جنگ‌های ایران روس یکی از مهمترین اتفاقاتی‌ست که تاریخ معاصر ایران افتاده و تاثیر آن بر اعزام محصل به اروپا چنان عمیق است که نمی‌توان این دو موضوع را از هم تفکیک نمود. این جنگ‌‌ها موجب گردید تصمیم‌گیری در خصوص اعزام محصل تسهیل و عزم و اراده‌ی عباس میرزای ولیعهد و اطرافیان نخبه‌اش در این مورد جزم شود.

بررسیِ تطبیقیِ تجربه‌ی سه کشورِ عثمانی، مصر و ژاپن در اعزام محصل به خارج، کمک خواهد کرد تا به تصویر دقیق‌تری از این موضوع در ایران برسیم. در این قسمت اعزام محصل به خارج در این سه کشور بررسی خواهد شد.

اولین قرارداد اعزام محصل به اروپا را ژنرال گاردَن فرانسوی‌ در تبریز با عباس میرزای ولیعهد منعقد کرد اما به دلایل سیاسی این قرارداد هیچ‌گاه اجرایی نشد و ایران از این قرارداد هیچ نصیبی نبرد و محصلی به خارج اعزام نگردید.

سِر هافورد جونز انگلیسی برای ماموریتی سیاسی (بیرون کردن فرانسوی‌ها از ایران) به ایران امد. سه سال در ایران ماند که دوسال آن‌را در تبریز اقامت داشت و هنگام خروج از ایران دو محصل را به خود به لندن برد. در این قسمت، زندگی، شخصیت و ماموریت سِر هافورد جونز را بررسی می کنیم.

اوضاع و احوال ایران در آستانه‌ی اولین اعزامِ محصل به اروپا، یکی از مهمترین موضوعاتی‌ست که پیش از هر امری باید به آن توجه نمود. در این قسمت علل و چرایی اعزام محصل را بررسی خواهیم کرد.

دربار تهران هیچ نقش و تاثیری در اعزام محصل به خارج نداشت و این دارالسلطنه‌ی تبریز بود که اولین گام‌ها را برای اعزام برداشت. در این قسمت، نقشِ میرزا عیسی‌خان قائم مقام فراهانی (میرزای بزرگ) در ساخته شدن تبریز را بررسی خواهیم کرد.

این قسمت اختصاص به بررسی کتاب‌ها، مقالات، و منابع و ماخذی دارد که در این تحقیق استفاده شده است.

برخی از مورخان معتقدند که اولین اعزام محصل در دوره‌ی صفویه صورت گرفته در صورتی‌که اسناد و مدارکی که به‌تازگی منتشر شده‌اند نشان می‌دهد اولین اعزام به اروپا در دوره‌ی فتحعلی‌شاه قاجار انجام شده است.

در این قسمت فقدانِ اسناد و مدارک را در این تحقیق بررسی می‌کنیم. تصویرِ کلی ما از اولین محصلینی که به خارج رفته‌اند براساس اطلاعات و داده‌‌های اندک و ناقص ساخته شده است. شناسایی این ضعف‌ها، کمبودها و مشکلات، می‌تواند به درک بهتری از موضوع منجر شود.

استفاده از واژه‌ی دانشجو برای اولین محصلینی که ۲۱۱ سال پیش به انگلستان رفتند صحیح نیست. باید آن‌ها را محصل خطاب نمود. در این قسمت دلایل این امر را بررسی می‌کنیم.