Radio Nadodrze

Ulica Rydygiera

Cały czas pozostajemy w temacie artystek związanych z Nadodrzem. W kamienicy na rogu ulic Henryka Pobożnego i Juliana Ursyna Niemcewicza od lat mieści się dom studencki Akademii Sztuk Pięknych we Wrocławiu. Podczas studiów mieszkała tu wrocławska artystka Kasia Kmita.

Kobietom spełnionym zawodowo i realizującym swoje marzenia artystka poświęciła w 2016 roku wystawę „Kim byś była, gdybyś była, kim chcesz?” pokazywaną we wrocławskiej galerii Mieszkanie Gepperta.

Misterne papierowe wycinanki – znak rozpoznawczy Kasi Kmity – nabierają w tym kontekście nowego znaczenia. To odniesienie nie tylko do tradycyjnej sztuki ludowej, lecz także do anonimowej twórczości pokoleń kobiet, które wykonywały ozdoby w ten sposób.

__________________

autorka scenariusza: Karolina Dzimira-Zarzycka

A wśród licznych kandydatów – liczne kandydatki. Jednymi z pierwszych studentek wrocławskiej Szkoły Sztuk Pięknych były siostry Skomorowskie: Łucja i Jadwiga.

Zwróciliście uwagę na pomnik, przy którym stoimy? To właśnie jedna z rzeźb Jadwigi Skomorowskiej, zatytułowana Macierzyństwo. Artystka wykonała ją w 1970 roku ze sztucznego kamienia. Młoda kobieta, okryta lekką szatą, trzyma w rękach nagie niemowlę. Nie tuli go, nie karmi, ale podtrzymuje na wyciągniętych rękach w ten sposób, by obejrzeć twarz dziecka. Czy to spojrzenie pełne zachwytu, zaciekawienia czy może raczej dumy? Możemy zgadywać. Jedno jest pewne – to nie jest sztampowe przedstawienie matki z dzieckiem.

__________________

autorka scenariusza: Karolina Dzimira-Zarzycka

Pamiętacie przedwojenną historię Ireny Strauss-Pyrkowej? Podobnie układały się losy Elżbiety Neumann, ostatniej żyjącej przedstawicielki Polonii z Breslau. Pochodziła z polsko-niemieckiej rodziny, w której matka starała się zachować w domu polską kulturę i język.

Zmiany polityczne w III Rzeszy sprawiały, że działalność Polonii w Breslau z roku na rok stawała się coraz trudniejsza. W 1939 roku zamknięto polskie instytucje działające w mieście. Rozpoczęła się wojna. Rodzina Neumannów starała się działać nadal, pomagając polskim robotnikom przymusowym, którym udało się uciec z transportu.

__________________

autorka scenariusza: Karolina Dzimira-Zarzycka

Irena Struss-Pyrkowa wychowała się w przedwojennym Wrocławiu. Jej matka była Polką, a ojciec – Niemcem. W domu dbano o polskie tradycje, a rodzice angażowali się w życie lokalnej Polonii. Pani Strauss działała w Domu Polskim, a pan Strauss, który był z zawodu prawnikiem, bronił w sądzie praw Polaków. Ich córka po latach mówiła wprost: „Matka przerobiła ojca na Polaka. W domu mówiło się po polsku”.

W mieście pełnym ruin i zgliszczy salon fryzjerski dawał namiastkę dawnego, przedwojennego życia, małego, codziennego luksusu. W pierwszych miesiącach po wojnie Wrocław był dla nowych mieszkańców miejscem nieznanym, często niebezpiecznym, ale coraz bardziej oswajanym. Jedna z wrocławskich pionierek wspominała po kilkunastu latach:

__________________

autorka scenariusza: Karolina Dzimira-Zarzycka

Anna German mieszkała całkiem niedaleko, w kamienicy przy ulicy Trzebnickiej 5. W 2012 roku odsłonięto tam pamiątkową tablicę poświęconą piosenkarce. Do Wrocławia trafiła w 1949 roku wraz z mamą i babcią, z którymi łączyła ją bardzo silna relacja. Od wymarzonych studiów artystycznych odwiodła ją właśnie troska o sytuację finansową rodziny.

