Koze Kilti Vyòl

Fè bagay...fè bagay...fè bagay..! Sa sonnen mal nan tèt ou oubyen li sonnen nòmal? Nou sonje Elder te di nou sa? Toujou pale de fè bagay: avan nou fè bagay, pandan n ap fè bagay, aprè nou fin fè bagay. Se konsa n ap konn sa n vle, sa n renmen,  sa patnè nou vle ak renmen tout bon vre. Se konsa tou n ap ka tabli yon bon kilti konsantman.

Poutan, nan peyi nou,  malgre entènèt la ba nou de twa ti zen dezantan, fè bagay toujou rete yon tabou. Nou toujou panse se yon bagay sal. Petèt se paske n pa pale de li ase, petèt paske l toujou tabou ki fè l fè zen konsa. Epitou,  nap remake mòd de zen sa yo toujou gen pou objektif degrade fanm paske yon iresponsab,  yon kriminèl, yon lach ( an n pa pè ba yo non yo merite) deside mete deyò yon zak ki te fèt an prive.

Mezanmi moun lib fè bagay jan yo vle: a de, a twa, pran pozisyon yo vle, elatrye. Depi gen konsantman pa gen pwoblèm ! Pou pratik seksyèl sòti nan stad zen pou l rive nan nivo kote tout moun wè l nòmal. Pou lawonte a chanje bò, pou lach ak kriminèl pa sèvi ak videyo, foto entim pou entimide fanm;pou sosyete a sispann jije moun fanm an patikilye sou pratik seksyèl yo, finalman pou n tabli yon konsantman ki RALEE tout bon vre : Ann toujou pale de fè bagay.  Avan nou fè bagay, pandan nap fè bagay,  apre nou fi fè bagay. Let's talk about !

***

Nan epizòd Koze Kilti Vyòl sa n ap resevwa James Tony Luc. Plis enfòmasyon nan kozeiltivyol.com/s02e08

***

Li pase tou nan 8 radyo lokal. Lis radyo a disponib nan kozekiltivyol.com/radyo.

Marie s on bèl tifi ki konn sa l vle. Pa sèlman pou lavi l men sou kaban n tou. Lè m di nou sa, li konn kò l, li konn sa k ap fè l plezi. Mezanmi, se pi bon bagay ki te ka rive yon moun men Marie pat konn sa. Dotanplis, ti kè l ba t pou David. David leve yon fason ki fè l konprann yon fi ki mande fè bagay oubyen ki di wi vit s on ti cholin. Marie vin blije paka epanouyi l vre. L ap mal viv. Pinga n bay tèt nou manti, depi pwoblèm fè bagay nou pa regle, li ka vin gwo pwoblèm. Epi tou fè bagay, mete sa nan tèt nou, se bèl bagay. Dènye kou ki pral touye koukou, Marie aprann David ak twonpe l ak yon fanm ki konn kò l menm jan avè l men ki pat pè di wi.

Sitiyasyon sa, nou te wè l ak Dorothy ak Yves-Marie Exumé, rele teyori oubyen konplèks de la vierge et de la putin. Teyori sa vle fè kwè, anpil fwa,  gason ap chache yon fi ki sent pou madanm yo pandan y ap pran plezi yo ak yon lòt ki pa pè asime seksyalite yo. Bon… n ap dakò tou se pa paske w asime seksyalite ki fè patnè w pa p twonpe w oubyen ap toujou rete avè w. Bagay yo pi konplike pase sa.

Men an n fon ti lojik: Si pa asime seksyalite w ka fè l twonpe w menm jan asime seksyalite w pap anpeche l twonpe w, eben chwazi tèt ou! Chwazi pou moman w ap pase a otantik. Finalman se paske w ap pran plezi ki fè w ap ka bay patnè w la plezi. Pou sa, fòk ou aprann di wi paske w gen dwa sa.

Se sou sa nou pral chita jodya nan disetyèm epizòd KozeKiltiVyol. Marina Mathieu ap rejwenn nou pita pou n apwofondi konvèsasyon.

