Το όνομά του συνδέεται με μερικά από τα πιο εμβληματικά δημόσια κτίρια της Αθήνας — το Ωδείο Αθηνών, το σχολείο της Ακαδημίας Πλάτωνος, το νοσοκομείο «Σωτηρία». Ποιος ήταν όμως ο Ιωάννης Δεσποτόπουλος;

Η διαδρομή του ξεκινά από τη Χίο και φτάνει στη Βαϊμάρη και το Βερολίνο, όπου διαμορφώνεται η σχέση του με τις αρχές του Μπάουχαους και γεννιέται η βαθιά του πίστη στην αξία της αρχιτεκτονικής εκπαίδευσης. Στην Ελλάδα, επιχειρεί να φέρει τις ιδέες του μοντερνισμού σε έναν τόπο γεμάτο αντιφάσεις, συγκρούσεις και πολιτικές αναταραχές.

Στο έργο του συναντιούνται η μοντέρνα σκέψη με την ελληνική ιστορία. Η αρχιτεκτονική του διαδρομή περνά από διάφορα στάδια, επηρεασμένη έντονα από το κοινωνικό του όραμα. Το Ωδείο Αθηνών, ίσως το πιο εμβληματικό έργο του, λειτουργεί ως σύμβολο αυτής της σύγκλισης: ένα κτίριο που δεν είναι απλώς ένας πολιτιστικός χώρος, αλλά μια πρόταση για το μέλλον της πόλης.

Ο Ιωάννης Δεσποτόπουλος αντιμετώπισε την αρχιτεκτονική όχι απλώς ως αισθητική έκφραση, αλλά ως εργαλείο για την αλλαγή της ζωής — της καθημερινότητας, της κοινωνίας, του ανθρώπου.

Ο Λουκάς Μπαρτατίλας είναι διδάκτωρ Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής από το Πανεπιστήμιο Bauhaus της Βαϊμάρης. Εξειδικεύεται στην μοντέρνα αρχιτεκτονική του 20ού αιώνα και ιδιαίτερα στη σύγχρονη κληρονομιά της σχολής του Μπάουχαους και στο έργο του Ιωάννη Δεσποτόπουλου. Σπούδασε αρχιτεκτονική στο Βόλο και έκανε τις μεταπτυχιακές του σπουδές γύρω από την «Τέχνη στον Δημόσιο Χώρο» από το Πανεπιστήμιο Μπάουχαους της Βαϊμάρης. Έχει καταγωγή από την Αθήνα και κατοικεί από το 2010 στο Βερολίνο.

Το 2019 επιμελήθηκε την έκθεση «Από το κτίριο στην Κοινότητα: ο Ιωάννης Δεσποτόπουλος και το Bauhaus», η οποία πραγματοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Γκαίτε σε συνεργασία με τα Αρχεία Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής του Μουσείου Μπενάκη και το Ωδείο Αθηνών με την υποστήριξη του Ομοσπονδιακού Υπουργείου Εξωτερικών της Γερμανίας. Από το 2022, η έκθεση βρίσκεται μόνιμα στο Ωδείο Αθηνών.

Κατά το παρελθόν, έχει συνεργαστεί με ιδρύματα, πολιτιστικούς οργανισμούς και αρχεία στην Ελλάδα και τη Γερμανία, όπως ο Πολιτιστικός Οργανισμός ΝΕΟΝ και η Αντιδημαρχία Κοινωνίας των Πολιτών του Δήμου Αθηναίων για διάφορα συμμετοχικά και ερευνητικά έργα γύρω από την γειτονιά της Κυψέλης, το Ίδρυμα Robert Bosch, και το Αρχείο Αρχιτεκτονικής της Ακαδημίας Τεχνών του Βερολίνου. Αυτή την περίοδο συνεργάζεται με το Ίδρυμα Bauhaus Dessau για τη δημιουργία σειράς συμπεριληπτικών ξεναγήσεων για διαφορετικά κοινά στα ιστορικά κτίρια και το Μουσείο του Ιδρύματος.

Εικόνα: Το Ωδείο Αθηνών φωτογραφημένο από τον Λουκά Μπαρτστίλα

Ποια είναι η ιστορική πορεία της πόλης της Κύθνου από την Αρχαϊκή έως τη Ρωμαϊκή περίοδο; Ποια ιερά και λατρευτικά κτίρια έχουν εντοπιστεί και ποιες θεότητες φαίνεται να λατρεύονταν; Υπάρχει κάποιο «ξεχωριστό» εύρημα; Ποια είναι η συνεισφορά των ενάλιων ερευνών στην κατανόηση των λιμενικών εγκαταστάσεων στο Μανδράκι;

Οι συστηματικές ανασκαφές των τελευταίων δεκαετιών στην Κύθνο, το γραφικό νησί των Κυκλάδων, τεκμηριώνουν συνεχή ανθρώπινη παρουσία από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι σήμερα. Η αρχαιολογική έρευνα στην Κύθνο συνεχίζει να φέρνει στο φως νέα στοιχεία για τη θέση του νησιού στον αρχαίο αιγαιακό κόσμο.

