Tussen religie en wetenschap heeft het altijd geknetterd. De twee hebben innig samengewerkt maar kunnen ook keihard botsen. En tot op de dag van vandaag hebben ze onverwacht veel met elkaar gemeen. In de laatste stop van onze Museumtour doen we het Catharijneconvent aan, voor de tentoonstelling Schepping van de wetenschap.

Te gast is cabaretier, liedschrijver én wiskundige Jan Beuving. En Jan is christelijk opgevoed en nog steeds een kerkganger. In zijn voorstelling Restante vertelde hij over hoe deze – voor veel mensen onverwachte – combinatie. 

We hebben het deze aflevering over verwondering over het leven en de natuur; over hoe nieuwe feiten je wereldbeeld aan het wankelen kunnen brengen; en over hoe kunst zich daartoe verhoudt. Speciale aandacht dit keer voor een onderbelicht genre in onze podcast: liedkunst.

In deze aflevering hoor je over:

Ergens moet het zijn

waar graven ze naartoe, de mollen in de nacht
die blind zijn maar het verste wormenlijf
in hun neus voelen trillen
waar komen ze vandaan
de reuzensalamanders in de rotsen 
de vier planeten en de maan 
de mogelijkheid dat alles uit een bron
of uit zichzelf geboren wordt
en ook weer zal vergaan

ergens moet een veld zijn, zacht als mos
waar ledematen kunnen rusten 
moe van meten, tellen en gebaren 
wortels brengen licht naar diepere lagen 

er liepen mensen over de aarde 
die hun theorieën lieten varen
of juist hun Arken - zodat ze niet zonken -
tot varende Hiltonhotels moesten maken
nadat er weer nieuwe diersoorten
waren gevonden 

ik wil de waarheid liegen 
en de woorden zingen 
er moet meer zijn 
dan ik zien kan met mijn ogen 
het lijf waarin ik woon 
is als een huis met ramen 
het zijn de vormen van de ramen  
die de tuin waarop ik uitkijk bepalen

dus blijf ik onderzoeken 
blijf ik schetsen 
blijf ik geloven 
blijf ik malen

- Anne Broeksma

Als je de waarheid spreekt, ben je je leven niet altijd zeker. Dat geldt voor profeten en voor kunstenaars. Ze kunnen confronteren, provoceren, de status quo bevragen. En dat wordt ze lang niet altijd in dank afgenomen. Welke macht heeft kunst? Hoe schud je de gevestigde orde op? En hoe zorg je dat je koers houdt, als je enorme tegenstand op je weg vindt?

In de tweede stop van de museumtour van Scheppingsdrift zijn we in Kunstmuseum Den Haag bij de tentoonstelling Universum: Max Beckmann. Drie personen staan centraal: Max Beckmann, kunstenaar TINKEBELL en profeet Elia. Beckmanns kunst was volgens de nazi's ontaard en dus moest hij zijn vaderland ontvluchten. Elia klaagde het verdorven regime van koning Achab aan en moest eveneens vluchten. TINKEBELL strijdt voor een betere wereld en gaat daarbij de provocatie niet uit de weg. Door de schok of de schuring kun je laten zien wat er mis is in de wereld. Maar dat levert haar een onophoudelijke stroom aan doodsbedreigingen op.

Lieke neemt ons mee door het roerige leven van Beckmann. Ab heeft een componist mee die zich in een continue spagaat bevond tussen zijn eigen geweten en het regime dat zijn leven terroriseerde. Alain vertelt over de performance art van Elia. TINKEBELL vertelt dat er eigenlijk geen grenzen zijn aan de toewijding aan haar werk. En Allard probeert het allemaal in goede banen te leiden.

In deze aflevering hoor je over:

Visioenen – “het zien van personen, zaken etc. die op een natuurlijke manier niet te zien zijn”. Maar hoe spreek je over wat op een natuurlijke manier niet te zien is?

Scheppingsdrift is bezig met een museumtour. Ab, Alain, Allard en Lieke doen drie bijzondere tentoonstellingen aan op het snijvlak van Bijbel en kunst. Deze keer zijn ze in Uden, in Museum Krona, bij de tentoonstelling Aan de rand van de Hemel. Visioenen.

Te gast is schrijfster Bregje Hofstede. Afgelopen oktober verscheen Oersoep, een boek dat je als lezer meevoert door een bevalling, rugby, seks, een drugstrip en mystiek. Ook Bregje worstelt met de vraag: hoe druk je uit wat eigenlijk onbeschrijfelijk is? Word je niet snel voor gek versleten als je over visioenen spreekt? En hoe werken ziel én lichaam ziel mee?