***

Li pase tou nan 8 radyo lokal. Lis radyo a disponib nan kozekiltivyol.com/radyo.

Eske w te konen w gen dwa di non? Bon.. anpil nan nou ka mande tèt nou ki mòd kesyon sa. Men eske w konnen anpil moun paka di non? Yo pè fwase oubyen desevwa moun. Di non s on bagay ki tèlman enpòtan. Se paske w konn di non ki fè wi w ap gen valè. La n ap pale yon fason jeneral. Men nan sa ki kòsène nou, nan lit n ap mennen kont kilti vyòl, nou te wè tout wi pa gen valè, tout wi pa valab. Nou te mete aksan sou moun k ap mande konsantman an. Jodya,  n ap pale avè w, wi ou menm menm k ap bay konsantman w.

Si lè yon moun mande w yon sèvis, li konn difisil pou w di l non, alewè pou yon moun ou abitye gen relasyon avè l. Mikwotwotwa ekip KozeKiltiVyol la te reyalize avan Senvalanten la montre aklè jan l difisil pou nou di non lè nou asanm ak yon moun,  lè nou fin kase randevou. Anpil moun te reponn: bon...nou deja la…. Nou te gentan planifye pou sa. Nou te jwenn menm repons sa yo ni bò kote fi ni bò kote gason.

Anpil bagay ka esplike sak fè n pè di non. Nou pè pèdi moun lan, nou pa vle al nan diskisyon, nou bezwen moun renmen nou. Men tou, anpil fwa nou regret aprè. Alòs, li enpòtan pou n mande tèt si wi fòse nou te bay la, lanmoun moun n ap chache a, diskisyon nou vle evite a vo plis pase lanmou n gen pou tèt nou.

Nou konnen aprann di non pa fasil. Men lè w aprann di lòt moun non, w ap aprann fè sa ki fè w plezi. W aprann renmen tèt ou. Epi tou, kijan w ap ka renmen yon lòt moun si w paka renmen pwòp tèt ou? Eske yon moun ki renmen w vre pap koute epi konprann lè w di l non?

Eben mezanmi nan sèzyèm epizòd KozeKiltiVyol,  nou vin di w ou gen dwa di non.

Pita, pou apwofondi konvèsasyon an, n ap akeyi Charlot Edler. Avèk li nou pral pale de enpòtans pou nou di non paske se sèl mwayen pou konsantman nap bay la RALEE tout bon jan n renmen di l nan KozeKiltiVyol.

Anpil fwa nou konn wè de moun ansanm, yo nan yon relasyon, nou sipoze a yon moman nan relasyon an se yon « WI » ki te ini yo, yon wi ki fè yo ansanm. Men eske se nan tout ka sa yo « WI » an te vrèman yon « WI », eske yon « WI » pa ka vle di « NON » tou ?

Souvan de moun ka  ansanm, Men « WI » ki lye yo an, konn gen anpil bagay ki ka enfliyansye l , konn gen yon dinamik pouvwa ki lye a konsantman sa a. Yon granmoun ki renmen ak yon timoun, yon moun ki gen yon andikap fizik oswa entelektyèl, lajan, oryantasyon seksyèl, elatrye

Nan kelkeswa relasyon yon moun ta ye, yon bagay pou n toujou sonje an plis de konsantman, se kapasite fizik ak moral lan. Se pa paske yon moun di « WI » sa vle di « Wi » li an se yon « WI » tout bon.

Kilti dominasyon ki ekziste an, totalman diferan de kilti konsantman an. Li ale odela de relasyon ki ekziste nan mitan 2 moun. Li vin yon kesyon politik: enperyalism, kapitalism, klasism, patriyaka, etewonòmativite …

Twò souvan nou eseye jistifye modèl relasyon sa yo, nou akspete yo, e rann yo nòmal, sou baz moun ki anba dominasyon an se yon sitiyasyon l ap defann, moun k ap domine l lan w byen pou li. Gen yon jan sosyete an enpoze sa nan pawòl li ak aksyon l li, li  fè kilti dominasyon sa fè moun “aksepte” san yo pa dakò vre.