Ο Αλέξανδρος Μαζαράκης Αινιάν είναι Καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας. Σπούδασε Ιστορία της Τέχνης και Αρχαιολογία στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο των Βρυξελλών και εκπόνησε διδακτορική διατριβή στο UCL του Πανεπιστημίου του Λονδίνου. Εργάστηκε αρχικά ως αρχαιολόγος στο ΥΠΠΟ. Δίδαξε οκτώ χρόνια στο Τμήμα Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου και από το 1999-σήμερα είναι μέλος ΔΕΠ στο Τμήμα ΙΑΚΑ. Διετέλεσε πρόεδρος του τμήματος, διευθυντής του ενιαίου ΠΜΣ του τμήματος, και του ΠΜΣ «Αρχαιολογία Πεδίου και Υλικός Πολιτισμός» (2021 κ.ε.). Δίδαξε επίσης στα Μεταπτυχιακά προγράμματα του ΕΚΠΑ και του ΕΜΠ. Δίδαξε περιστασιακά ως Επισκέπτης Καθηγητής στη Γαλλία και στο Βέλγιο. Το 2017 εκλέχτηκε από τη Σύγκλητο Διευθυντής των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Θεσσαλίας. Ήταν και είναι Επιστημονικός Υπεύθυνος πολλών Ευρωπαϊκών και Εθνικών Προγραμμάτων. Διηύθυνε και διευθύνει ανασκαφές στη Σκάλα Ωρωπού Αττικής, την Κύθνο των Κυκλάδων (χερσαία και ενάλια), το Σωρό Μαγνησίας, την Κεφάλα Σκιάθου και τη Βάρη Αττικής. Την τρέχουσα περίοδο συμμετέχει στην διαδικασία ίδρυσης του νέου Αρχαιολογικού Μουσείου Κύθνου και εποπτεύει την σύνταξη μελέτης για την ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου Ωρωπού. Έχουν εκδοθεί 4 βιβλία του: From Rulers' Dwellings to Temples. Architecture, Religion and Society in Early Iron Age Greece (1100-700 B.C.), Jonsered 1997, Όμηρος και Αρχαιολογία, Αθήνα 2000, The sanctuaries of Kythnos (Cyclades), Rennes 2019 και Ανασκαφές Ωρωπού. Πρωτογεωμετρική-υποπρωτογεωμετρική περίοδος (10ος – 9ος αι. π.Χ.), Βόλος 2020.

Η ψυχική ασθένεια στην αρχαία Αθήνα δεν ήταν απλώς ένα ιατρικό ζήτημα — ήταν πεδίο ενδιαφέροντος για γιατρούς, φιλοσόφους και καλλιτέχνες. Μέσα από ιατρικά συγγράμματα, φιλοσοφικούς διαλόγους και θεατρικά έργα, μπορούμε να ανιχνεύσουμε τον τρόπο με τον οποίο οι αρχαίοι κατανοούσαν, ερμήνευαν και απεικόνιζαν τις ψυχικές διαταραχές. Οι αντιλήψεις τους συνδύαζαν την επιστήμη με τη θρησκεία και τη μυθολογία, αντικατοπτρίζοντας μια πολυεπίπεδη προσέγγιση του ψυχισμού. Και καθώς παρακολουθούμε τη στάση της κοινωνίας απέναντι στους πάσχοντες, ξεδιπλώνονται μπροστά μας οι αξίες, οι φόβοι και τα όρια ανοχής ενός ολόκληρου πολιτισμού.

Ποιες είναι οι κύριες πηγές από την αρχαιότητα που μας βοηθούν να κατανοήσουμε πώς αντιλαμβάνονταν οι Έλληνες την ψυχική νόσο; Τι μας λένε τα ιατρικά κείμενα, τα φιλοσοφικά έργα και το θέατρο;Πώς παρουσιάζονται οι ψυχικά ασθενείς στη δραματουργία της κλασικής Αθήνας; Τι ρόλο παίζουν οι ψυχικές διαταραχές στις τραγωδίες και τις κωμωδίες; Πώς αντιδρούσε η αρχαία κοινωνία απέναντι σε άτομα που έπασχαν από ψυχικές ασθένειες; Υπήρχε αποδοχή, φόβος ή περιθωριοποίηση;

Τι λένε οι φιλόσοφοι, όπως ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης, για την ψυχική διαταραχή; Πώς προσπαθούν να την ερμηνεύσουν; Υπήρχαν συγκεκριμένες πρακτικές ή θεραπείες για την αντιμετώπιση των ψυχικών παθήσεων; Μπορούμε να μιλήσουμε για κάποια μορφή «ψυχιατρικής» στην αρχαιότητα; Τι ρόλο είχαν τα Ασκληπιεία και οι θρησκευτικές πρακτικές στη θεραπεία της ψυχής; Ήταν τόποι ίασης, λατρείας ή και τα δύο;