Bregje heeft een Nobelprijswinnares mee die het individuele en het universele weet te verbinden. Ab heeft een werk bij zich over een vrouw die vanwege haar visioenen op de brandstapel eindigde. Lieke vertelt over een vrouw die na een visioen burgerrechtenactiviste werd. Alain pakt Ezechiël erbij, die een onsmakelijke maaltijd moet eten.

In deze aflevering hoor je over:

Wat is dat, de geest krijgen? De een ziet dat er een nieuwe wereld open daar; de ander zegt dat er te veel gedronken is. Eerst zit je angstig bij elkaar, je durft niet eens naar buiten, tot je opeens juist niet meer stil kan blijven zitten en je eruit móét. Pinksteren zet een schokgolf in gang, die tot de uithoeken van de wereld leidde en tot op de dag van vandaag doorgaat. Maar wat gebeurde daar nou op die eerste Pinksterdag?

Ab heeft meer dan 1000 musici bij zich. Allard stuit juist op de grenzen van de taal. Lieke laat zien dat heel hecht teamgevoel ook uitsluitend kan werken. En Alain interpreteert de Geest heel tastbaar. Anne Broeksma sluit de aflevering in stijl af!

Je hoort over:

Samenkomst

het was tijdens een avond in die grote hal
waar elke drie minuten een nieuwe dichter 
zich bewapende met woorden 
woorden die soms trillend als kolibries 
in een tas hadden gezeten
met kloppende kelen 
en nu was het niet zeker of ze deze vlucht
deze ruimte zouden overleven

een avond die ik eigenlijk had overgeslagen
niet werkelijk, maar mijn hart had ik thuisgelaten
uit plichtsbesef was ik met mijn kolibries op komen draven
en ik staarde naar al die mensen
die iets van zichzelf op het podium gaven

een man met een grimas als op een schilderij van Emil Nolde
een vrouw die de woorden met haar schouders naar voren duwde
en een jongen die op zoek naar houvast
steeds meer klemtonen begon te leggen

al die intenties, dromen, verhalen
verpakt in lijven en klanken 
en het me begon te dagen:
dat een spreker zoveel meer is dan zijn woorden
de geschiedenissen die eronder zweven
de fakkels die ze door proberen te geven
en ik liet mijn cynisme varen
wist weer dat het mooi was mens te zijn
op een bloeiende aarde
liep naar voren
haalde diep adem

Anne Broeksma 

Hoe vier je afwezigheid? Hemelvaart prijkt daarom bij de meeste mensen niet bovenaan het lijstje van favoriete feestdagen. Jezus vertrekt van de aarde en de leerlingen blijven verweesd achter. Is dat iets om te vieren? Ze blijven turen naar een lege hemel, iets dat voor veel moderne mensen herkenbaar is. Hoe kunnen we Hemelvaart meer op waarde schatten? Niet door het te zien als een "los eindje" in het evangelie dat even moest worden afgehecht. Is het niet de ultieme bekroning op de wederopstanding?

Lieke heeft letterlijke een lege hemel mee. Ab heeft muziek van een synestheet mee - iemand die kleuren en smaken ervaart bij muziek. Allard heeft twee daklozen mee die alleen maar wachten, maar waarop? Alain heeft voor de verandering een filmreeks mee. Anne Broeksma sluit uiteraard weer de aflevering af.

In deze aflevering hoe je over:

Wat staan jullie naar de hemel te kijken?

met een vlakgom wiste ik mijn stappen
knipte het elastiek door 
dat mij van bed naar bank liet schieten
tot ik in het scherm verdween
en zonder stof in mijn sandalen verder dwaalde

en ik wiste de beelden die ik had gezien
de pixels, het slakkenspoor door mijn hoofd
getrokken door foto’s en teksten die het bestaan 
van een ander moesten bevestigen 
en ook de stukjes informatie die zonder tussenkomst van wezens
met elkaar achter mijn rug zaten te praten

koud had ik het, toen ik uit die virtuele grot kwam rollen
en klikte ook het scherm uit 
liet het bureau waarop het stond mijn huis uit dragen
stripte de muren 
belde de kringloop om mijn bed, mijn bank
en al die kleinere objecten op te halen

en in die ruimte ging ik zitten
op de vloer en keek naar mijn handen
telde de vingers
niets was er nu, niets 
om mijn ogen in vast te haken

behalve dat scherm omlijst met kozijnen
waarachter pixels zandkorrels waren
die groeiden tot een wereld
waarin mijn handen thuis konden zijn
omdat er niets kopieerwerk was
zonder tussenkomst van adem
en ik bleef achter in die lege kamer 
als sukkel bleef ik nog dagen
naar dat licht
dat trage wonder staren