Men sa n dwe konprann, « WI » ka pa toujou « WI », e nan kezyyèm epizòd nou pral pale de nosyon enkapasite a, kote se yon abi lè yon moun pwofite de pozisyon l ak sitiasyon l  pou l fè yon lòt yon seri de bagay.

Pita pou apwofondi sijè n ap resevwa Yves-Marie Exumé ki gen yon bakaloreya nan sikoloji. Avèk li nou pral abòde sijè konsantman kay timoun, malad mantal, defwa tou menm manm yon sèl fanmi. N ap ka wè avè l pi byen ki lè Wi pa toujou wiAnpil fwa nou konn wè de moun ansanm, yo nan yon relasyon, nou sipoze a yon moman nan relasyon an se yon « WI » ki te ini yo, yon wi ki fè yo ansanm. Men eske se nan tout ka sa yo « WI » an te vrèman yon « WI », eske yon « WI » pa ka vle di « NON » tou ?

Souvan de moun ka  ansanm, Men « WI » ki lye yo an, konn gen anpil bagay ki ka enfliyansye l , konn gen yon dinamik pouvwa ki lye a konsantman sa a. Yon granmoun ki renmen ak yon timoun, yon moun ki gen yon andikap fizik oswa entelektyèl, lajan, oryantasyon seksyèl, elatrye

Nan kelkeswa relasyon yon moun ta ye, yon bagay pou n toujou sonje an plis de konsantman, se kapasite fizik ak moral lan. Se pa paske yon moun di « WI » sa vle di « Wi » li an se yon « WI » tout bon.

Kilti dominasyon ki ekziste an, totalman diferan de kilti konsantman an. Li ale odela de relasyon ki ekziste nan mitan 2 moun. Li vin yon kesyon politik: enperyalism, kapitalism, klasism, patriyaka, etewonòmativite …

Twò souvan nou eseye jistifye modèl relasyon sa yo, nou akspete yo, e rann yo nòmal, sou baz moun ki anba dominasyon an se yon sitiyasyon l ap defann, moun k ap domine l lan w byen pou li. Gen yon jan sosyete an enpoze sa nan pawòl li ak aksyon l li, li  fè kilti dominasyon sa fè moun “aksepte” san yo pa dakò vre.

Men sa n dwe konprann, « WI » ka pa toujou « WI », e nan kezyyèm epizòd nou pral pale de nosyon enkapasite a, kote se yon abi lè yon moun pwofite de pozisyon l ak sitiasyon l  pou l fè yon lòt yon seri de bagay.

***

Nan epizòd Koze Kilti Vyòl sa n ap resevwa Yves-Marie Exumé @aymexume. Plis enfòmasyon nan kozeiltivyol.com/s02e05

***

Li pase tou nan 8 radyo lokal. Lis radyo a disponib nan kozekiltivyol.com/radyo.

Depi w renmen yon moun, renmen l , renmen l tout bon, sa vle di l ap renmen w tou, pa vre? Se linivè k vle sa ? Ebyen non. Menmsi liv, fim, mizik ak kilti a anjeneral sanble deside fè nou kwè sa, li posib pou n renmen yon moun, tout bon, renmen renmen, sensèman epi li menm li pa renmen n ditou. Sa konn rive. Sa menm rive souvan.

Souvan li fasil pou w panse sa w santi pou yon moun, se fòseman sa moun sa santi pou ou tou. Jis paske w gen yon definisyon nan tèt ou de lanmou, sa pa vle di se menm definisyon an li ye pou tout moun.

Kèlkeswa relasyon w ta ye avèk patnè w, gen bagay ki enpòtan pou w toujou sonje. Kominikasyon se youn ladan yo, pou n ka toujou kanpe sou menm pye egalite a. Pou pa gen dout, malantandi, pou pyès moun pa santi yo jenen ni malalèz nan tèt yo, ni nan kò yo.

