. Wie zou een standbeeld verdienen voor de strijd tegen slavernij in de 19e eeuw? Wim Berkelaar nomineert een Nederlandse baron, maar Kathleen Ferrier, dochter van de eerste Surinaamse president, schuift twee tegenkandidaten naar voren. Wie wordt de winnaar? Henk van Steeg en Jeroen Stomphorst presenteren het gesprek.

Het beeld van Jan Pieterszoon Coen in Hoorn is al jaren omstreden. Halverwege juni 2020 waren er in de slipstream van de Black Lives Matter protesten zelfs rellen in de buurt van het beeld. Historicus Wim Berkelaar ging naar Hoorn en kwam erachter dat de plaquette die in 2011 aan het standbeeld werd toegevoegd niet volstaat om de wandaden van Coen in het juiste daglicht te plaatsen. Er zijn drastischer maatregelen nodig.

Deze aflevering werd uitgezonden bij Langs de Lijn En Omstreken op 24 juni 2020 bij Langs de Lijn En Omstreken met de presentatoren Henk van Steeg en Annet van Trigt.

Historicus Wim Berkelaar legt uit wat je in deze podcast serie allemaal kunt horen.

In de zomer van 2020 werd Anton de Kom toegevoegd aan de canon van de Nederlandse geschiedenis. Maar al in 2006 kreeg hij een standbeeld. Met een hoop gedoe tot gevolg. Al bij de onthulling van het ‘Monument voor Anton de Kom’ in de Amsterdamse Bijlmer leidde dit standbeeld van de Surinaams Nederlandse verzetsstrijder tot een verhitte discussie. De intellectueel De Kom werd met een ontbloot bovenlichaam en gesloten ogen vereeuwigd door kunstenaar Jikke van Loon. Lijkt De Kom daarmee niet op een slaaf?

(Deze aflevering werd eerder uitgezonden op 9 augustus 2017 bij Langs de Lijn En Omstreken op NPORadio 1, met de presentatoren Jeroen Stomphorst en Renze Klamer)