Enkele jaren geleden stierf John Berger op negentigjarige leeftijd. Hij was schrijver, schilder, kunstcriticus, scenarist, essayist, dichter en vertaler, maar hij was vooral een van de meest revolutionaire en invloedrijke geesten van het naoorlogse Europa. Deze wereldwijze man leefde nochtans teruggetrokken op het Franse platteland. Hij was een begenadigd waarnemer, die altijd vertrok vanuit een observatie en daaraan onderweg hogere inzichten knoopte. Zo veranderde zijn BBC-serie Ways of Seeing, uitgebracht in boekvorm onder de titel Anders zien, in de jaren zeventig de manier waarop een hele generatie naar kunst keek.

Weinig schrijvers hebben zo’n turbulent leven gehad als Susan Sontag. Eigenlijk vangt de term ‘schrijver’ haar niet, want ze was tevens regisseur van arthouse-films, speelde een hoofdrol in een film van Woody Allen, jureerde op filmfestivals en stond model voor Andy Warhol. Toch zag ze zichzelf vooral als romanschrijfster, al wordt ze tegenwoordig vooral herinnert als radicale cultuurcritica en begenadigd essayiste. Het is niet overdreven om te zeggen dat Susan Sontag de culturele koers van de twintigste eeuw heeft medebepaald: ze hield zich bezig met de grootste omwentelingen in de westerse geschiedenis en volgde de digitale ontwikkelingen op de voet. Welke lijn kunnen we door haar omvangrijke oeuvre trekken?

In Brazilië is Clarice Lispector al sinds de jaren zestig een deel van het cultureel erfgoed en gelukkig begint haar naam ook daarbuiten steeds vaker te klinken. De Franse schrijfster Hélène Cixous beschreef Clarice Lispector als ‘hoe Kafka zou zijn geweest als het om een vrouw was gegaan’ en ook ‘als Rilke een in de Oekraïne geboren Braziliaanse jodin was geweest. Als Rimbaud een moeder was geweest en de leeftijd van vijftig jaar had bereikt. Als Heidegger had kunnen ophouden Duits te zijn’. Ze was een fenomeen met een geheel eigen stijl, een tot leven gekomen paradox, die met taal kon spelen zoals niemand haar had voorgedaan. Haar vreemdheid verontrustte mensen, maar werkte tegelijkertijd ook magnetisch.

‘Onze gast is heel plotseling vertrokken, hij maakte altijd al een geheimzinnige indruk’, schrijft Virginia Woolf in 1914 over Józef Teodor Konrad Korzeniowski oftewel Joseph Conrad. Daar is wel wat bij voor te stellen. De schrijvende zeeman die uit zijn eigen verhalen weggelopen lijkt te zijn, met biografieën die bij de vertaalde literatuur zouden kunnen liggen. Geboren in een land dat niet meer bestaat, een wees, een man van adel, een verbanneling, een zeeman die naar plekken als Semarang, Constantinopel en Kinshasa vaart, een kapitein die niet kan zwemmen, een smokkelaar, een schuldenaar en een man die zichzelf in de borst schiet tijdens een zelfmoordpoging. En dan moet zijn schrijverscarrière nog beginnen. We maakten een podcast over het schrijversleven van Joseph Conrad en doken in zijn Hart der duisternis.

Italo Calvino verzette zich actief tegen zijn biografie. In brieven geeft hij toe dingen over zichzelf te verzinnen of telkens andere informatie over zijn geschiedenis te verschaffen om niet te worden beklemd door een kader. Liever hield hij zich op de achtergrond om zijn werk aan het woord te laten. Naast zijn bekendste werken Onzichtbare steden en Als op een winternacht een reiziger, biedt zijn oeuvre een schatkamer aan invalshoeken om hem door te bekijken: van journalistiek werk, tot neorealistische sprookjes, tot literatuurwetenschappelijke essays. Welke lijn loopt er door dit weelderige oeuvre, en waarom biedt zijn werk juist nu zo’n troost? Karakters gaat op zoek.