Anpil fwa, gen yon konsepsyon ki kite n kwè fi a konn sou sa, men fò li fè yon ti kapris, yon ti retisans, avan l di wi, si w fè yon ti ensiste, yon ti fòse, li ka chanje lide.

***

Nan epizòd Koze Kilti Vyòl sa n ap resevwa Yael Talleyrand (@yatalley). Plis enfòmasyon nan kozeiltivyol.com/s02e04

***

Li pase tou nan 8 radyo lokal. Lis radyo a disponib nan kozekiltivyol.com/radyo.

Pèsonn pa renmen tande yo di l non. Pèsonn. Yon non se yon rejè. Se lòt la ki rejte sa w pwopoze l e li souvan difisil pou n pa viv sa tankou yon kòmantè sou valè nou antanke moun.

Reyalite sa nan tout relasyon nou ka genyen youn ak lòt. Kit yon travay nou aplike pou li oubyen yon moun nou envite sòti ak nou, repons non pa janm rezilta nou t ap espere a. Men, nan tou de ka sa yo, respè non lòt la, respè limit li poze a, fondamantal. Se sa ki fè, si yon konpayi a di w non apre w aplike pou travay ladann, ou pa leve chak maten mete rad sou ou a al chita nan biwo l pou w travay. Ou pran bal ou ofon, ou chèche yon lòt kote ki vle anplwaye w.

Nan tout relasyon moun ak moun, respekte espas lòt la enpòtan. Se limit sa yo ki pèmèt ou konnen kisa moun lan konfòtab oubyen pa konfòtab ak li. E, ou pa vle pèsonn pa konfòtab… sitou si w vle vin pwòch moun sa.

***

Nan epizòd Koze Kilti Vyòl sa n ap resevwa Dorothy Pierre (@sheisbougie). Plis enfòmasyon nan kozeiltivyol.com/s02e03

***

Li pase tou nan 8 radyo lokal. Lis radyo a disponib nan kozekiltivyol.com/radyo.

Se yon prensip lalwa, pou pini yon krim fòk gen yon lwa pou sa - nulla pena sine lege. Se pou sa dwa penal blije presi, fòk definisyon yo klè pou jij la ka pwononse jijman l. Kidonk, pou pini kadejak ak lòt agresyon sekyèl, fòk nou klè sou kisa egzakteman yo ye. Se sa nou pral wè ansanm nan atelye jodi a ki baze sou definisyon agresyon seksyèl yo anvan nou resevwa envite nou, Me Dilia Lemaire, ansyen jij nan Conseil Supérieur du Pouvoir Judiciaire (CSPJ).

***

Plis nan kozekiltivyol.com/s02e02

***

Li pase tou nan 8 radyo lokal. Lis radyo a disponib nan kozekiltivyol.com/radyo.

Souvan, konsantman prezante tankou yon bagay ki gen anpil zòn gri, men pa gen fwontyè flou nan konsantman: Si pa gen yon wi san kontrent, se non.

Antanke sosyete, nou souvan pè pale de sèks e sa debouche tou sou koze konsantman an. Fi sitou gen difikilte pale de sa yo vle, sa yo pa vle nan sèks. Yon sèten moral piritèn ki prezante fanm tankou yon moun ki sibi ak seksyèl la fè yo pè eksprime sa ki ka fè yo plezi pou moun pa al panse se paske yo san moral, yo nan gason lontan, yo pase anpil nèg.

Gen yon lide tou kòmkwa gason dwe batay pou kouche ak yon fi ki fè fi tankou gason panse yon bon fi s on fi ki rann sèks difisil pou w jwenn; sa ki mennen itilizasyon “kapris” reyèl ou pa kòm yon eskiz pou abi seksyèl sou fi.

Nan dezyèm sezon Koze Kilti Vyòl, nou pral pale de aspè sa yo nan kilti vyòl la ansanm ak  kijan li kontribiye nan minimize kontwòl moun genyen sou kò yo, sou tèt yo.