Ποια ήταν η σχέση ανάμεσα στην ψυχική ασθένεια και τη λεγόμενη «θεία μανία»; Πώς συνδέεται η ψυχική έξαρση με θεότητες όπως ο Διόνυσος ή ο Απόλλωνας; Υπήρχε διαφορετική αντιμετώπιση των ψυχικά πασχόντων ανάλογα με το φύλο, την κοινωνική τους τάξη ή την ιδιότητά τους ως πολίτες, δούλοι ή ξένοι; Πώς προσεγγίζει η Ιπποκρατική ιατρική την ψυχική υγεία; Τι περιγράφεται για τις ψυχικές διαταραχές στα κείμενα του Ιπποκράτη; Τελικά, οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν την ψυχική ασθένεια φυσικό φαινόμενο, ιατρικής φύσεως — ή την απέδιδαν σε υπερφυσικά αίτια και θεϊκή παρέμβαση;

Ο Γιώργος Καζαντζίδης είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Λατινικής Φιλολογίας στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών, όπου διδάσκει από το 2015. Σπούδασε Κλασική Φιλολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και στη συνέχεια πραγματοποίησε μεταπτυχιακές και διδακτορικές σπουδές στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης (St Hugh’s College).

Έχει διατελέσει Fellow in Comparative Cultural Studies στο Center for Hellenic Studies του Πανεπιστημίου Harvard στο Ναύπλιο (2015–2016), Visiting Associate Professor στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins (2024) και Fellow στο Seeger Center for Hellenic Studies του Πανεπιστημίου Princeton (2024). Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα εστιάζουν στην ιστορία των ψυχικών ασθενειών και των συναισθημάτων στην ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα, με ιδιαίτερη έμφαση στη συνάντηση της ιατρικής με τη λογοτεχνία. Έχει συγγράψει τη μονογραφία Lucretius on Disease: The Poetics of Morbidity in De rerum natura (De Gruyter, 2021) και έχει επιμεληθεί τους συλλογικούς τόμους Memory and Emotions in Antiquity (De Gruyter, 2022) και Body and Machine in Classical Antiquity (Cambridge University Press, 2023).

Αυτή την περίοδο ολοκληρώνει την επιμέλεια δύο νέων συλλογικών έργων με θέμα τον τρόμο και τη μανία στην αρχαιότητα, ενώ παράλληλα συγγράφει τη νέα του μονογραφία με τίτλο Greek and Roman Wonders: Science, Horror, the Sublime. Στο πλαίσιο της διδασκαλίας του, έχει προσφέρει πληθώρα μαθημάτων σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο, καλύπτοντας θεματικές όπως η ρωμαϊκή ιστοριογραφία, η ελληνιστική και ρωμαϊκή φιλοσοφία, ο Ηρόδοτος, ο Λουκρήτιος και ο Οβίδιος. Έχει επίσης επιβλέψει σημαντικό αριθμό διπλωματικών εργασιών και διδακτορικών διατριβών.

Στην εικόνα: Ζαν-Μπατίστ Ρενώ – «Ο Ορέστης καταδιωκόμενος από τις Ερινύες» (1790) Εμπνευσμένος από την αρχαία τραγωδία, ο πίνακας αποτυπώνει με ένταση την ενοχή, την ψυχική ταραχή και το υπαρξιακό βάρος που βιώνει ο ήρωας.

Ποια είναι τα κύρια ορυκτά που εντοπίζονται στα μεταλλεύματα του Λαυρίου και ποια η σημασία της οξείδωσης στην εξαγωγή τους; Ποια ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά των αρχαίων μεθόδων εξόρυξης και επεξεργασίας μεταλλευμάτων στο Λαύριο; Και πώς επηρέασαν οι μεταγενέστερες φάσεις εξόρυξης (19ος και 20ος αιώνας) την ερμηνεία της αρχαίας μεταλλευτικής δραστηριότητας;

Ποιος ήταν ο ρόλος του Λαυρίου στην ανάπτυξη της Αθήνας κατά τον 5ο αιώνα π.Χ.; Πώς συσχετίζονται οι αρχαιολογικές και γεωλογικές ενδείξεις για την εξόρυξη αργύρου με ιστορικά γεγονότα, όπως η νίκη στη vαυμαχία της Σαλαμίνας; Ποια είναι η σημασία των γεωχημικών αναλύσεων στη σημερινή κατανόηση της μεταλλευτικής ιστορίας του Λαυρίου;

