Cudem ocalały świadek zbrodni katyńskiej — w tych słowach  najczęściej podsumowuje się życie Stanisława Swianiewicza. Ale jego los to przede wszystkim szereg nieprzewidywalnych okoliczności, które doprowadziły do tego, że trafił do Kozielska i w ostatniej chwili został wycofany z transportu do Katynia. To też życie na emigracji, któremu towarzyszyło poczucie odpowiedzialności za niesienie świadectwa i wieloletnia tułaczka bez możliwości powrotu do Polski i rodziny. W tym odcinku dr Wojciech Łysek, autor książki „Intelektualny włóczęga. Biografia Stanisława Swianiewicza”, jest naszym przewodnikiem po życiu Swianiewicza i tłumaczy jak doszło do tego, że naukowiec stał się ziarenkiem piasku, które wpadło w tryby wielkiej historii. W audycji wykorzystano archiwalne wypowiedzi Stanisława Swianiewicza z Radia Wolna Europa.

Zapraszamy do słuchania! 

W tym odcinku przedstawiamy jedną z kobiet, które czynnie brały udział w walkach o niepodległość Polski. Wanda Pełczyńska jako kurierka narażała życie. Wymykała się podczas kontroli Rosjan na frontach pierwszej wojny światowej i w zmyślnych kryjówkach dostarczała depesze Józefowi Piłsudskiemu. To dzięki takim jak ona Polki otrzymały równe z mężczyznami prawa wyborcze. Pełczyńska dołączyła do wąskiego grona kobiet w sejmie i nie pozostawała w cieniu. Jej wystąpienia wzburzały posłów. Tupali i krzyczeli, żeby zagłuszyć mowy, które podważały społeczne status quo. Wanda Pełczyńska wielokrotnie zabierała głos w sprawach kobiet, także jako redaktorka „Bluszczu” i „Kobiety Współczesnej”.  To jedna z najważniejszych bohaterek polskiej historii XX wieku — mówi prof. Piotr Biliński, autor jej biografii. Dlaczego więc nie wymieniamy jej nazwiska jednym tchem, zaraz obok Piłsudskiego? Jakie myśli Pełczyńskiej mogą służyć nam dziś za inspirację? Zapraszamy do posłuchania odcinka podkastu „Jest historia!”, w którym prof. Biliński przybliża sylwetkę Wandy Pełczyńskiej. W audycji pojawiają się również archiwalne wypowiedzi Pełczyńskiej, pochodzące z Radia Wolna Europa.

Obława Augustowska to największa zbrodnia dokonana na Polakach po II wojnie światowej. W lipcu 1945 r., już po kapitulacji Niemiec, Sowieci przeprowadzili na terenie Puszczy Augustowskiej pacyfikację polskich patriotów. Przez wiele lat historia ta pozostawała w ukryciu. Rodziny w milczeniu czekały, aż ich bliscy wrócą do domu. I dziś, choć mogą otwarcie mówić o tych, których stracili, okoliczności zbrodni nadal skłaniają ich do stawiania wielu pytań. W odcinku występują: Danuta Kaszlej, lokalna historyczka, która od lat bada historię obławy, świadkowie historii: Stanisław Wnukowski oraz Tadeusz Jagłowski, Bartosz Gralicki z Instytutu Pileckiego.

W tym odcinku pojawiły się fragmenty koncertu piosenek Jacka Kaczmarskiego pt. „A źródło wciąż bije” z okazji inauguracji działalności Instytutu Pileckiego w Augustowie. Można także usłyszeć fragmenty wywiadów z kanału YouTube „Świadkowie epoki” przeprowadzone przez Bartosza Bolesławskiego.

Pociąg z Warszawy do Berlina jedzie sześć godzin. Następnie, z Hauptbahnhof, pokonujemy dwie stacje metrem i wysiadamy w sercu stolicy Niemiec, tuż przy bramie Brandenburskiej. W wakacje licznie gromadzą się tu turyści, ale my kierujemy się do siedziby Instytutu Pileckiego, na wystawę "Belarus lebt!" podsumowującą rok pokojowych protestów w Białorusi. Białorusini sprzeciwiają się reżimowi Alexandra Łukaszenki, który pełni funkcję prezydenta nieprzerwanie od 1994 r. Jednak ostatnie wybory, 09.08.2020, zmobilizowały opozycję. Ale choć na ulice wychodziły wielotysięczne manifestacje, a Białorusini oddali swoje głosy w wyborach - Łukaszenka nie oddał władzy. "Belarus lebt!" -  Będzie wernisaż, znamienici goście, artyści i sztuka, oczywiście. Zapraszamy do zwiedzania w towarzystwie Andreia Liankievicza, białoruskiego fotografa i kuratora wystawy.