Pou nou ka byen abòde kesyon an, nou deside adopte definisyon ONU Femmes - yon òganizasyon nan NaysonZini ki okipe l de kesyon dwa fanm - bay pou konsantman. Genyen 5 karakteristik nou dwe chèche nan konsantman. Li dwe

Nan Koze Kilti Vyòl, pou fasilite n sonje chak karakteristik sa yo, nou kreye yon akwonim: RALEE. Nou di fòk konsantman an RALEE w sou moun lan. Kou epizòd sa fini, n ap poste sou sit entènet nou, nan kozekiltivyol.com, ansanm ak sou rezo sosyal yo, yon planch band desine ki ilistre sa pou nou. Nou envite nou sovgade l sou telefòn nou, oubyen lòt aparèy nou, pou pataje ak yon maksimòm moun. Nou ka agrandi l, enprime l, dekore lakay ak biwo nou tou. Nou pa janm konnen kilès enfòmasyon sa ka ede.

Annatandan, ann fè yon ti rale sou RALEE a - R, A, L, E, E; kote nou pran chak premye lèt mo yo pou n ka sonje 5 karakteristik konsantman yo pi fasil; R pou revèsib; A pou antouzyas; L pou lib;  yon E pou enfòme; lòt E a pou espesifik. Li enpòtan pou n remake nou di konsantman dwe RALEE nou sou lòt la. Se pa nou k ralee lòt la sou nou; moun ki fè premye mouvman an; moun ki mande a; se li k toujou gen pou asire l lòt la, toujou sou sa; pandan tout dire relasyon an. Se moun ki mande asire l, relasyon an antouzyas, lib, enfòme. Se moun ki mande a ki pou asire l li pa depase limit espesifik akò li jwenn lan. Moun ki mande a pa dwe janm bliye, akò sa revèsib, moun lan gen dwa chanje lide.

Pou lanse konvèsasyon, n ap akeyi Stéphanie Lamarre pou nou pale de enpòtans pozitivite nan sèks pou rive nan konsantman antouzyas n ap chèche a. Annatandan, nou pral wè ansanm diferan zouti n ap itilize pandan dezyèm sezon pòdkas la pou n ka fè konvèsasyon an vanse.

Plis nan kozekiltivyol.com/s02e01

***

Li pase tou nan 8 radyo lokal. Lis radyo a disponib nan kozekiltivyol.com/radyo.

Robert-Joseph Pothier se te yon moniman nan doktrin dwa Lafrans. Travay li te enspire anpil jiris nan lòt peyi tankou Etazini menm jan ak nan peyi pa li, Lafrans. Moun ki te ekri Kòd Napoleyon yo - ki te baz kòd sivil pa nou an Ayiti - te baze yo anpil sou travay li. Nan travay sa te genyen yon Traité du contrat de mariage et des droits respectifs des époux - pibliye an 1771 - ki eksplike kijan moun marye dwe aji youn ak lòt:

Se pou fanm pran pasyans devan movèz mannyè mari li, menm si l ap maltrete l, se yon kwa Bondye voye ba li pou ekspedye peche l.

Nan senkyèm epizòd la sou pawòl labib ki ankouraje kilti vyòl nou te wè kijan efektivman, nan Lajenèz Bondye te kondane fanm pou soufri anba men mari l e kòm nou te wè tou kijan relijyon enfliyanse tout lòt kalte domèn sa pa etone n. Jiskounye, nan Legliz yo, nan kominote nou yo, nou kontinye ap ankouraje madanm fè pwofil ba, rete ak mari yo, nan nenpòt ki kondisyon.

Lakay yon moun ta dwe yon espas kote l ka viv an pè ak fanmi l, ak moun ki renmen l. Yon espas kote tèt li ta dwe repoze men, souvan, pou medam ak tifi yo sitou, se yon espas kote soufrans lan dotanplis di, li kache dèyè mi. Dapre yon ankèt Haïti Priorise sou vyolans konjigal, chak ane, gen anviwon 273 200 fanm ki soufri vyolans fizik oubyen seksyèl grav, an Ayiti. Pami fanm sa yo, gen madanm, gen pitit fi, men tou gen sèvant ak restavèk.