Ο Μάρκος Βαξεβανόπουλος είναι γεωλόγος με ειδίκευση στην αρχαία μεταλλευτική και μεταλλουργία, κάτοχος διδακτορικού από το Τμήμα Γεωλογίας του Α.Π.Θ. με θέμα την αρχαία μεταλλευτική δραστηριότητα στο Παγγαίο. Από το 2019 έως το 2022 εργάστηκε στην École Normale Supérieure της Λυών στο πλαίσιο του προγράμματος ERC «SILVER», ενώ από το 2023 είναι μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Έχει συμβάλει σε διεθνή συνεργασία για τη δημιουργία τρισδιάστατου γεωλογικού μοντέλου στο Λαύριο και από το 2023 ηγείται του Lavrion Metals Database Project. Έχει συγγράψει 63 επιστημονικές εργασίες και έχει παρουσιάσει 44 μελέτες σε διεθνή συνέδρια, ενώ έχει λάβει υποτροφίες από σημαντικά ιδρύματα. Συμμετέχει ενεργά σε διεθνείς επιστημονικές ομάδες, όπως στην έρευνα υπόγειου ορυχείου ώχρας στη Θάσο και σε ανασκαφές στην Αίγυπτο. Έχει ιδρύσει το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Βόλου και έχει εκπονήσει μουσειολογικές μελέτες για διάφορα γεωλογικά μουσεία, ενώ είναι ομοσπονδιακός εκπαιδευτής σπηλαιολογίας και υπεύθυνος της αποστολής «Gourgouthakas-Liontari 2025».

Η Μαρία Κάλλας, εμβληματική μορφή της όπερας, είχε ιδιαίτερο δεσμό με την Αθήνα, την πόλη όπου πέρασε τα νεανικά της χρόνια και διαμορφώθηκε καλλιτεχνικά. Εκεί έκανε τα πρώτα της βήματα στη σκηνή, καλλιεργώντας το ταλέντο της κάτω από δύσκολες κοινωνικές και ιστορικές συνθήκες. Η ελληνική πρωτεύουσα δεν ήταν μόνο η αφετηρία εκκίνησής της, αλλά και σημείο επιστροφής και αναστοχασμού. Η σχέση της με την Αθήνα υπήρξε σύνθετη, βαθιά και φορτισμένη συναισθηματικά.

Πότε έρχεται στην πόλη η Μαρία Κάλλας και ποια ήταν τα πρώτα καλλιτεχνικά βήματά της; – πώς επηρέασαν την εξέλιξή της; Ποιοι ήταν οι σημαντικοί δάσκαλοι και μέντορες της Κάλλας κατά τη διαμονή της στην Αθήνα; Ποιες προκλήσεις αντιμετώπισε η Κάλλας κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου;

Πώς επηρέασε η κοινωνική και πολιτική κατάσταση της Αθήνας την καλλιτεχνική της πορεία; Ποια ήταν η σημασία της συνεργασίας της Κάλλας με την Εθνική Λυρική Σκηνή; Πώς αντιμετωπίστηκε η Κάλλας από το κοινό και τους συναδέλφους της στην Αθήνα;

Ποια ήταν η πρώτη της εμφάνιση στην Αθήνα μετά την παγκόσμια αναγνώρισή της και ποια η σημασία της; Ποια ήταν η επίδραση της πόλης στη διαμόρφωση της καλλιτεχνικής ταυτότητας της Κάλλας;

Πώς παρουσιάζει το ντοκιμαντέρ «Μαίρη, Μαριάννα, Μαρία: Τα άγνωστα ελληνικά χρόνια της Κάλλας» τη σχέση της με την Αθήνα και ποια νέα στοιχεία αποκαλύπτει;

Ο Βασίλης Λούρας σπούδασε μάρκετινγκ στην Αθήνα και συνέχισε με μεταπτυχιακές σπουδές στην Πολιτιστική Πολιτική και Πολιτιστική Διαχείριση στο Λονδίνο. Εργάστηκε στον τομέα της προβολής και επικοινωνίας πολιτιστικών γεγονότων. Ανέλαβε τον συντονισμό του Πολιτιστικού Έτους της Ελλάδας στην Κίνα, στο πλαίσιο των παράλληλων εκδηλώσεων των Ολυμπιακών Αγώνων 2008 του Πεκίνου.

Από το 2011 εργάζεται στην Εθνική Λυρική Σκηνή, αρχικά με την ιδιότητα του Επικεφαλής της Προβολής και Επικοινωνίας και πλέον ως Καλλιτεχνικός Σύμβουλος Επικοινωνίας και Προγράμματος. Υπογράφει την έρευνα, το σενάριο και τη συνσκηνοθεσία –από κοινού με τον Μιχάλη Ασθενίδη– του ντοκιμαντέρ «Μαίρη, Μαριάννα, Μαρία: Τα άγνωστα ελληνικά χρόνια της Κάλλας».

