بنمایههای فرهنگ ایرانشهری - آبادگری
فرگرد دوم از رشته ویدیوهای ایرانشهری: بنمایههای فرهنگ ایرانشهری
اپیزود سوم: آبادگری
ریشه‌شناسی واژه آباد: از ریشه آب می‌آید؛ آباد و آبادان به چم جایی است که در آن آب باشد و از آب پاسداری شود.
آبادگری در بهدینی (کیش زرتشتی) و فرهنگ ایران باستان چیزی فراتر از یک بن‌هنر (فضیلت) یا حتی یکی از اهداف جانبی زندگی بوده است، بلکه چم و معنای زندگی به شمار می‌آمده. به زبان ساده، آنچه به زندگی انسان معنا می‌داده، آبادگری بوده است.
در جهان‌بینی بهدینی، جهان میدان نبرد میان دو نیرو است: نیروی نیکی به فرماندهی اهورامزدا یا همان سپنتامینو (نیروی معنوی افزاینده و پیشرفت‌دهنده و آبادکننده)، در برابر نیروی بدی به فرماندهی اهریمن یا همان انگره مینو (نیروی معنوی کاهنده و آشوبناک و ویرانگر و تباه‌کننده). خویشکاری (وظیفه) انسان آنست که به یاری اهورامزدا بشتابد تا در این جنگ کیهانی به پیروزی فرجامین برسد. از اینرو، آبادگری فضیلت و پاداش و ثوابی بالاتر از نیایش یا هر نیکوکاری دیگر داشته است، چون یکراست به سپنتامینو یاری می‌رسانده و به شکست اهریمن می‌انجامیده است.
همانگونه که پس از جنبش پروتستانیسم، اهمیت دادن به کار و فرآوردگرایی (تولیدگرایی) در اروپای شمالی و کشورهای پروتستان موجب شد که اروپای شمالی و پروتستان از اروپای جنوبی و کاتولیک بیشتر پیشرفت کند و خاستگاه سرمایه‌داری فرنوین (مدرن) و سرانجام انقلاب صنعتی شود، بهدینی نیز در ایران باستان موتور پیشرفت‌دهنده جامعه و مایه آبادگری بود.
همچنین آماج و هدف بنیادین از ساختن دستگاه شهریاری و فرمانروایی سه چیز بود:
۱- پدافند از مرزهای کشور،
۲- دادورزی: راه انداختن یک دستگاه دادگستری که به دادخواهی مردمان رسیدگی کند،
۳-آبادگری.
شاهان (بویژه شاهان ساسانی) می‌کوشیدند شهر یا شهرهایی بسازند که اغلب نام‌شان بر آن یادگار می‌ماند. برای نمونه، اردشیر پاپکان (بابکان) بنیانگذار ساسانیان در فارس شهر خوَرَه‌اردشیر را ساخت که در زبان امروز به چم فره‌اردشیر است. همچنین، در میانرودان (بین‌النهرین یا عراق کنونی) شهر سلوکیه را که در جنگ‌ها آسیب دیده بود، بازسازی کرد و بسیار گسترش داد که وه‌اردشیر (نیکی اردشیر) نام گرفت. پسرش شاپور یکم ساسانی، پس از پیروزی بر کوشانیان در خاور ایران، شهر نیوشاپور (پهلوانی و قهرمانی شاپور) را در خراسان ساخت که همان نیشابور کنونی است. همچنین پس از پیروزی بر گوردیانوس (گوردیان سوم) امپراتور روم در نبرد میشیک، شاپور در کرانه رود فرات شهر پیروزشاپور را ساخت که تا چندین سده پس از آن، در جنگ‌ها با رومیان انبار خوراک و سلاح ایرانیان بود و برای همین عرب‌ها آن را انبار می‌نامیدند. نام استان الانبار کنونی در عراق از همین شهر پیروزشاپور گرفته شده است.
آبادگری در ایران باستان سه سویه (جنبه) مانداشتیگ (اقتصادی)، همبودمانیک (اجتماعی)، و فرهنگی داشته است. آبادگری تنها به چم ساختن شهر و ساختمان و راه نبوده، بلکه شادزیستی و رفاه و بهروزی مردم را در بر می‌گرفته است.
فرایافت (آبادگری) در چندین امشاسپند زرتشتی نمود یافته است:
یکم- سپنتامینو که نیروی مینوی پیشرفت‌دهنده و سامان‌بخش (نظم‌دهنده) و آبادگر است،
دوم- هئوروتات یا خرداد که نیروی مینوی رسایی و کمال و تعالی است و نماد زاداریک (طبیعی) آن نیز آب بوده است،
سوم- سپندارمذ که نیروی مینوی هستیسازگاری پیشرفت‌گرا است؛ هستیسازگاری به چم پذیرفتن واقعیت‌های جهان و کنار آمدن با واقعیت‌هاست، حتی اگر این واقعیت‌ها تلخ باشند. فرایافت (مفهوم) «شکست شرافتمندانه» در همین چارچوب معنا مییابد؛ هنگامی که هدف فرجامین و بالاترین ارزش زندگی در یک فرهنگ، آبادگری و پیشرفت‌گرایی باشد، حتی پس از شکست‌های تلخ در جنگ، شکست‌خوردگان ترجیح می‌دهند در آبادگری پیروز شود، حتی به بهای از دست دادن سرزمین و قلمرو (نمونه: آلمان و ژاپن پس از جنگ جهانی دوم). اما به وارون، هنگامی در فرهنگی پیشرفت و آبادگری ارزش و جایگاه محوری و بنیادین نداشته باشد، حتی پس از شکست‌های پیاپی و نابودی و فروپاشی کامل نیز از چند کیلومتر زمین دست نمی‌کشد (نمونه: غزه).
گویندگان: شروان فشندی و شاهین نژاد
