In de laatste decennia van de vorige eeuw was voor vele, niet alleen jongere componisten, het modernisme al weer verleden tijd geworden. Zij verkozen een expressieve, menigmaal opvallend romantische muziek te schrijven, waarbij bovendien de strenge afbakening van stijlen en genres van voorheen genegeerd werden.

Zo is het Tweede strijkkwartet “Landscape of a soul’s remembering” van Vanessa Lann zowel meditatief passend in de ‘New Age’ als expirementeel door het gebruik van microtonaliteit en ruimtelijkheid in de opstelling van de kwartetleden. Max Knigge’s beschrijvende kwartet “OhEngelOh Revisited”, met een knipooh naar zijn geboorteplaats, Hengelo’, is op momenten jazzy en vooral zeer herkenbaar van klank.

Het Vijfde strijkkwartet “Forgotten Dutch Melodies” van Joey Roukens haakt evenzeer aan bij wat lijkt op bekende klanken, al komen die uit de zeventiende eeuw. Het resultaat is een intrigerende botsing tussen nu en toen, het begin van de 17e en het begin van de 21e eeuw.

Vanessa Lann (*1968) – Landscape of a soul’s remembering (2006)

Uitvoerenden: Doelen Kwartet

Opname: Youtube

Max Knigge (*1984) – OhEngelOh revisited (2015)

I. Bevlogen, in de morgen, II. Under winter’s constellations (Romeo), III. OhEngelOh

Uitvoerenden: Dudok Kwartet

Live Opname: Youtube

Joey Roukens (*1982) – Vijfde strijkkwartet, “Forgotten Dutch Melodies” (2023)

Uitvoerenden: Apollo Chamber Players

Live Recording: Crescendo Recordings

Paul Termos was evenals zijn generatiegenoot Guus Janssen en in menig opzicht ook Martijn Padding een componist die grote voorkeur had voor een duidelijk anti-romantische, onderkoelde, soms zelfs wat matter-of-fact toon in zijn muziek. Hoe anders is het Derde strijkkwartet van Joey Roukens! Evenals zijn korte, voor het Ruysdael Kwartet geschreven Landschap met Reiziger. Ook The strings around Saturn van Max Knigge, Ruysdael’s Windmills van Thomas Beijer en Plakband van Anne-Maartje Lemereis zijn welluidend, expressief en muzikaal-geestig.Tot slot een Sweelinck -bewerking van Chiel Meijering.

Paul Termos (1952-2003) – Eerste strijkkwartet (1987, rev. 1991)

Uitvoerenden: Mondriaan Kwartet

CD: Donemus Composers’ Voice

Joey Roukens (1982) – Derde strijkkwartet, “Visions at Sea” (2011)

Uitvoerenden: Rubens Quartet

Opname: Youtube

Joey Roukens *(1982) – Landschap met Reiziger (2022)

Max Knigge (*1984) – The strings around Saturn (2022)

Thomas Beijer (*1988) – Ruysdael’s Windmill (2022)

Anne-Maartje Lemereis (*1989) – Plakband (2022)

Uitvoerenden: Ruysdael Kwartet

Opname: Youtube

J.P. Sweelinck (1562-1621)/ Chiel Meijering (*1954) – Mein junges Leben hat (k)ein End (arr. 2007)

            Uitvoerenden: Utrecht String Quartet

            Opname Youtube

(Uitgelichte foto: Judith Jockel)

Daan Manneke heeft zijn leven lang een verbinding tussen heden en verleden gezocht, maar ook naar ruimte in de tijd, naar het effect van akoestische ruimten. Bijna als een beeldhouwer in klanken. Zo bestaat zijn Strijkkwartet ARC III bestaat uit een reis door de tijd van een enkele dag, van de ochtend tot de nacht. Een van zijn studenten was Marijn Simons als tiener.

In dit en de volgende programma’s klinken enkele van de opdrachtwerken bij het 25-jarig bestaan van het Ruysdael Kwartet. Allereerst “Red, Yellow and Bluegrass” van Guus Janssen en “Ruysdael, the enlightened Calvinist” van Martijn Padding.