Το καλοκαίρι του 416 π.Χ, οι Αθηναίοι αποφασίζουν να εκστρατεύσουν στη Μήλο, με πολύ μεγάλη στρατιωτική δύναμη, με στόχο να εκβιάσουν τη Μήλο ώστε να ενταχθεί στην Αθηναϊκή συμμαχία. Ωστόσο, η ίδια θέλει να κρατήσει μια ουδέτερη στάση κι αυτό θίγει το κύρος των Αθηναίων, οι οποίοι δεν μπορούν να ανεχτούν πως δεν μπορούν να υποτάξουν ένα μικρό και ανίσχυρο νησί.

Γιατί ο διάλογος των Μηλίων με τους Αθηναίους συνιστά μοναδική περίπτωση διαλόγου στο ιστοριογραφικό έργο του Θουκυδίδη; Ποιο ήταν το ιστορικό και στρατιωτικό πλαίσιο κατά το οποίο διεξάγεται; Ποια ήταν η στάση των Μηλίων απέναντι στον Πελοποννησιακό Πόλεμο και γιατί αυτή η στάση προκάλεσε την επέμβαση των Αθηναίων; Πώς παρουσιάζεται η αθηναϊκή αντίληψη για τη δύναμη και τη δικαιοσύνη στον Διάλογο;

Τι σημαίνει η αθηναϊκή φράση «οι ισχυροί πράττουν ό,τι μπορούν και οι αδύναμοι υφίστανται ό,τι πρέπει» και τι φανερώνει για τον τρόπο σκέψης της Αθήνας; Ποια είναι η σημασία της απουσίας ρητορικής περί τιμής ή δικαιώματος στην αθηναϊκή επιχειρηματολογία;

Ποια είναι η στάση των Μηλίων ως προς τη θεία παρέμβαση και την ελπίδα, και πώς αυτή έρχεται σε αντίθεση με την αθηναϊκή οπτική; Πώς ο διάλογος αποκαλύπτει την ιδεολογική και ηθική απομάκρυνση της Αθήνας από τις αρχές της Δημοκρατίας και της Δικαιοσύνης; Μπορούμε να ερμηνεύσουμε τη στάση των Αθηναίων ως έκφραση ιμπεριαλιστικής πολιτικής;

Ποια είναι η θέση του Θουκυδίδη απέναντι στον διάλογο; Παρουσιάζει τις απόψεις αμερόληπτα ή ασκεί κριτική στην αθηναϊκή πολιτική; Μπορούμε να συγκρίνουμε τη στάση των Αθηναίων στον Διάλογο με την προηγούμενη στάση τους κατά τον Περικλή; Τι μας λέει αυτό για την εξέλιξη της Αθήνας κατά τη διάρκεια του πολέμου;

Ο Σπύρος Ι. Ράγκος είναι καθηγητής αρχαίας ελληνικής φιλολογίας και φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών. Με σπουδές κλασικής φιλολογίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, εκπόνησε διδακτορική διατριβή στο Πανεπιστήμιο του Cambridge και παρακολούθησε σεμινάρια αρχαίας θρησκείας στην École Pratique des Hautes Études. Διετέλεσε επίσης μεταδιδακτορικός υπότροφος και, αργότερα, επισκέπτης ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Princeton. Τα επιστημονικά ενδιαφέροντά του κινούνται στον χώρο της φιλοσοφίας, της θρησκείας και της ιστορίας των ιδεών στην ελληνική αρχαιότητα.

Μελέτες και άρθρα του έχουν δημοσιευθεί σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά και συλλογικούς τόμους. Ενδεικτικές δημοσιεύσεις στα ελληνικά: Η ελληνική αρχαιότητα: πόλεμος – πολιτική – πολιτισμός (σε συνεργασία με τον Δ. Ι. Κυρτάτα), Θεσσαλονίκη: Ίδρυμα Νεοελληνικών Σπουδών, 2010· «Φιλοσοφία και θρησκεία: ελληνικοί στοχασμοί περί θεών και θείου», στο Γ. Καραμανώλης (επιμ.), Εισαγωγή στην αρχαία φιλοσοφία, Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2017, σ. 271–327· Μήτε άρρεν μήτε θήλυ: Ιστορίες ευνούχων στην αρχαιότητα, Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2021.

Το απόσπασμα από τον Θουκυδίδη είναι από το «Θουκυδίδη Ιστορία», μετάφραση Ν. Μ. Σκουτερόπουλου, εκδ. Πόλις, 2013.