Trudno nie zauważyć, że w kamienicy nr 35 przy ulicy Wojciecha Cybulskiego działa artystyczna dusza. Swoją pracownię od 2006 roku prowadzi tutaj malarka Anka Mierzejewska, absolwentka wrocławskiej Akademii Sztuk Pięknych. Nadodrzańskie akcje Anki Mierzejewskiej kipią optymizmem. Lekarstwem na szarość okolicy są elektryzujące kolory jej obrazów, a powielane przez artystkę hasła to: „Jesteś w porządku / jesteś fajny / lubię cię”. Te krzepiące zapewnienia pojawiają się na przykład na muralu przy kawiarni Cafe Rozrusznik – na ścianie od strony ulicy Pomorskiej.

__________________

autorka scenariusza: Karolina Dzimira-Zarzycka

W 1978 roku Rutkiewicz jako pierwsza Polka – i w ogóle pierwszy Polak – w historii zdobyła Mount Everest. Osiem lat później powtórzyła ten wyczyn na K2, zostając jednocześnie pierwszą kobietą na szczycie tego ośmiotysięcznika.

Nawet gdy Rutkiewicz osiągnęła sukcesy – po których nikt nie mógł już wątpić w jej talent i profesjonalne przygotowanie – spotykała się z niechęcią wielu mężczyzn uczestniczących z nią w wyprawach. Przetrwanie w tym świecie umożliwiła jej siła charakteru i ciągłe dążenie do niezależności.

__________________

autorka scenariusza: Karolina Dzimira-Zarzycka

Dlaczego równe prawo do edukacji było tak ważne dla emancypantek? Wykształcenie nie tylko poszerzało horyzonty kobiet, ale przede wszystkim dawało im szansę na niezależność finansową i usamodzielnienie. Poza tym umożliwiało po prostu wybór niedostępnych wcześniej zawodów – a tym samym wybór różnych dróg życiowych.

Sprawdźmy na przykład, czym zajmowały się i zajmują absolwentki III Liceum Ogólnokształcącego im. Adama Mickiewicza. To jedno z pierwszych liceów w powojennym Wrocławiu początkowo związane było z Ołbinem. Przez kilka miesięcy na przełomie 1946 i 1947 roku mieściło się w kilku salach Szkoły Podstawowej nr 1 przy ulicy Nowowiejskiej, a później – w budynku przy ulicy Jedności Narodowej 117. W 1965 roku przeniesiono je ostatecznie na ulicę Składową.

__________________

autorka scenariusza: Karolina Dzimira-Zarzycka

Niewielka liczba bohaterek w przestrzeni publicznej dobrze pokazuje, dlaczego od kilkudziesięciu lat badaczki i badacze interesują się historią kobiet czy herstorią. Warto zadać sobie pytanie: o kim czytamy w podręcznikach szkolnych i kogo oglądamy na pomnikach? Znajdziemy tam niemal wyłącznie męskich bohaterów: polityków, dowódców, żołnierzy. Rzadko dowiemy się czegoś o pionierkach w nowych zawodach, artystkach robiących międzynarodową karierę czy konspiratorkach walczących z bronią w ręku. Wiele z nich było popularnych i cenionych w czasach, w których żyły. Później nie trafiały jednak do głównej narracji historycznej i wkrótce o nich zapomniano.

Herstoria symbolicznie przeobraża wyraz historia, zamieniając his – angielski zaimek oznaczający „jego” – na her, czyli „jej”. Stawia w centrum opowieści kobietę: jej historię, doświadczenie i punkt widzenia. W końcu nie chodzi o jakiś szczegół z dziejów społeczeństwa, ale historię połowy ludzkości!

Dr Monika Piotrowska-Marchewa z Instytutu Historii Uniwersytetu Wrocławskiego opowiada o zagadnieniu herstorii. 

__________________

autorka scenariusza: Karolina Dzimira-Zarzycka

Rozmowa z Lokacji - audycji społecznej prowadzonej przez Jacka Sterczewskiego.

Karolina Dzimira-Zarzycka opowiada o Herstorycznym Spacerze po Nadodrzu