امشاسپند شهریور یا فرمانروایی برگزیده
پادکست "بسیار هم خوب"
فرگرد دوم - ایرانگرایی
ریشه واژه شهریور یا خشتراوئیره به زبان اوستایی. بن خشترا از کجا می‌آید و در کدام واژگان دیگر فارسی به کار رفته است؟ پسوند وئیره به چه معنایی (چمی) است؟
ویژگی‌های شهریاری پسندیده و برگزیده در جهان‌نگری ایرانگرایانه:
- در راستای سپنتا و افزونگی و پیشرفت‌افزایی باشد.
- با پیمان‌های و آیین‌ها و تراداد (سنت‌ها) ملی و بین‌المللی سازگار باشد. این هم از اهمیت دو ایزد میترا و ورونا که ایزدان بزرگ پیشازرتشتی هندوایرانیان بودند ریشه می‌گیرد، هم از این دیدگاه و جهان‌نگری ژرف که شکستن پیمان‌ها در پادورزی (تضاد) با اشا (سامان و نظم هستی) است و حتی اگر در کوتاه‌زمان سودده باشد، در دراززمان زیانبار خواهد بود.
- در جنگ‌ها و دشمنی‌ها رویکردی پهلوان‌منشانه داشته باشد و حتی هنگام جنگ و کشتن دشمن نیز احترام او را حفظ کند و به او نفرت بیش از اندازه نورزد.
- پرهیز از فرمانروایی مطلقه و همست‌خواه (تمامیت‌خواه/توتالیتر). در جهان‌نگری ایرانگرایانه/زرتشتی، فرمانروایی همست‌خواه و مطلقه یک شیوه اهریمنی است. اهورامزدا نیز به شیوه مطلقه و توحیدی و تنهایی جهان را اداره نمی‌کند. دیو ساوول که در برابر شهریور است، همست‌خواه است. چنین گمانه زده میشود که ریشه واژه ساوول به چم (معنای) همه‌خواه یا همست‌خواه باشد.
چه کردورهایی (فاکتورهایی) در ایران باستان، در بیشتر دوره‌های تاریخی، از فرمانروایی مطلقه و دلبخواهی و همست‌خواه (همانند سلطان‌های اسلامی) پیشگیری می‌کرده است؟
دستکم سه کردور (فاکتور/عامل) فرمانروایی شاه را در ایران باستان کرانمند می‌کرد:
- طبقه موبدان و مغان،
- نفوذ طبقه بزرگان و خاندان‌های اشرافی،
- نفوذ متخصصان و طبقه دبیران یا همان بوروکرات‌ها.
بویژه کردور سوم در اواخر دوران ساسانی نیرومندتر و تاثیرگذارتر شد.
از کجا می‌دانیم که پادشاهی پسندیده و برگزیده در ایران باستان مطلقه و دلبخواهی و همست‌خواه نبوده است؟
* چون پیرو جهان‌بینی زرتشتی-ایرانشهری، الگوی فرمانروایی مطلقه و دلبخواهی پدیده‌ای اهریمنی برشمرده می‌شده. شاه زرتشتی که بر مردمی با فرهنگ زرتشتی فرمان می‌رانده، به وارون سلطان عثمانی، غریزه ناخودآگاه کمتری برای فرمانروایی مطلقه داشته است.
* در نوشته‌های تاریخی و اسطوره‌ای افسانه‌ای همچون شاهنامه/خداینامه و کارنامه اردشیر بابکان از نفوذ پهلوانان، خاندان‌های اشرافی، وزیران، و دبیران بسیار سخن رفته است. بنام‌ترین آنان رستم که شخصیت محوری شاهنامه است.
چرا الگوی دموکراسی انتخابی در ایران باستان جا نیافتاد؟
این الگو در یونان و روم باستان هم تنها تا زمانی که دولتشهرها وجود داشتند، کار می‌کرد. به محض آنکه دولتشهرها بزرگ می‌شدند و امپراتوری‌های بزرگ ساخته می‌شد، هم یونان باستان و هم روم به پادشاهی ترادیسی (استحاله) کردند.
سه فناوری بایسته و پیش‌نیاز برای دموکراسی انتخابی در سرزمین‌های گسترده:
- فناوری چاپ و روزنامه
- راه آهن
- تلگراف
هیچیک از این سه فناوری در ایران و جهان باستان فراهم نبود.
اجراکنندگان: شروان فشندی و شهرام آرین
