شماره (٠٥٨) - ١١ بهمن ماه ١٣٨٩

دفتر اول _ ابیات ٣٤٠٥ تا ٣٤٩٣

لیک با خورشید و کعبه پیش رو

این قیاس و این تحری را مجو

کعبه نادیده مکن، رو زو متاب

از قیاس، الله اعلم بالصواب

چون صفیری بشنوی از مرغ حق

ظاهرش را یادگیری چون سبق

وانگهی از خود قیاساتی کنی

مر خیال محض را ذاتی کنی

بر بدی های بدان رحمت کنید

بر منی و خویش بینی کم تنید

"خلق اطفالند" و جز مست خدا

نیست بالغ، جز رهیده از هوا

از دو صد رنگی، به بی رنگی رهیست

رنگ چون ابرست و بی رنگی مهیست

اولین کسی که در مقابله نص قیاس آورد ابلیس بود

____________________________________________

مولانا همواره کاملا به این موضوع واقف است که نکند استنباط ناصحیح از این مثنوی صورت گیرد، و از حیث مخاطبین مثنوی همواره این نگرانی را دارد. اینکه برخی کج فهمی کنند، و برخی خودشان را با بزرگان و اولیا قیاس کنند، برخی این کلمات را یاد بگیرند، تقلید کنند، بدون اینکه به معنای آن پی برده باشند، و خطراتی که از این حیث می تواند متوجه "مخاطبین مثنوی" باشد، موجب می شود که حضرت مولانا، در جای جای مثنوی این موضوع را تشریح می کند، با مثال های متعدد توضیح می دهد، تا این درک حاصل شود، که به هیچ وجه انسان نباید خودش را "قیاس" کند، و مطالبی را که یاد می گیرد، در ظاهر تصور نکند که این دانستگی به کار می آید؛ بلکه لازم است که به معنا و عمق آن دست پیدا کند، و این زمانی است که این مطالب در عمل فرد می آید.

انسان معمولا فریب ذهن خود را می خورد، و فکر می کند که چون چیزی را می داند، و به زبان می آورد، حتما به آن عمل هم می کند... به همین خاطر، حضرت مولانا با مثال های متعدد موضوع را روشن می کند، اما باز هم واقف است به اینکه برخی از انسان ها، وقتی موضوعی را می دانند، این تصور برای آنها پیش می آید؛ ولی باز هم وظیفه می داند و بیان می کند. این "قیاس" است که موجب گمراهی خیلی از بزرگان شده است ، و در تاریخ نام آن ها آمده است. در اینجا هم حضرت مولانا، نمونه هایی را بیان می کند.

"برگرفته‌ از متن سخنرانی"

♦️"من عروج الروح یهتز الفلک" / ارجاع به سوره معارج، آیه ٤ / تَعْرُجُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ إِلَيْهِ في‏ يَوْمٍ کانَ مِقْدارُهُ خَمْسينَ أَلْفَ سَنَةٍ .

♦️"گمان بی نیاز نمی کند از حقیقت" ، مرکب ظن بر فلک ها کی دوید؟ / ارجاع به سوره نجم، آیه ٢٨ /  إِنَّ الظَّنَّ لَا يُغْنِي مِنَ الْحَقِّ.

♦️"گفت دنیا لعب و لهو است و شما / کودکید و راست فرماید خدا" / ارجاع به سوره عنکبوت، آیه ٦٤ / وَمَا هَٰذِهِ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا لَهْوٌ وَلَعِبٌ.

♦️"علم های اهل دل حمالشان / علم های اهل تن احمالشان " / ارجاع به سوره جمعه، آیه ٥ / كَمَثَلِ الْحِمَارِ يَحْمِلُ أَسْفَارًا .