Współcześnie Krymscy Tatarzy są jedną z najbardziej wyrazistych wspólnot narodowych ukraińskiego narodu politycznego. Ich kultura i historia przez stulecia rozwijała się w sąsiedztwie i dialogu z ukraińską. Współcześnie Krymscy Tatarzy są częścią ukraińskiego życia kulturalnego: powstają ukraińsko-krymskotatarskie filmy, co roku odbywają się konkursy literackie i przekładowe, a występ krymskotatarskiej artystki przyniósł Ukrainie zwycięstwo w Eurowizji. Dziś w obliczu wojny wielu Krymskich Tatarów służy w ukraińskiej armii, broniąc Ukrainy przed agresorem, z nadzieją na ponowny powrót do domu – na Krym.

W rozmowie z przedstawicielem współczesnych elit kulturalnych Krymskich Tatarów Alimem Alijewem porozmawiamy o współczesnej krymskotatarskiej kulturze: jej obecności w ukraińskiej przestrzeni, podmiotowości i rozpoznawalności na arenie międzynarodowej, wyzwaniach wojennej rzeczywistości  i wizjach na przyszłość. 

Goście: 

Alim Alijew - dziennikarz, obrońca praw człowieka, wicedyrektor Instytutu Ukraińskiego. 

Joanna Majewska-Grabowska - tłumaczka, edukatorka i ukrainistka, wykładowczyni na Uniwersytecie Jagiellońskim. W życiu zawodowym i prywatnym zajmuje się popularyzacją wiedzy o Ukrainie. Współpracowała między innymi z magazynami „Herito” i „Dwutygodnik” oraz Fundacją im. Stefana Batorego. Najważniejsze tłumaczenia w jej dorobku to „Planeta Piołun” Oksany Zabużko, „Dlaczego w sztuce ukraińskiej są wielkie artystki” oraz „Ukraina. Wyrwać się z przeszłości” Jarosława Hrycaka.

Europa Środkowa jest szczególnie naznaczona stereotypem przestrzeni zdominowanej przez beton – znajduje to odbicie nie tylko w przestrzeni miast, ale też w języku i kulturze. Technologia wielkiej płyty, która miała rozwiązać głód mieszkaniowy w epoce realnego socjalizmu, zuniformizowała krajobraz kulturowy miast pomiędzy Berlinem Wschodnim, a Władywostokiem.

Czy jednak beton zasłużył na swoją złą reputację? W dwieście lat po uzyskaniu przez Johna Aspdina patentu na cement portlandzki porozmawiamy nie tylko o wielkiej karierze betonu, ale też spróbujemy rozbroić betonowe metafory i zastanowić się, czy istnieje życie w Europie Środkowej bez tego materiału.

Spotkanie promocyjne wokół numeru kwartalnika HERITO. 

Goście:
Michał Wiśniewski – historyk architektury, absolwent historii sztuki i architektury. Pracownik Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie i Między-narodowego Centrum Kultury. Stypendysta Fulbrighta. Autor wielu publikacji naukowych i popularyzatorskich poświęconych architekturze Krakowa i Polski XIX i XX wieku, między innymi monografii i krakowskich architektów Ludwika Wojtyczki, Adolfa Szyszko-Bohusza i Tomasza Mańkowskiego. Członek zarządu Fundacji Instytut Architektury. Współautor wystaw i publikacji tworzonych przez zespół Instytutu Architektury.

Bartosz Sadulski – pisarz i redaktor, autor trzech tomów wierszy oraz powieści „Rzeszot”, za którą otrzymał Nagrodę im. Kościelskich, a także był nominowany do Nagrody Literackiej „Nike” i Nagrody Conrada. Sekretarz redakcji kwartalnika HERITO. Eseje publikował między innymi w „Tygodniku Powszechnym” i dwutygodnik.com. Stypendysta programu „Młoda Polska” w kategorii literatura w roku 2019. Mieszka w Nowej Hucie.

