🎙️ Jak wyglądały wybory w PRL? Kogo można było wybierać? I dlaczego kartka wyborcza miała więcej wspólnego z lojalnością niż z demokracją?

W najnowszym odcinku podcastu ŚCWiS – publikowanym nieprzypadkowo tuż przed I turą wyborów prezydenckich w Polsce – cofamy się do czasów, gdy wybory były bardziej rytuałem niż rzeczywistym głosowaniem.

🗳️ O tym, jak naprawdę wyglądał „wybór” w PRL, opowiada dr hab. Adam Dziuba z IPN Katowice, a rozmowę prowadzą Aneta Kuberska i Sylwester Strzałkowski z Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności.

📅 Słuchajcie, zanim wrzucicie swoją kartkę do urny!

📬 Zasubskrybuj nasz podcast, żeby nie przegapić kolejnych odcinków i daj znać w komentarzu, czy pamiętasz jeszcze wybory z czasów, gdy wynik znała nawet twoja babcia zanim poszła głosować?

W najnowszym odcinku podcastu Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności przyglądamy się historii obchodów 1 Maja – Święta Pracy – w Polsce międzywojennej i w czasach PRL. Naszym gościem jest dr Bogusław Tracz z katowickiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej, który w rozmowie z Anetą Kuberską i Sylwestrem Strzałkowskim opowiada o społecznych i politycznych kontekstach tego święta.

Jak wyglądały pochody i manifestacje organizowane przez związki zawodowe, PPS czy komunistów przed wojną? W jaki sposób władze PRL przekształciły 1 Maja w jedno z najważniejszych wydarzeń propagandowych w kalendarzu państwowym? I czy Święto Pracy miało dla ludzi realne znaczenie, czy było tylko obowiązkiem?

Zapraszamy do słuchania!

Wrzesień 1939 r. Dwa dni po napaści Niemiec na Polskę funkcjonariusze Policji Województwa Śląskiego otrzymują rozkaz przeniesienia się ze Śląska na wschodnie tereny II Rzeczypospolitej. Wkrótce dostają się do sowieckiej niewoli,zostają osadzeni w obozie w Ostaszkowie, a parę miesięcy potem giną rozstrzelani przez NKWD w Twerze. Ich zbiorowa mogiła znajduje się w Miednoje, gdzie pochowano w sumie ponad 6300 jeńców ostaszkowskiego obozu. Ofiarami zbrodni katyńskiej stało się ponad 1200 śląskich policjantów.

Dlaczego nocą 2/3 września 1939 r. wyjechali ze Śląska? W jakich warunkach byli przetrzymywani w zabudowaniach zlikwidowanego klasztoru prawosławnego w Ostaszkowie? Co wiemy o ostatnich chwilach ich życia i miejscu, w którym ginęli – piwnicy ośrodka NKWD w Twerze (który wtedy nosił nazwę Kalinin)?

Na te i wiele innych pytań odpowiada Grzegorz Grześkowiak, prezes Ogólnopolskiego Stowarzyszenia „Rodzina Policyjna 1939 r.” z siedzibą w Katowicach.

„Temat migracji z i na Górny Śląsk jest fascynującym tematem, wyjątkowym w skali europejskiej.”
„Nie ma takiego drugiego regionu w Polsce, może poza Warszawą, gdzie przez 45 lat, a i po dziś, byłyby tak wielkie migracje ludności.”

Tak mówili goście spotkania w Śląskim Centrum Wolności i Solidarności (13 marca 2025 r.), które było poświęcone dwóm nowym publikacjom ŚCWiS „Wokół górniczej tożsamości” i „Tam i (niekiedy) z powrotem. Migracje a tożsamość na Górnym Śląsku”. W tym odcinku Podcastu ŚCWiS prezentujemy nagranie tego wieczoru, w którym uczestniczyli: dr Dariusz Węgrzyn (ŚCWiS), dr Sebastian Rosenbaum (IPN Katowice), dr Bogusław Tracz (IPN Katowice).

Zapraszamy na niezwykle ciekawy spacer po Katowicach. Nasz przewodnik Michał Dzióbek, historyk ze ŚCWiS, prowadzi nas w miejsca, które są związane z historią kopalni „Wujek”. Odkrywamy wieżę ciśnień, dawny stadion „Rozwoju”, kolonie domków jednorodzinnych dla przedwojennej kadry kopalni, familoki i wiele innych obiektów, których związków z „Wujkiem” nawet się nie domyślaliśmy.Zapraszamy na tę odkrywczą wycieczkę.

Tragedia Górnośląska… śląska, polska, niemiecka, sowiecka? Dla kogo miała, ma i powinna mieć znaczenie?

Nieszczęściem Górnego Śląska był fakt, że to tu żołnierz sowiecki po raz pierwszy postawił stopę na ziemi niemieckiej. Po wielu miesiącach marszu na zachód mógł wreszcie zemścić się na tych, których uważał za Niemców” – mówi dr Dariusz Węgrzyn, historyk ze ŚCWiS, badacz i autor publikacji naukowych na temat amtych wydarzeń.