Een dikke zestig jaar na zijn overlijden lijkt Willem Elsschot nog steeds levend en wel. Zijn werk werd verfilmd, verstript, in meer dan veertig talen vertaald en hoewel het volledige oeuvre in omvang beperkt is, is het aantal boeken en artikels dat over Elsschot geschreven is nauwelijks te tellen. Het werk van Elsschot heeft dan ook tot op de dag van vandaag niet aan relevantie ingeboet. Maar waarin schuilt nu precies de aantrekkingskracht van Elsschots werk? Karakters duikt in het leven en het werk van de schrijver en laat zich op sleeptouw nemen door Het dwaallicht.

Bij veel lezers gaat er niet direct een belletje rinkelen als de naam Nagieb Mahfoez valt, al klingelt er waarschijnlijk al iets meer dan in 1988, wanneer de schrijver schijnbaar uit het niets wordt onderscheiden met de Nobelprijs. Zoals de Volkskrant het typerend opschrijft tijdens een kleine vertaalwoede die daarop volgt: ‘Ieder krantenartikel, radioprogramma of televisiedocumentaire over de Egyptische schrijver Nagieb Mahfoez begint met de even obligate als onvermijdelijke constatering dat tot vorig jaar oktober, toen hem de Nobelprijs voor literatuur werd toegekend, vrijwel niemand in West-Europa ooit van hem had gehoord. Bij dezen dus.’ 

Iedereen kent de naam Honoré de Balzac, maar verder lijkt zijn uitbundige bestaan aan elkaar te hangen van mythes. Of het nu die doorgeslagen koffieverslaving is, de schuldeisers waarvoor hij continu op de vlucht is of een van de grootste projecten uit de wereldliteratuur: La comédie humaine, een collectie van ruim negentig boeken en 2.400 personages. Rond alles hangt een sluier van mysterie. Dat maakt het leven en werk van een van Frankrijks grootste schrijvers des te interessanter. Maar hoe kan het toch dat er in de Lage Landen vrijwel geen romans van Honoré de Balzac in druk zijn. En waarom duurde het meer dan anderhalve eeuw voordat een van zijn bekendste werken in het Nederlands werd vertaald? Karakters plaatst zich midden in deze Romantische oerknal en zoekt uit wie Honoré de Balzac was.

Anderhalve week. Dat is de tijd die Georges Simenon naar verluidt nodig had om een volledige roman te schrijven. Hij zou het bed gedeeld hebben met tienduizend vrouwen (ook al waren dit er volgens zijn derde echtgenote ‘slechts’ 1.200) en zou zichzelf hebben opgesloten in een glazen kooi van zes vierkante meter om er in aanwezigheid van zijn lezers een roman te schrijven. Kortom, de verhalen die over Simenon de ronde doen, zijn vaak even mysterieus als de detectiveromans die hij schreef. Het loont dus zeker de moeite om zijn leven en werk eens onder de loep te nemen. In onze nieuwe podcastaflevering proberen we Simenon, naar Maigrets motto, ‘te begrijpen, maar niet beoordelen’.

On ne naît pas femme, on le devient. Oftewel: ‘je wordt niet als vrouw geboren, je wordt tot vrouw gemaakt’. Het gebeurt niet vaak dat een citaat van een filosoof zijn eigen Wikipedia-pagina krijgt, maar het citaat is heel breed en in ‘zo veel verschillende contexten gebruikt dat het zijn eigen leven is gaan leiden. Enkele gewijzigde vormen zijn bijvoorbeeld ‘On ne naît pas noir, on le devient’, ‘On ne naît pas terroriste, on le devient’ en zelfs ‘On ne naît pas parent, on le devient’. Maar de originele versie van het citaat is terug te vinden aan het einde van het eerste hoofdstuk van De tweede sekse, het bekendste werk van de Franse schrijfster Simone de Beauvoir. Als de term ‘Simone de Beauvoir’ een quizvraag bij De Slimste Mens ter Wereld was, zou die relatief makkelijk te beantwoorden zijn: Frans, schrijfster, Jean-Paul Sartre, Le deuxième sexe, feminisme. Zoals elk leven is ook dat van Simone de Beauvoir echter niet te vangen in enkele trefwoorden. Achter die makkelijke trefwoorden schuilt een ontzettend interessante vrouw, wier leven en werk nog steeds van grote invloed zijn, en we van dichtbij bekijken in deze podcast.