Co łączy konsula honorowego RP w Zurychu Marcusa Blechnera, Heidi Fishman i lorda Daniela Finkelsteina? Jakie oznaczenia znajdziemy na dokumentach z Archiwum Eissa? W jaki sposób przebiegała akcja paszportowa? Na jakie trudności napotykali podczas swoich poszukiwań badacze zajmujący się tym tematem? Ile historii ludzkich udało się im poznać? Kiedy Heinz Lichtenstern wykorzystał swój „paszport Ładosia”? O tym między innymi rozmawiamy w podcaście Lista Ładosia poświęconym publikacji Instytutu Pileckiego.

Podczas II wojny światowej nieformalna grupa polskich dyplomatów z poselstwa RP w Bernie oraz przedstawicieli organizacji żydowskich współdziałała pod kierownictwem posła RP w Szwajcarii, Aleksandra Ładosia, w celu ratowania europejskich Żydów. Jej członkowie nielegalnie kupowali, wypełniali i dostarczali osobom zagrożonym Zagładą sfałszowane paszporty oraz poświadczenia obywatelstwa czterech państw Ameryki Południowej i Środkowej. Dokumenty te co do zasady chroniły swoich właścicieli przed wywózką do obozów śmierci na terenach okupowanych przez III Rzeszę. Według szacunków grupa Ładosia wystawiła ok. 4–5 tys. takich dokumentów, a akcja paszportowa mogła objąć nawet do 10 tys. osób.

Lista Ładosia, red. Jakub Kumoch, współautorzy: Monika Maniewska, Jędrzej Uszyński, Bartłomiej Zygmunt, Warszawa 2019.

Bohaterem tego odcinka jest warszawskie metro, ale nie to które znamy z podróży po stolicy. Chodzi o inwestycję z lat 50., która choć niewidoczna gołym okiem, nadal czai się w warszawskich podziemiach. O tym co jest, a czego nie widać opowiedzą nam miłośnicy i autorzy książek o historii warszawskiego metra – prof. Andrzej Zawistowski z Instytutu Pileckiego i pan Jakub Jastrzębski, autor profilu fb "Historia metra w Warszawie". Z profesorem, jak z prawdziwym badaczem, ruszamy w teren…

Więcej o historii metra można przeczytać w książkach "Sto lat warszawskiego metra. Od pomysłu do realizacji" J. Jastrzębskiego oraz "Stacja plac Dzierżyńskiego czyli metro, którego Warszawa nie zobaczyła" prof. A. Zawistowskiego.

Rywka Telner, obecnie Renata Kołodziejska, mieszka dziś w Gdyni. Na Liście Ładosia znajdziemy ją pod nr 2639 z adnotacją „Będzin, ur. 1935, los nieznany”.  Tak było do niedawna, bowiem dzięki splotowi różnych okoliczności udało nam się odszukać panią Renatę. Opowiedziała nam o swoim dzieciństwie, czasach kiedy jako mała dziewczynka zamieszkała z rodziną Gawlików, dzięki czemu udało jej się przeżyć Holokaust.  Nie wiedziała o paszportach paragwajskich, które zostały wystawione dla całej jej rodziny, nigdy do nich nie dotarły. Pani Renata jest jak dotąd jedyną znaną nam nadal żyjącą Polką, która miała jakiś związek z akcją paszportową. Jej wyjątkowa historia miała więc swoje szczęśliwe zakończenie, o czym możemy dowiedzieć się od samej bohaterki

Wujek Google nie pomoże. Żeby odpowiedzieć na pytanie zadane w tytule tego odcinka trzeba go po prostu wysłuchać. A przy okazji można dowiedzieć się więcej na temat projektu "Piątki Pileckiego" Instytutu Pileckiego, w ramach którego młodzież zainteresowana historią może pogłębiać swoją wiedzę i jak się okazuje - rozwijać umiejętności artystyczne. O wyzwaniach pierwszej edycji opowiadają uczestnicy "Piątek Pileckiego" oraz koordynatorzy - Karolina Kolbuszewska i Michał Gawriłow.  

Bitwa Warszawska 1920 została wpisana na listę 18 przełomowych bitew historii świata. Historycy z Instytutu Pileckiego prof. Andrzej Zawistowski i dr Jerzy Rohoziński w starciu na słowa opowiadają o faktach i interpretacjach bitwy.  Dokonują analizy sytuacji geopolityczną Europy i odkrywają przed słuchaczami być może nieoczywiste historie, z którymi mamy do czynienia we współczesnej polityce historycznej świata.

Trauma jest stanem psychicznym wywołanym działaniami czynników zewnętrznych, zagrażających zdrowiu lub życiu człowieka. Często nieświadomie przekazywana jest z pokolenia na pokolenie.  Czy można wpłynąć na przekaz traumy między pokoleniami? Czy cisza jest jedynym sposobem obrony przed cierpieniem i bólem, którego doświadcza człowiek również w sposób nieświadomy? Jak zachować pamięć o śmierci i przekazać pamięć o życiu, rozmawiają: z Justyna Nowak filozofka, doktorantka w Instytucie Filozofii UMK, zajmuje się badaniami nad pamięcią odziedziczoną oraz ustrojami totalitarnymi oraz Jolanta Frątczak - Garbowicz, psycholog, psychoterapeutka psychologii integracyjnej