- Anne Broeksma

Het is een soort matroesjka. Zo'n houten pop, waar een kleiner houten poppetje in zit, waar weer een kleiner poppetje in zit... Wekelijks wordt wereldwijd door miljoenen christenen de eucharistie of avondmaal gevierd, dat een herbeleven is van het Laatste Avondmaal zoals Jezus dat vierde met zijn leerlingen. Dat op zijn beurt weer een herbeleven was van het Joodse Pesachfeest. En vervolgens is er eindeloos veel kunst gemaakt rondom het Laatste Avondmaal. Zoals het beroemde fresco met 13 mannen aan dezelfde kant van de tafel van Leonardo da Vinci. Dat vervolgens een geheel eigen receptiegeschiedenis krijgt, in feministische kringen.

In deze aflevering van Scheppingsdrift hebben zowel Ab als Lieke werken mee die het Laatste Avondmaal in de hedendaagse, volkse context plaatsen. Alain en Allard hebben allebei een huiveringwekkende versie van het diner mee. Uiteraard sluit Anne Broeksma de aflevering weer af.

Het lichtste avondmaal

maaltijden vliegen door de straten
verpakt in dozen en folies
diep in de donkerte van een tas
flitsen ze achter ruggen door de winterstad
zonder dat kou ze aan kan raken

met mijn virtuele goud
heb ik zo’n voertuig in beweging gebracht
en wordt mijn huisnummer niet overgeslagen
een verregende engel in een pak
dat kraakt als hij beweegt
verlost mij van de honger en hij spreekt:

neem deze pizza die voor u gezonden wordt 
en ik zal krijgen slechts een splinter van uw goud 
want mijn baas is onzichtbaar
en praat over flex en voorbehoud 

ik dacht aan de veertig stappen 
die mijn maaltijd had doorlopen
van zaadje in de koude grond
naar echte handen, dan wachten
in kratten en via een hoop logistiek 
naar fabrieken, keukens, magazijnen
briefjes, betonverdriet, wachten
regen, marketinggeheimen

en ik telde de stappen die ik zelf moest nemen
van klikken met een muis tot opendoen op sloffen
aantal calorieën verbrand: maximaal zeven 

ik vermenigvuldigde de veertig stappen van mijn maaltijd
met die van de maaltijden van mijn vrienden
die elk in hun eigen huis op knoppen hadden gedrukt
omdat ze het verdienden

keek nogmaals naar de man op mijn stoep
die de last van een vierkante tas
moedig van de grond optilde
en naar zijn rug bewoog
bijna alsof hij Atlas was

dit is het dus:
het brood dat we breken 
het bloed dat we drinken
hij wenste me smakelijk eten

Anne Broeksma

Profeten zijn serieuze mensen, maar Jona is een parodie op een profeet. Hij wil niet, is schijnheilig en wil niet de redding, maar de ondergang van zijn publiek. In deze aflevering van Scheppingsdrift geen heldenverhaal, maar een klucht. Over een mislukte held, die toch een mythische status krijgt, want uiteindelijk wordt Jona als een Christus avant la lettre beschouwd.

Lieke heeft een werk mee dat, ondanks dat het 100 jaar oud is, nog steeds moet drogen. Ab had eens een keer opties te over en komt met een aangrijpende jammerklacht. Allard heeft zich door een klassieker heen geworsteld en wist ternauwernood boven te komen. Alain denkt dat de walvis zo walgde van de vrome praatjes van Jona dat hij hem heeft uitgekotst.

Uiteraard sluit Anne Broeksma het geheel weer af.

In deze aflevering hoor je over:

Want u wierp mij de diepte in

dit gedicht duikt onder water
zweeft tussen wat zich laat dragen
als een witte walvis
brekend naar een bodem
waar woorden 
tussen de pijlinktvissen wonen

zeewier is om mijn hoofd gebonden 
en ik droom van een strofe, een psalm
iets wat mij van dit jagen bevrijdt 

ik weet dat er licht huist in die kop
vloeibaar als verf 
die na een eeuw nog nat is van het maken
een klein vlammetje in de schacht
achter de bek, waarbij ik tussen grijze amber
iets probeer te schrijven
kriebel tegen het gehemelte
voorzichtig een nies opwek

Anne Broeksma