Nie ma chyba bardziej znanego pisarza z Odesy niż Izaak Babel, ukraiński żyd, poliglota publikujący po rosyjsku. On sam chwalił się, że urodził się w „Marsylii Wschodu” i właśnie z tego miasta wielu kultur, religii i grup etnicznych wyprowadził swój zmysł obserwacji, ale także potrzebę nieustannego kamuflowania się i konfabulacji. Jak Odesa wpłynęła na Babla? W jaki sposób Izaak Babel Odesę uwiecznił i zmityzował, dlaczego ten mit opiera się tylko na czarnej legendzie jednej dzielnicy – Mołdawanki?

Goście: 

Aleksander Kaczorowski – eseista i dziennikarz,  tłumacz literatury czeskiej, autor biografii "Babel. Człowiek bez losu", "Ota Pavel. Pod powierzchnią", "Hrabal. Słodka apokalipsa" oraz "Havel. Zemsta bezsilnych", esejów "Praski elementarz" i "Ballada o kapciach", a także książek "Czechy. To nevymyslíš" i "Prezydent. Aleksander Kwaśniewski w rozmowie z Aleksandrem Kaczorowskim". Redaktor naczelny wydawanego w Pradze pisma „Aspen Review Central Europe”. W 2015 roku za książkę o Havlu otrzymał tytuł Ambasadora Nowej Europy oraz był nominowany do Nagrody „Newsweeka” im. Teresy Torańskiej. Za książkę o Ocie Pavlu zdobył w 2018 roku Górnośląską Nagrodę Literacką „Juliusz” dla najlepszej polskiej biografii i nagrodę Warszawskiej Premiery Literackiej za książkę roku 2018, a także znalazł się w finale Nagrody Literackiej Nike. Stypendysta nowojorskiego Remarque Institute i wiedeńskiego Institut für die Wissenschaften vom Menschen. Laureat Nagrody im. Václava Buriana przyznawanej za wkład w rozwój dialogu środkowoeuropejskiego.
 

Paulina Małochleb - krytyczka, badaczka literatury i wykładowczyni. Laureatka Nagrody Prezesa Rady Ministrów, stypendystka NCK „Młoda Polska”. Autorka książki „Przepisywanie historii” oraz bloga ksiazkinaostro.pl. W Międzynarodowym Centrum Kultury w Krakowie kieruje Ośrodkiem Komunikacji. Publikuje w „Przekroju”, „Polityce” i Krytyce Politycznej. Wykłada na Uniwersytecie Jagiellońskim.
 

Językowa mapa Odes(s)y – bogata i różnorodna jak samo miasto. Miasto nad morzem oraz na skrzyżowaniu szlaków, miasto wielokulturowe i wielojęzyczne. Miasto, gdzie brzmią głosy, słowa i wyrażenia z różnych epok, kultur, języków i narodów. Jak mówić o Odes(s)ie w Odes(s)ie? W jakim języku można się porozumieć z rodzimymi mieszkańcami? Co znaczy „mówić po odesku”? Jakie dania można spóbować tylko w Odesie i co warto kupić Prywozie? Zapraszamy na godzinny podcast o  odeskim urbanolekcie, pejzażu językowym oraz innych smaczkach. 

Goście: 

prof. Oksana Baranivska – pracowniczka Zakładu Ukrainistyki IFW UJ, wykładowczyni języka ukraińskiego, specjalizująca się m.in. w zagadnieniach kultury oraz dydaktyki języka ukraińskiego. 

Dr Mariya Redkva - adiunkt w Zakładzie Ukrainistyki IFW UJ, zajmuje się naukowo socjolingwistyka, lingwistyka antropologiczna, zagadnieniami związanymi z wielokulturowością oraz metodyką nauczania języków obcych.

Dr Jadwiga Stępnik-Szeptyńska - adiunkt w Zakładzie Ukrainistyki IFW UJ, specjalizue się w badaniach tabu językowego, zainteresowana także zagadnieniem wielojęzyczności i wielokulturowości.

Od kozackich łodzi - czajek do morskich dronów „Mamaj”; przez impresjonistyczne obrazki prozatorskie ukraińskich modernistów, awangardowe powieści pierwszej połowy XX wieku i dojrzałą prozę marynistyczną wieku XXI, od dawnych wypraw kozackich przez wspomnienia słonecznych wakacji na Krymie - po trwającą obecnie wojnę i walki o kontrolę nad akwenem. W jaki sposób Morze Czarne jest obecne w ukraińskiej wyobraźni i pamięci zbiorowej? Czym charakteryzują się ukraińskie opowieści i narracje, które wyrastają z morza, jakie wizje rzeczywistości proponują? Dodatkowo pomówimy także o tym, w jaki sposób Ukraińcy pracują nad sposobami mówienia o historii i teraźniejszości wybrzeży Morza Czarnego bez zamazywania i odgórnego „ukrainizowania” tamtejszej różnorodności kultur i języków.

