Het Elfde Uur

Zelfs in het laatste oorlogsuur blijven er slachtoffers vallen. Pieter Serrien beantwoordt o.a. de vraag die historici al een eeuw lang intrigeert: wie sneuvelde als laatste?

De politieke wereld maakt zich klaar voor het naoorlogse leven. In Parijs zien de twee machtigste mannen van Frankrijk elkaar terug. In Gent halen Paul-Emile Janson en de Spaanse consul Saura de sociaaldemocraat Edward Anseele op om tezamen in Loppem te gaan spreken met de koning. Nederland is nog steeds in de ban van de asielzoekende ex-keizer, die met zijn trein het land doorkruist. Aan de meeste fronten wordt niet meer gestreden, maar op enkele plaatsen moeten de troepen zich juist klaarmaken voor een gevecht tot de laatste seconde van de oorlog.

Bergen feest! Terwijl de bevrijdingsstoet door de straten trekt, vernemen de feestvierders het nieuws over de ondertekening van de wapenstilstand. Elders bekoelt de eerste euforie over het oorlogseinde al snel door berichten over het voortdurende geweld aan de frontlinie. Aan de Maasoevers en in het bezette gebied twijfelen velen zelfs of de wapens om 11.00 uur wel daadwerkelijk zullen zwijgen.

Bij het eerste ochtendlicht maken de geallieerde officieren in het Bos van Compiègne zich klaar voor een historische foto bij de wagon. De Duitse onderhandelaars mogen toekijken. Ook in Gent en Bergen staan de overwinnaars in de schijnwerpers. In het oude West-Vlaamse frontgebied is er daarentegen niets feestelijks te beleven. De oorlog heeft er te veel kapotgemaakt. Nog minder optimisme heerst er in de Duitse rangen, die het aan het Franse front steeds moeilijker krijgen.

De wapenstilstand is getekend, maar de strijd is nog steeds niet voorbij. Merkwaardig genoeg zijn veel bevelhebbers helemaal niet opgelucht wanneer ze vernemen dat om 11.00 uur de wapens moeten zwijgen. Net voor het eerste ochtendlicht maken de fronttroepen de balans op van een uitzonderlijk dodelijke nacht.

Het meest historische uur van de laatste 24 is aangebroken. Om 5.12 uur bereiken de heren in het Bos van Compiègne eindelijk een overeenkomst over de wapenstilstandstekst. De strijd om Bergen is voorbij. De eerste Canadese bevrijders worden feestelijk verwelkom. Op de krantenredacties is het een drukte van jewelste. De echte nieuwsjagers hebben de nacht doorgebracht op zoek naar meer informatie over de bevrijding van Gent, de asielaanvraag van de Duitse keizer en uiteraard de revolutie in Duitsland. Maar met het belangrijkste nieuws van 11 november 1918 zullen enkel de avondedities kunnen uitpakken.

3,2 miljoen mannen zitten als krijgsgevangenen vast wanneer de oorlog ten einde loopt. Hun 11 november verloopt heel anders dan die van hun strijdende makkers. Zij die dicht bij de frontlinie zitten horen de kanonnen nog bulderen. Hier en daar zijn er muitende cipiers die gevangene vrijlaten. Om 4.00 uur beginnen de Fransen en Amerikanen met een zware artilleriebeschieting op de Duitse linies. Ter voorbereiding van een nieuwe aanval?

Feestgewoel in Gent. Maar de Belgische troepen die de stad omsingelen hebben nog geen orders gekregen om de stad binnen te trekken. In Bergen, waar de eerste Canadese patrouilles het centrum hebben bereikt, is de bevrijding nu echt dichtbij. Voor degenen die in de buurt van het frontgebied in Frankrijk wonen is de oorlog nog lang niet over. Het opperbevel blijft Franse en Amerikaanse troepen de vuurlinie in sturen

63 uur na de eerste ontmoeting tussen de geallieerde en Duitse wapenstilstandscommissies in het Bos van Compiègne zitten ze voor het eerst echt samen om te onderhandelen. Pas op de late avond van 10 november had maarschalk Ferdinand Foch de telegrammen uit Berlijn en Spa met de Duitsers gedeeld, zodat die wisten dat ze de autorisatie hadden om de eindgesprekken aan te vatten. Nog vier uur heeft Matthias Erzberger nodig om de gecodeerde instructies van Hindenburg te laten ontcijferen.Ondertussen woedt de strijd aan de verschillende fronten voort. Aan de Maas vallen steeds meer slachtoffers bij de Amerikaanse oversteek. In de bossen van de Woëvre zaaien de artilleriebombardementen terreur. In Bergen dringen de Canadezen het stadscentrum binnen. Enkel in Gent lijkt het strijdgewoel eindelijk voorbij te zijn. Daar viert de bevolking feest.

Nergens is de strijd heviger dan aan de oevers van de Maas in Frankrijk. Vele tientallen Amerikanen overleven de oversteek van de rivier niet. Nog meer Duitsers komen om in de achterhoedes die zich in de heuvels aan de andere oever hadden ingegraven. Tussen Mouzon en Stenay kleurt de Maas dan ook bloedrood.