Vyolans anndan kay se yon bagay ki andemik, nou tout konnen li la men nou souvan fèmen je sou li. Youn nan fason nou fè sa se nan langaj nou, fason nou banalize sa ki fèt la:

Nou gen tout kalte jistifikasyon pou refize mete blam sou do moun ki komèt enjistis la, moun ki fè kadejak la, pandan nou pa ezite blame viktim lan jouk li konprann aklè li non sèlman pa gen dwa men li sitou pa gen enterè plenyen.

Se sou aspè sa kote fason nou pale, ankouraje vyolans k ap fèt anndan kay, envite nou, Donia Luc pral pale ak nou. Nan peryòd fen dane sa kote fanmi yo pral retwouve yo ansanm, kote tonton ki te konn ap manyen nyès li lè l te piti, mari k ap bat madanm, bòpè ki fè kadejak sou bofis, pral retwouve yo tout sou menm tab la, nan peryòd fen dane sa, se moman pou n deside #PaFèSilans.

***

Patisipe nan konvèsasyon an nan kozekiltivyol.com/s01e10

***

Li pase tou nan 8 radyo lokal. Lis radyo a disponib nan kozekiltivyol.com/radyo.

Vyolans sou fanm pa yon bagay ki nouvo. Diferan epizòd Koze Kilti Vyòl yo montre akipwen se yon bagay ki byen enstale nan kilti nou, a diferan nivo. Nou wè kijan fason nou pale nòmalize, banalize vyolans ki fèt sou fanm, lè l pa lejitime l. Youn nan kote sa fèt anpil se nan blag, nan jan nou itilize yo pou n fè kadejak, tizonnay ak lòt abi seksyèl pase pou jwèt.

Blag kreye lyen sosyal. Li pèmèt dedramatize yon sitiyasyon, detann yon atmosfè, kreye yon espas pataj. Lè nou ri se tout nou menm ki fè bèl eksperyans; fizikman nan kò nou; emosyonèlman nan santiman nou; mantalman nan panse nou. Nou viv chak blag an crescendo. Nou suiv dewoulman istwa a, komedyen prepare n pou n ri, epi nan fen an, s on eksplozyon lajwa. An klè, g on rityèl la; yon rityèl tout moun ki la patisipe ladann, ansanm. Se sa ki rann blag yo puisan, se sa ki fè komedyen ka itilize yo pou edike nou. Castigat ridendo mores jan powèt la te di l la.

Menm jan komedi ka korije mès, li ka ankouraje vye mès tou. Nou tout konn wè vye blag sou kadejak ak lòt agresyon seksyèl. Petèt menm nou konn ri yo. Apre tou, lè apre yon match nou di Baselòn sot fè yon kadejak sou Real Madrid, se blag n ap fè, pa gen anyen la.

Poutan genyen anpil bagay la.

Nan lane 2015, yon etid montre koute blag k ap denigre moun fè moun k ap koute l la pi fasil pou fè moun y ap denigre a mal. Se sa k fè dayè, si w pa ri mòd blag sa yo, lòt moun yo ka vire kont ou, paske yo vin sispèk ou. Konsta sa pa nouvo. Nan lane 1660, Thomas Hobbes - ki se yon referans klasik sou kesyon pouvwa - te premye moun ki te pale de sa nou rele teyori siperyorite jodi a. Pou teyori sa, lè piblik la panse li siperyè a moun y ap fè blag sou li a, tout sa k ap denigre sib la parèt li ekstrèmman komik. Se yon teyori ki fokis sou aspè agresif ki genyen nan “humour”. Se de sa nou pral pale avèk Myria Charles, pandan n ap mete fokis nou sou mòd blag ki ankouraje kilti vyòl.

Rejwenn konvèsasyon an nan kozekiltivyol.com/s01e09

***

Li pase tou nan 8 radyo lokal. Lis radyo a disponib nan kozekiltivyol.com/radyo.