Ενάμιση χρόνο πριν την αυτοκτονία της, στις 2 Μαΐου του 1941, η Πηνελόπη Δέλτα ολοκληρώνει το τελευταίο της έργο, τις «Ρωμιοπούλες». Η ίδια ζητά να εκδοθεί αργότερα, μετά από τα υπόλοιπα μυθιστορήματα και τις «Αναμνήσεις» της. Οι «Ρωμιοπούλες» κυκλοφορούν 75 χρόνια μετά τη συγγραφή τους, το 2014, από τις εκδόσεις Ερμής και αποτελούν το μεγαλύτερο και πιο «ενήλικο» μυθιστόρημα της Δέλτα. Αλλά και το πιο αθηναϊκό της. Τι συνδέει, λοιπόν, την Πηνελόπη Δέλτα με την Αθήνα; Από τι αποτελείται ο συνεκτικός αυτός ιστός που την ενώνει με την πρωτεύουσα;

Η Πηνελόπη Δέλτα γεννήθηκε στις 24 Απριλίου του 1874, στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, ωστόσο, η ζωή και το έργο της σημαδεύτηκαν από την πόλη της Αθήνας. Πώς αποτυπώνεται η Αθήνα στα έργα της, ιδίως στις «Πρώτες Ενθυμήσεις» της; Σε ποια συνοικία έζησε και τι γνωρίζουμε για το πατρικό της σπίτι, που σήμερα στεγάζει το Μουσείο Μπενάκη; Ποιο ρόλο έπαιξε ο πατέρας της, Εμμανουήλ Μπενάκης, στην πολιτική και πολιτιστική ζωή της Ελλάδας και πώς την επηρέασε; Τι επίδραση είχε στη ζωή και το έργο της ο έρωτάς της με τον Ίωνα Δραγούμη, δεδομένου ότι και ο ίδιος δραστηριοποιήθηκε στην Αθήνα;

Ποια είναι η σημασία του έργου της «Οι Ρωμιοπούλες», που εκδόθηκε για πρώτη φορά το 2014, και πώς απεικονίζεται σ’ αυτό η Αθήνα και η κοινωνία της; Ποιοι είναι οι βασικοί θεματικοί άξονές του και πώς συνδέονται με την ταυτότητα της συγγραφέως;

Πώς παρουσιάζεται η περιοχή της Καστέλλας στον «Τρελαντώνη» και τι μαθαίνουμε για την εποχή γύρω στο 1880; Πώς συνδέεται το σπίτι της στην Αλεξάνδρεια με το έργο «Μάγκας» και ποια θέση έχει αυτό το περιβάλλον στο σύνολο της δημιουργίας της;

Ποια είναι η σημασία της Πηνελόπης Δέλτα στη λογοτεχνική και παιδαγωγική παράδοση μέχρι σήμερα, πέρα από τη στενά «παιδική» ανάγνωση των έργων της;

Ο Τάσος Σακελλαρόπουλος σπούδασε σύγχρονη ιστορία στο Πανεπιστήμιο της Σιένα και στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Ασχολείται με την πολιτική λειτουργία του στρατού και του αστικού κόσμου κατά τον 20ό αιώνα στην Ελλάδα. Έχει γράψει σειρά άρθρων και έχει επιμεληθεί ιστορικούς τόμους. Έχει επιμεληθεί ιστορικές εκθέσεις, μεταξύ άλλων την έκθεση «1821 Πριν και Μετά», σε συνεπιμέλεια με τη Μαρία Δημητριάδου. Είναι υπεύθυνος των Ιστορικών Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη.

Πώς ορίζεται το γκροτέσκο στο πλαίσιο της αρχαιοελληνικής τέχνης και ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά του; Υπάρχουν συγκεκριμένες τεχνικές ή υλικά που προωθούν την συγκεκριμένη αισθητική; Ποια είναι η σχέση μεταξύ του γκροτέσκου και του άσχημου στα ειδώλια; Πώς αντιλαμβάνονταν οι αρχαίοι Έλληνες την έννοια του "άσχημου" και πώς αυτό αντικατοπτρίζεται στην παραγωγή των ειδωλίων;

Πώς επηρεάζει η κοινωνική και πολιτισμική συγκυρία της αρχαίας Αθήνας την απόδοση του γκροτέσκου στα ειδώλια; Ποιες οι ερμηνείες που έχουν προταθεί για αυτά τα ειδώλια και πως οι μοντέρνες αντιλήψεις/προκαταλήψεις μας «χρωματίζουν» την ερμηνεία τους;

Τι γνωρίζουμε για τα άτομα με αναπηρίες στην αρχαιότητα; Ποιες είναι οι πηγές μας; Σε ποιο βαθμό το γκροτέσκο στα ειδώλια συνδέεται με τη λαϊκή θρησκευτικότητα ή τις τελετουργικές πρακτικές; Υπάρχουν συγκεκριμένες κατηγορίες μορφών ή θεμάτων που απεικονίζονται με γκροτέσκες ιδιότητες στα αθηναϊκά ειδώλια; Και τελικά, πώς διαφοροποιείται η απεικόνιση του γκροτέσκου στα ειδώλια από άλλες μορφές τέχνης, όπως η αγγειογραφία ή η γλυπτική;

Η Αναστασία Μεϊντάνη γεννήθηκε στην Αθήνα και είναι αριστούχος απόφοιτος του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Κάθε έτος λάμβανε την υποτροφία επίδοσης του ΙΚΥ. Ολοκλήρωσε το Master’s in World Archaeology (με επίκεντρο European Archaeology) στο Πανεπιστήμιο του Cambridge.