Opowiada o tym, jak mordowaniem i gwałceniem ludności cywilnej zaczynała się 80 lat temu obecność komunizmu m.in. na ziemi górnośląskiej.

Mówi, skąd wzięła się nazwa Tragedia Górnośląska i dlaczego nie należy jej zmieniać np. na „śląska”.

Podkreśla konieczność edukacji regionalnej: „Jeżeli regionaliści będą mówić młodzieży o miejscowości, w której ona żyje, o tym, co zdarzyło się tutaj, w tym miejscu, to to ma zupełnie inny walor. Brakuje mi takiej pamięci lokalnej.”

Posłuchajcie także wcześniejszego podcastu na temat Tragedii Górnośląskiej – odcinek nr 20.

Jan Czypionka od lat odwiedza nieco zapomniane dzielnice śląskich miast. Rozmawia z ich mieszkańcami i fotografuje ich w domach, na podwórkach, w otoczeniu, które niejednemu może wydawać się w pewnym sensie egzotyczne. Plon swoich fotograficznych wędrówek pokazuje w albumie „Życie podejrzane” – jest to zapis świata mieszkańców takich dzielnic jak Lipiny, Chropaczów, Kaufhaus, Kolonia Zgorzelec czy Bobrek.

Posłuchajcie rozmowy z Janem Czypionką, który mówi m.in.:

„Miejsca, w których mieszkają moi bohaterowie, wywołują czasami pewien niepokój czy obawy, czy tam jest bezpiecznie. Ale ludzie, którzy tam mieszkają, a których ja fotografuję, są bardzo przyjaźni. Wielu z moich bohaterów ma za sobą dość traumatyczne przeżycia. Mają oczywiście poczucie, że mieszkają w mniej eksponowanych czyli trochę zapuszczonych dzielnicach, ale mieszkają tam godnie.

Brak zrozumienia i empatii powoduje, że wielu z nas wzrusza ramionami. Może żyjemy w enklawach pozornego lub nawet prawdziwego szczęścia i nie bardzo jesteśmy otwarci na innych ludzi i inne środowiska. Ale ja bym nie zamienił tych bohaterów na innych. Uczę się od nich pokory.”

Serdecznie zapraszamy do wysłuchania dyskusji, która odbyła się 10.12.2024 roku w Śląskim Centrum Wolności i Solidarności wokół książki „Stan wojenny. Historia znana, mniej znana i nieznana” autorstwa dr. Grzegorza Majchrzaka.

Mimo że od wprowadzenia stanu wojennego w Polsce upłynęło ponad 40 lat, pamięć o nim nadal budzi dyskusje i spory. Z kolejnych publikacji historyków jasno wynika, że stan wojenny nie był – jak jest często określany – „mniejszym złem”.

Książka, której Śląskie Centrum Wolności i Solidarności jest współwydawcą, opisuje wybrane, ciekawsze zagadnienia z lat osiemdziesiątych. Do mniej znanych na pewno należą szokujące okoliczności uchwalenia dekretów stanu wojennego, a także jego „ostatnia bitwa”, czyli obchody ósmej rocznicy 13 grudnia, odbywające się w 1989 r. Warte przypomnienia są także inne epizody z tego okresu – m.in. powstanie i reperkusje dramatycznego listu trójki śląskich lekarzy w sprawie krwawej pacyfikacji kopalni „Wujek”.

O książce rozmawiają: dr Grzegorz Majchrzak – autor (Biuro Badań Historycznych IPN) oraz dr Dariusz Węgrzyn (Śląskie Centrum Wolności i Solidarności).

Moderacja: Aneta Kuberska i Sylwester Strzałkowski (Śląskie Centrum Wolności i Solidarności).

Warto słuchać!

– Święta Barbara to jedna z najpopularniejszych świętych, choć badania nie potwierdzają, by była osobą historyczną. Natomiast krążyły na jej temat różne legendy, jedna z nich wręcz mówiła o tym, że pochodziła z okolic Zabrza – opowiada dr Beata Piecha-van Schagen w najnowszym odcinku Podcastu ŚCWiS.

– Barbórka była aż do początku XX w. dniem wolnym od pracy. Organizowano wtedy zakładowe uroczystości, a ich uczestnicy maszerowali z orkiestrą do kościołów, osobno katolicy, osobno protestanci, co było górnośląską specyfiką – mówi także.

Nasza rozmówczyni, związana z Muzeum „Górnośląski Park

- W latach 90. odrzucaliśmy wszystko, co było i dlatego dużo zabytków postindustrialnych zostało bezpowrotnie utraconych. Później jednak zaczęliśmy doceniać to, co pozostało i nas wyróżnia. Dostrzegliśmy, że jest to część nie tylko naszego pejzażu, ale także naszej tożsamości. Nasza mała ojczyzna - mówi dr hab. Weronika Siupka, adiunkt w ASP w Katowicach w kolejnym odcinku podcastu Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności.

Słuchając tej rozmowy dowiesz się m.in.:

→ Czym jest akwaforta i jak ją wykonać?

→ Do czego mogą inspirować zabytki postindustrialne?

→ Czy miłość do industrialu to ruinofilia?

Warto słuchać!