Iedere Steen heeft een Gezicht

Zoals we in de podcastserie kunnen horen, heeft de Tweede Wereldoorlog een belangrijke invloed gehad op de nabestaanden van de Holocaustslachtoffers. Dat werkt soms generaties door. Voor sommigen is het omgaan met de oorlog zo ingewikkeld dat ze daarbij professionele hulp nodig hebben. Ze kunnen in dat geval bijvoorbeeld terecht bij Arq Centrum ’45. In deze extra aflevering praat journalist Hans Jaap Melissen met psychiater Patricia Dashorst van Arq Centrum ’45 over welke problemen zij ziet bij families en wat het centrum voor hen kan doen.  

David Lopes Dias was een Hilversumse wethouder en verzetsstrijder. In het bijzijn van diverse nabestaanden is onlangs een struikelsteen voor hem geplaatst. Wat weten zijn klein- en achterkleindochter nog over hem? En waarom dacht kleindochter Nynke toen ze jong was, ten onrechte, dat haar ouders fout waren in de oorlog? 

De Utrechtse historicus Jim Terlingen bestelt struikelsteentjes voor de Joodse huisarts Maurits Perel, die met zijn gezin aan de Oudegracht woonde. Hij denkt dat het mogelijk vergeten mensen zijn. Maar dan krijgt hij contact met een ver familielid van Maurits Perel.  

Elsa Blaaser van Gool heeft eigenlijk haar eigen naam op het Holocaust Namenmonument geadopteerd. Ze is vernoemd naar de zus van haar vader, Elsa Louise van Gool, die als Jodin een Joodse onderduikster in huis had. Haar vader overleeft de oorlog, maar de relatie met zijn dochter Elsa raakt beschadigd. ‘Ik kon het niet opbrengen om van hem te houden,’ zegt ze. Haar latere man, de conferencier Jan Blaaser, heeft nog geprobeerd te bemiddelen. Elsa ging nog wel naar haar vaders uitvaart, waar zijn oude kampvrienden het Buchenwald-lied ten gehore brachten. 

Elsa blijft zich bezighouden met de oorlog, die indirect sommige relaties binnen de familie heeft verstoord. 

De oorlog verdwijnt langzamerhand, maar het antisemitisme niet. Dat stelt Margalith Kleijwegt die het boek 'Verdriet en Boterkoek' schreef over hoe de oorlog in verschillende generaties binnen haar familie voortleeft. Voor Margalith is Joods zijn ‘onveilig’. Haar zoon Kers stond aanvankelijk meer onbevangen tegenover zijn Joodse afkomst, maar ontdekte dat hij toch ook op zijn hoede moet zijn. Of zoals Margalith het formuleert: ‘Uiteindelijk hebben de Joden het altijd gedaan.’  

Veel mensen zullen hem nog kennen: Ronny Naftaniel, de oud-voorzitter van het CIDI, het Centrum Informatie en Documentatie Israël. Minder bekend is hoe Ronny is opgegroeid. Zijn ouders leerden elkaar kennen in Westerbork. De een kon de ander zelfs redden van transport naar de vernietigingskampen. 

En waarom schaamde Ronny zich soms voor zijn oma? 

Ook komt Linde Naftaniel aan het woord, de dochter van Ronny. Wat betekent Joods zijn voor haar en waarom vindt zij het soms lastig om met de achternaam van haar vader te leven? 

Van de ene dag op de andere waren ze verdwenen. Hun woonwagen en wat dieren bleven achter op een veldje in Limburg. Dat is wat het Sinti-gezin waarin de moeder van Anjes Wolfs-Driessen opgroeide, overkwam. De Nederlandse overheid werkte in de oorlog maar wat graag mee met de Duitsers om de Sinti (en Roma) te deporteren. 

Anjes’ moeder, Mädie Franz, overleefde de oorlog, maar sprak er liever niet over. Toch heeft Anjes geprobeerd zoveel mogelijk te weten te komen en schreef dat op in een boek. Maar van de zus van Anjes hoeft al die aandacht voor het verleden niet. 

Jacques Grishaver, voorzitter van het Auschwitz-comité, is de drijvende kracht achter het Holocaust Namenmonument. Toch spreekt hij niet af op die locatie, maar Jacques neemt Hans Jaap Melissen mee naar zijn oude onderduikadres. Ook zoon Mischa Grishaver komt aan het woord. Wat betekenen de oorlog en het werk van zijn vader voor hem? En waarom is hij zelf nog nooit gaan kijken in Auschwitz?

Petra Duitscher komt bij het Holocaust Namenmonument in aanbouw kijken in de hoop er al iets van te kunnen zien, ondanks de hekken eromheen. Waarom is zij nog zo geraakt door de oorlog, die zij zelf niet heeft meegemaakt maar haar moeder wel? Welk drama heeft zich afgespeeld tijdens de onderduikperiode van haar moeder? En hoe denken Petra’s dochter en kleindochter over wat er in de oorlog met de familie is gebeurd?

Nederland heeft een nieuw monument: het Holocaust Namenmonument in Amsterdam. Oorlogsjournalist Hans Jaap Melissen spreekt met familieleden, in verschillende generaties, van mensen die op dit monument vermeld staan. Wat betekent de oorlog nu nog? Is er een groot verschil tussen de generaties? En welke naam op het monument heeft voor hen de meeste betekenis? Iedere Steen heeft een Gezicht is een podcastserie van WNL voor NPO Radio 1.