Έλαβε τον διδακτορικό της τίτλο από το Ludwig-Maximilians-Universität του Μονάχου. Οι διδακτορικές της σπουδές στηρίχθηκαν από υποτροφίες που έλαβε από το DAAD και το Ίδρυμα Gerda Henkel. Η διατριβή της με τίτλο The Grotesque Body in Graeco-Roman Antiquity δημοσιεύθηκε το 2022 από τον εκδοτικό οίκο DeGruyter με την υποστήριξη του Ιδρύματος Gerda Henkel και του τμήματος Κλασικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου της Βιέννης.

Τα τελευταία έξι χρόνια υπήρξε λέκτορας στο Τμήμα Κλασικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου της Βιέννης. Πλέον είναι μεταδιδακτορική ερευνήτρια με χρηματοδότηση του Ιδρύματος Gerda Henkel. Η μεταδιδακτορική της έρευνα αφορά στη συγκριτική μελέτη ηρωίδων στην αρχαία ελληνική γραμματεία και αγγειογραφία των αρχαϊκών και κλασικών χρόνων.

Kατά τη διάρκεια της γερμανικής Κατοχής (1941–1944), η καθημερινότητα στην Αθήνα ήταν ένας αγώνας για επιβίωση. Ο λιμός του χειμώνα 1941-42 κόστισε τη ζωή σε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους, κυρίως λόγω της επίταξης τροφίμων από τις δυνάμεις Κατοχής, της καταστροφής των υποδομών και της διακοπής των εμπορικών ροών. Οι κάτοικοι προσπαθούσαν να επιβιώσουν μέσω ανταλλαγών προϊόντων, εξορμήσεων στην επαρχία, συμμετοχής σε συσσίτια και – όσοι είχαν τα μέσα – αγοράς ειδών διατροφής στη μαύρη αγορά.

Η ζωή υπό τον κατοχικό ζυγό ήταν ασφυκτική. Απαγόρευση κυκλοφορίας, σημεία ελέγχου, συνεχείς συλλήψεις και φόβος για αντίποινα. Παρά τις συνθήκες, τα σχολεία λειτούργησαν, έστω και με σοβαρές ελλείψεις. Η ενημέρωση του πληθυσμού γινόταν μέσω του κατοχικού Τύπου, παράνομων εντύπων και ραδιοφωνικών εκπομπών του BBC, συχνά με κίνδυνο τη ζωή των ακροατών.

Η πολιτιστική ζωή, περιορισμένη αλλά ζωντανή, εξελίχθηκε σε μια μορφή αντίστασης. Θέατρα, λογοτεχνικές ομάδες και καλλιτεχνικές πρωτοβουλίες διατήρησαν την ελπίδα. Παράλληλα, η Αντίσταση στην Αθήνα αναπτύχθηκε δυναμικά, με παράνομες οργανώσεις, σαμποτάζ και δίκτυα πληροφοριών.

Την τελευταία χρονιά της Κατοχής, η βία κορυφώθηκε. Εκτελέσεις, βασανιστήρια και τρομοκρατία από τους κατακτητές και τους Έλληνες συνεργάτες τους ενίσχυσαν την αβεβαιότητα. Τις παραμονές της Απελευθέρωσης, η Αθήνα βίωνε ένα μείγμα ανακούφισης και έντασης, προάγγελο των συγκρούσεων που θα ακολουθούσαν.

Ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης γεννήθηκε το 1970 στην Αθήνα. Σπούδασε οικονομικά στο Πανεπιστήμιο Πειραιά και Ιστορία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Η διδακτορική του διατριβή δημοσιεύθηκε το 2012 με τίτλο Η εμπειρία της Κατοχής και της Αντίστασης στην Αθήνα, ενώ το δεύτερο βιβλίο του, με τίτλο Δεκεμβριανά 1944. Η μάχη της Αθήνας, κυκλοφόρησε το 2014 – και τα δύο από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια. Έχει συνεπιμεληθεί τρεις συλλογικούς τόμους σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, ενώ πολλά άρθρα του έχουν δημοσιευθεί σε ιστορικά περιοδικά και εφημερίδες. Ιδρυτικό μέλος του Φόρουμ Κοινωνικής Ιστορίας, έχει συνδιοργανώσει τέσσερα συνέδρια.