Goście:

dr Tomasz Hodana – adiunkt w Instytucie Filologii Wschodniosłowiańskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zainteresowania naukowe: kultura staroruska, polemika religijna XVI–XVII wieku (katolicy i unici versus prawosławni), dawne piśmiennictwo i nowożytna literatura ukraińska. Autor książki Między królem a carem. Moskwa w oczach prawosławnych Rusinów – obywateli Rzeczypospolitej (Kraków 2008).
 

dr hab. Katarzyna Kotyńska – profesor w Instytucie Slawistyki PAN. Tłumaczka literatury ukraińskiej, literaturoznawczyni, kulturolożka. Wydała książkę „Lwów. O odczytywaniu miasta na nowo” (MCK, Kraków 2015; przekład ukraiński: Wydawnictwo Starego Lwa, Lwów 2017). Tłumaczyła powieści i eseje m.in. Jurija Andruchowycza, Mykoły Riabczuka, Oksany Zabużko, Sofiji Andruchowycz, Wiktorii Ameliny, Wiktora Domontowycza.
 

dr Łukasz Galusek – dyrektor programowy Międzynarodowego Centrum Kultury w Krakowie. Zajmuje się kulturą i sztuką Europy Środkowej, zwłaszcza związkami pomiędzy przestrzenią, pamięcią oraz tożsamością. Jest autorem ponad 150 publikacji naukowych poświęconych dziedzictwu kulturowemu Europy Środkowej, a także kwestiom pamięci i edukacji kulturalnej. Między innymi „Jože Plečnik.Architekt i wizjoner" (Kraków 2006), „Kresy na nowo odkryte. Wspólne dziedzictwo Polski i Ukrainy (Kraków 2007). Współautor i kurator wystaw przybliżających polskiej publiczności sztukę i dziedzictwo kultur środkowoeuropejskich: Słowenii (2006), Polski i Ukrainy (2007), Rumunii (2013), Chorwacji (2017). Ostatnio współkuratorował wystawę „Architektura niepodległości w Europie Środkowej„ (2018, w ramach Programu NIEPODLEGŁA).

Jak rozwijała się sztuka ukraińska w XX wieku? Jakie były jego najważniejsze i najmodniejsze prądy i jakie nazwiska dopisujemy do panteonu dzisiaj? Jaką rolę odgrywali artyści emigracyjni, żyjący w diasporze i jak wpływali na sztukę w Ukrainie? W jakie strony i z jakich powodów wyjeżdżali artyści, na jakie przeszkody napotykały artystki? Jaki był wkład sztuki ukraińskiej do dziedzictwa europejskiego – na czym polegało malarstwo neobizantyjskie i jak to się stało, że trwało ono pomimo wojny i stalinizmu?

Jak wydobyć sztukę ukraińską z ram narzucanych przez radzieckich i rosyjskich historyków? Jak opowiadać o reprezentacji pamięci II wojny i Holocaustu, wydobywać ją dla zagranicznych widzów?

O impulsach feministycznych, pytania tożsamościowych, wpływach francuskich rozmawiają Anna Łazar, Vita Susak i Żanna Komar.

Anna Łazar - kuratorka programu międzynarodowej współpracy artystycznej Wolne Słowo w ramach projektu Gdańsk Miasto Literatury, autorka tekstów, tłumaczka (m.in. Ilya Kaminsky „Republika Głuchych”, wyd. Warsztaty Kultury w Lublinie 2023, Oksana Zabużko „Planeta Piołun”, wyd. Agora, 2022, „Dlaczego w sztuce ukraińskiej są wielkie artystki” wyd. Fundacja Katarzyny Kozyry 2020), redaktora książki o sztuce Aleksandry Kubiak „Zrobię serce”, wyd. BWA Zielona Góra, 2022. Pracowała w dziedzinie dyplomacji publicznej w MSZ jako wicedyrektorka i p.o. dyrektora w Instytutach Polskich w Kijowie (2008-2014) i w Sankt-Petersburgu (2015-2018) oraz jako kuratorka w Muzeum Sztuki w Łodzi (2021-2022).