Daan Manneke (1939) – Arc III: La Flèche (2007)

Uitvoerenden: Van Dingstee Quartet

CD: Quintone

Marijn Simons (1982) – Tweede strijkkwartet (1998, r. 2001)

Uitvoerenden: Mondriaan Kwartet

CD: Etcetera

Guus Janssen (*1951) – Red, yellow and bluegrass (2022)

Uitvoerenden: Ruysdael Kwartet

            Opname: Youtube

Martijn Padding (*1956) – Ruysdael, the enlightened Calvinist (2022)

            Uitvoerenden: Ruysdael Kwartet

            Opname: Youtube

Ook vandaag staat één enkele componist centraal, Jacob ter Veldhuis. Zijn muziek is neoromantisch, doorvlochten met elementen uit de pop- en rockcultuur, en op een bijzondere manier verhalend. Zoals het Eerste strijkkwartet “Versailles” als klinkende parallel van het paleis van de Franse zonnekoning. Of het desolate Tweede strijkkwartet “Postnuclear Winterscenario” naar aanleiding van de golfoorlog. En niet minder het Derde strijkkwartet “There must be some way out of here” (naar een tekst van Bob Dylan), weg uit de beklemmingen van de eigen tijd. Tot slot klinkt een wat lichter slotakkoord in het miniatuurkwartet Stardust.  

Jacob ter Veldhuis (1951) – Eerste strijkkwartet, “Versailles” (1990)

Uitvoerenden: The Netherlands String Quartet

CD: Challenge Records

Jacob ter Veldhuis (1951) – Tweede strijkkwartet, “Postnuclear Winterscenario” (1994)

            Uitvoerenden: Netherlands String Quartet

CD: Challenge Records

Jacob ter Veldhuis (1951) – Derde strijkkwartet, “There must be some way out of here” (1995)

Uitvoerenden: Netherlands String Quartet

CD: Challenge Records

Jacob ter Veldhuis (1951) – Stardust (2022)

            Uitvoerenden: Ruysdael Kwartet

            Opname: Youtube

Willem Jeths studeerde in Utrecht compositie bij Hans Kox en Tristan Keuris. Van deze laatste heeft hij in zijn eerste strijkkwartet Arcate enkele trekjes overgenomen, zoals de zich steeds herhalende loopjes en akkoorden, en de aanhoudende basistonen vanwaar alle gegevens worden uitgezet.

Met het daaropvolgende kwartet, …Un vago ricordo…, is Jeths een eigen weg ingeslagen. In dit werk herinnert hij zich Schumanns Strijkkwartet in A. Zijn herinneringen zijn echter versluierd, door vervormings- en vervreemdingstechnieken (zoals kwarttonen en langzame vibrati).

Ook het derde strijkkwartet, Intus trepidare, gaat over herinneringen, van De schone slaapster van Tsjaikovski en Alban Bergs Lyrische Suite. Beide walsen. Het resultaat is echter door en door eigen aan Jeths eigen toontaal.

Willem Jeths (1959) – Eerste strijkkwartet “Arcate” (1990)

Uitvoerenden: Zephyr Quartet

CD: NM Classics

Willem Jeths (1959) – Tweede strijkkwartet, “Un vago ricordo” (1996)

Uitvoerenden: Zephyr Quartet

CD: NM Classics

Willem Jeths (1959) – Derde strijkkwartet, “Intus trepidare” (2003)

Uitvoerenden: Doelen Kwartet

CD: Etcetera

Het Spring Quartet van Joep Straesser is een hommage aan Ludwig van Beethoven, waarin de componist reflecteert over Beethovens late strijkkwartet opus 131.

De twee strijkkwartetten van Tristan Keuris behoren tot de tot de top van de Nederlandse strijkkwartetmuziek: knap van constructie, zangerig van toon, overwegend tonaal en rijk aan bijzondere invallen. Als weinig andere componisten weet Keuris grote lijnen te trekken. Spannende momenten vol energie staan tegenover verstilde mijmeringen.

Joep Straesser (1934-2004) – Spring Quartet ‘Sightseeing V – Hommage aan Ludwig van Beethoven’ (1971)

Uitvoerenden: Gaudeamus Quartet

Radio Opname

Tristan Keuris (1946-1996) – Eerste strijkkwartet (1982)

Uitvoerenden: Orpheus Quartet

CD: Channel Classics

Tristan Keuris (1946-1996) – Tweede strijkkwartet (1985)

Uitvoerenden: Orpheus Quartet

CD: Channel Classics

In zijn Eerste strijkkwartet uit 1955 heeft de toen 25-jarige Hans Kox, die onder meer bij Henk Badings had gestudeerd, laten horen waartoe hij in staat was. Dit is uitermate lyrische muziek, soms grillig, soms intiem, en bovenal hoogstpersoonlijk. Ruim vier decennia later verscheen het Tweede strijkkwartet van Kox. De toon is nog altijd even intens en zinderend.