Από το 2013 ασχολείται συστηματικά με τη Δημόσια Ιστορία. Πραγματοποιεί ιστορικούς περιπάτους στο κέντρο της Αθήνας για την περίοδο της Κατοχής και των Δεκεμβριανών, με τη συμμετοχή εκατοντάδων πολιτών, καθώς και (από τον Δεκέμβριο του 2019) ιστορικούς περιπάτους με μικρά γκρουπ κάθε εβδομάδα στο πλαίσιο του Athens History Walks (λεπτομέρειες στο www.athenshistorywalks.com)

Είναι ένας από τους σχεδιαστές του μεταπτυχιακού προγράμματος «Δημόσια Ιστορία» στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, καθώς και ο εμπνευστής και επιστημονικός υπεύθυνος των δράσεων με τίτλο «12 Οκτωβρίου 1944. Η Αθήνα Ελεύθερη», οι οποίες, υλοποιημένες από το 2015 ως το 2019, καθιέρωσαν τον μαζικό εορτασμό της απελευθέρωσης της Αθήνας από τους Γερμανούς και αποτέλεσαν μία από τις μεγαλύτερες εκδηλώσεις δημόσιας ιστορίας στην Ελλάδα (λεπτομέρειες στο www.freeathens44.org).

Φωτό: Δημήτριος Χαρισιάδης, Μαύρη Αγορά. Αθήνα, 1944 © Μουσείο Μπενάκη / Φωτογραφικά Αρχεία

Ο λαγός υπήρξε ένα σημαντικό και πολυδιάστατο σύμβολο στην αρχαία Αθήνα, τόσο στην καθημερινή ζωή όσο και στην τέχνη και τις αντιλήψεις περί θανάτου. Στο απόσπασμα από το «Κυνηγετικόν» του Ξενοφώντα, περιγράφεται αναλυτικά το κυνήγι λαγών, η χρήση σκύλων και παγίδων και ο παιδαγωγικός ρόλος της δραστηριότητας αυτής, καθώς εκπαίδευε τους νέους στην αντοχή, την ταχύτητα και το ήθος του πολίτη-πολεμιστή.

Η Κάτια Μαργαρίτη, ειδική στην ταφική τέχνη και τη συμβολική των ζώων στην αρχαιότητα, αναλύει τη σημασία του λαγού, ο οποίος συγχέεται συχνά με το κουνέλι, αν και στην Ελλάδα των κλασικών χρόνων υπήρχαν μόνο λαγοί.

Ο λαγός εμφανίζεται στην τέχνη ως θήραμα, ερωτικό δώρο, κατοικίδιο ή σύμβολο ταχύτητας, και σχεδόν πάντα συνδέεται με το ανδρικό φύλο – κυρίως με εφήβους και αγόρια. Στην ταφική τέχνη, ο λαγός αποκτά ιδιαίτερο συμβολισμό: ως κατοικίδιο ή θήραμα, συνδέεται με την πρόωρη απώλεια νέων που πέθαναν πριν προλάβουν να τεκνοποιήσουν.

Η γονιμότητα του ζώου αντιπαραβάλλεται με τη ματαιωμένη δυναμική γονιμότητας των νεκρών, κάνοντας τον λαγό σύμβολο πρόωρου θανάτου αλλά και της αξίας της συνέχειας του οίκου και της πόλης. Οι παραστάσεις σε αγγεία και επιτύμβια ανάγλυφα, όπου νέοι κρατούν λαγούς με φροντίδα ή θλίψη, αποτυπώνουν αυτή τη συγκινητική διάσταση.

Έτσι, ο λαγός λειτουργεί ταυτόχρονα ως κυνηγετικό θήραμα, σύμβολο πολυτελείας, ερωτικό δώρο και, τελικά, μεταφορά της νεότητας που χάνεται πρόωρα.

Η Κάτια Μαργαρίτη είναι Διδάκτωρ Κλασικής Αρχαιολογίας με σπουδές στο τμήμα Ιστορίας – Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και στο University College London. Η Διδακτορική της διατριβή έχει θέμα τον θάνατο της αγάμου κόρης στην Αθήνα των κλασικών χρόνων και έχει εκδοθεί από τον εκδοτικό οίκο Archaeopress στην Αγγλία. Έχει δημοσιεύσει εκτενώς σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα εστιάζουν στην ταφική τέχνη, στις ταφές και στα ταφικά έθιμα, στη γλυπτική και στην αγγειογραφία της αρχαίας Αθήνας καθώς και στα ζώα στην αρχαία τέχνη.

Το βιβλίο της για τον θάνατο και την ταφή στην κλασική Αθήνα κυκλοφόρησε το 2021 από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας. Αυτό το διάστημα συγγράφει μία μονογραφία για τον σκύλο στην αρχαία αττική τέχνη και ένα βιβλίο για τα ζώα στην αρχαία Ελλάδα μαζί με τον καθηγητή του Πανεπιστημίου της Μασαχουσέτης Kenneth Kitchell το οποίο θα εκδοθεί από τον εκδοτικό οίκο Routledge.
Είναι Research Associate του τμήματος Κλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Reading