Vita Susak – historyczka sztuki, niezależna uczona, członkini Szwajcarskiego Towarzystwa Akademickiego Studiów Europy Wschodniej, wiele lat pracowała w Lwowskiej Galerii Obrazów, kierowała w nim działem sztuki XIX i XX wieku. Autorka wielu publikacji o historii sztuki ukraińskiej, a także książki „Ukraińscy artyści w Paryżu 1930-1939”. , przełożonej na język angielski i francuski. 

Żanna Komar - historyczka sztuki i architektury, kuratorka. Autorka książki „Trzecie miasto Galicji. Stanisławów i jego architektura w okresie autonomii galicyjskiej” oraz „Stanisławów 20/XX. Miasto i architektura (1918-1939)”. Pracuje w Instytucie Dziedzictwa Europejskiego w Międzynarodowym Centrum Kultury.

Nie ma chyba bardziej znanego pisarza z Odesy niż Izaak Babel, ukraiński żyd, poliglota publikujący po rosyjsku. On sam chwalił się, że urodził się w „Marsylii Wschodu” i właśnie z tego miasta wielu kultur, religii i grup etnicznych wyprowadził swój zmysł obserwacji, ale także potrzebę nieustannego kamuflowania się i konfabulacji. Jak Odesa wpłynęła na Babla? W jaki sposób Izaak Babel Odesę uwiecznił i zmityzował, dlaczego ten mit opiera się tylko na czarnej legendzie jednej dzielnicy – Mołdawanki? 

Goście: 

Aleksander Kaczorowski – eseista i dziennikarz,  tłumacz literatury czeskiej, autor biografii "Babel. Człowiek bez losu", "Ota Pavel. Pod powierzchnią", "Hrabal. Słodka apokalipsa" oraz "Havel. Zemsta bezsilnych", esejów "Praski elementarz" i "Ballada o kapciach", a także książek "Czechy. To nevymyslíš" i "Prezydent. Aleksander Kwaśniewski w rozmowie z Aleksandrem Kaczorowskim". Redaktor naczelny wydawanego w Pradze pisma „Aspen Review Central Europe”. W 2015 roku za książkę o Havlu otrzymał tytuł Ambasadora Nowej Europy oraz był nominowany do Nagrody „Newsweeka” im. Teresy Torańskiej. Za książkę o Ocie Pavlu zdobył w 2018 roku Górnośląską Nagrodę Literacką „Juliusz” dla najlepszej polskiej biografii i nagrodę Warszawskiej Premiery Literackiej za książkę roku 2018, a także znalazł się w finale Nagrody Literackiej Nike. Stypendysta nowojorskiego Remarque Institute i wiedeńskiego Institut für die Wissenschaften vom Menschen. Laureat Nagrody im. Václava Buriana przyznawanej za wkład w rozwój dialogu środkowoeuropejskiego.

Paulina Małochleb - krytyczka, badaczka literatury i wykładowczyni. Laureatka Nagrody Prezesa Rady Ministrów, stypendystka NCK „Młoda Polska”. Autorka książki „Przepisywanie historii” oraz bloga ksiazkinaostro.pl. W Międzynarodowym Centrum Kultury w Krakowie kieruje Ośrodkiem Komunikacji. Publikuje w „Przekroju”, „Polityce” i Krytyce Politycznej. Wykłada na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Fragmenty eseju „Ukraińskie światy Rzeczypospolitej” ukraińskiej badaczki, dr Natalii Starczenko, czyta Dominika Bednarczyk.

Fragmenty eseju „Ukraińskie światy Rzeczypospolitej” ukraińskiej badaczki, dr Natalii Starczenko, czyta Dominika Bednarczyk.

Fragmenty eseju „Ukraińskie światy Rzeczypospolitej” ukraińskiej badaczki, dr Natalii Starczenko, czyta Dominika Bednarczyk.