Guus Janssen heeft als componist en improviserend musicus grote naam verworven. In het strijkkwartet Streepjes juit 1981 onderzoekt Janssen nieuwe klanken voor het kwartet met boventonen en verstemmingen. Het resultaat is bevreemdend en fascinerend.

Het Eerste strijkkwartet uit 1999 van Oscar van Dillen is een expressief voorbeeld van neoromantische atonaliteit.

Hans Kox (1930-2019) – Eerste Strijkkwartet (1955)

Uitvoerenden: Utrecht String Quartet

CD: Attacca

Hans Kox (1930-2019) – Tweede strijkkwartet (1996)

Uitvoerenden: Rubens Quartet

Opname Youtube

Guus Janssen (*1951) – Streepjes (1981)

            Uitvoerenden: Doelen Kwartet

            CD: Attacca

Oscar van Dillen (1958) – Eerste strijkkwartet (1999)

            Uitvoerenden: Doelen Kwartet

            CD: Etcetera

De Chinese componist Tan Dun in zijn eerste strijkkwartet ‘Feng Ya Song’ oude Chinsese en moderne westerse technieken samengebracht. Hetzelfde deed hij in het kwartet ‘Eight Colors’. In elk deeltje zijn elementen van de traditionele Chinese theatermuziek te horen, maar voorzien van de modernste middelen en vaak heftig dissonant. Het contrast van de culturen staat ook centraal in het Vijfde strijkkwartet van Bright Sheng. Beide culturen blijven zelfstandig naast elkaar staan maar leren elkaar op een dieper niveau kennen en begrijpen.

Tan Dun (*1957) – Fa-Yeng-Song (Strijkkwartet nr.1) (1982, r.2018)

            Uitvoerenden: Shanghai Quartet

            Opname op Internet

Tan Dun (*1957) – Eight Colors for String Quartet (1986)

            Uitvoerenden: Arditti Quartet

            CD: NWCRI

Bright Sheng (*1955) – Strijkkwartet nr.5 ‘Miraculous’ (2007)

Uitvoerenden: Shanghai Quartet

CD: Naxos

Toru Takemitsu was de eerste Japanner met internationale erkenning, mede door zijn filmpartituren. Voor hem geldt dat muziek ‘is’ en niet ‘wordt’. Er gaat van zijn werken, ook zijn twee strijkkwartetten, daardoor een grote innerlijke rust uit.

Bright Sheng werd in Shanghai geboren, moest tijdens de culturele revolutie aan de grens met Tibet de kost verdienen als musicus in een lokaal danstheater en mocht in 1978 naar Shanghai terugkeren om compositie te studeren. In 1982 vertrok hij naar New York. Maar zijn werk bleef nauw verbonden aan zijn ervaringen als banneling in het verre westen van China.

Toru Takemitsu (1930-1996) – Landscape for String Quartet (1960)

            Uitvoerenden: Lotus String Quartet

            CD: Warner Classics

Toru Takemitsu (1930-1996) – A Way A Lone (1981)

            Uitvoerenden: New Zealand String Quartet

            CD: Naxos

Bright Sheng (*1955) – Strijkkwartet nr.3 (1993)

            Uitvoerenden: Shanghai Quartet

            CD: BIS

Bright Sheng (*1955) – Strijkkwartet nr.4 ‘Silent Temple’ (2000)

            Uitvoerenden: Shanghai Quartet

CD: BIS

Ook vandaag aandacht voor jonge Amerikaanse componisten: Reena Ismail, Michael Gilbertson en Julia Adolphe. De eerste componist heeft een Indiase achtergrond, die zij met de Westerse laat versmelten. De tweede kijkt, zoals menige generatiegenoot, achterom, naar de muziek van Sibelius, en daarmee vooral naar de romantiek. De derde heeft in haar kwartet Star-Crossed Signals de communicatie met vlaggen in de scheepvaart als onderwerp gekozen. Afstand (Delta) en nabijheid (Kilo), daar gaat het in dit kwartet om.

Reena Esmail (*1983) – Strijkkwartet ‘Ragamala’ (2013)

Uitvoerenden: The Verona Quartet

CD: Bright Shiny Things

Michael Gilbertson (*1987) – Quartet (2017)

Uitvoerenden: The Verona Quartet

CD: Bright Shiny Things

Julia Adolphe (*1988) – Star-Crossed Signals (2018)

Uitvoerenden: The Verona Quartet

CD: Bright Shiny Things