Hoe spreken we in de toekomst van Leiden? Verdwijnt de Leidse R? In deze vijfde en laatste aflevering richten Mathilde en Charlene hun blik vooruit – op de toekomst van het dialect. Wat blijft, wat verandert, en wat komt er nog bij?

De reis begint in Gorinchem, precies op het snijpunt van drie provincies: Zuid-Holland, Noord-Brabant en Gelderland. Een gebied waar grenzen vervagen, maar taalverschillen juist zichtbaar worden. Samen met leraar en streektaalkenner Klaas de Groot gaan Mathilde en Charlene in op een ogenschijnlijk simpele vraag: zeg je patat of friet? Wat begint als een grap, blijkt veel te zeggen over waar je vandaan komt – en hoe sterk streekidentiteit verbonden is met taal.

Daarna reizen ze door naar Leiden, studentenstad bij uitstek, waar Vivien Waszink uitlegt hoe jongerentaal en studententaal het taallandschap kleur geven. Taal hier is in beweging, snel, creatief – en vaak tijdelijk. Wat blijft hangen, en wat vervliegt?

Tot slot spreken ze met Khalid Mourigh, taalwetenschapper en auteur van Denkend aan Hollands. Hij onderzocht de invloed van straattaal en meertaligheid op de Nederlandse identiteit. In zijn werk keren we terug naar de Surinaamse onafhankelijkheid in 1975, en naar de komst van Marokkaanse gemeenschappen in de decennia daarna. Hoe heeft hun taalgebruik het Nederlands veranderd? En wat zegt dat over wie we zijn – en worden?

Bronvermeldingen:

Claudio Monteverdi - Magnificat, Jiskefet - De Lullo's - Hé Lullo, heb je nog geneukt, Is het Friet of Patat - Donnie Speciaal Prime Video, Osdorp Posse & Extince - Turbotaal, Def Rhymz ft Goedwijs - Helemaal lauw (prod.by Love4Beatz), @dehaarclipvanmarieclaire, Klikbeet - Wat zeg jij nou, Super Unhatie - Waka Mang, RTL Nieuwe - Straattaal, Noano - 7K Op Je Feestje (feat. Antybanty), ESPN - interview Noah Lang, BOEF X NUMIDIA X CRISTIAN D X DIQUENZA - FLEXXEN en Sef - De Leven.

Wat gebeurt er met dialect in de dorpen van Zuid-Holland? In deze aflevering van trekken Mathilde en Charlene het achterland in – naar de Alblasserwaard, de Hoeksche Waard en het Westland – op zoek naar sporen van taal in verandering. Dialect dat soms verdwijnt, maar ook gekoesterd of nieuw leven ingeblazen wordt.

Ze beginnen bij Cock van den Berg, oermolenaar van de Kinderdijk. Hij zag de plek in zijn leven veranderen van werkgebied naar wereldattractie – en bleef onverstoorbaar zijn eigen dialect spreken. Wat gebeurt er met taal als de omgeving een openluchtmuseum wordt?

In de Hoeksche Waard ontmoeten ze molenaar Jesse in ’t Veld, die zich inzet voor het herstel van het eeuwenoude ‘loopje’ van dorp naar molen. Een symbolisch gebaar – maar kan het ook het gebruik van streektaal terugbrengen in het dagelijks leven?

Tot slot reizen ze naar het Westland, waar ze zanger en liedjesschrijver Peter Kruithof van De Kromme Jongens ontmoeten. In zijn lied Twee tissies druiven beschrijft hij onbedoeld het liefdesverhaal van zijn ouders, geboren tussen de kassen. Zijn muziek is niet alleen nostalgisch, maar ook een eerbetoon aan het lokale dialect.

Henk Tetteroo, neerlandicus en dialectkenner, sluit af met een diepere blik op de rijkdom van het Westlands – vol verborgen lagen, woorden met dubbele bodems en een klankkleur die je nergens anders hoort.

Presentatoren: Mathilde Janssen & Charlene Sancho

Gasten: Cock van den Berg, Jesse in't Veld, Henke Tetteroo en Peter Kruithof

Erfgoedhuis Zuid-Holland: Marloes Wellenberg met medewerking van Janneke van Es en Susan Lesker en audio-collectief VISIONAIR ORDINAIR.

In Den Haag hoor je alles – van sjiek tot straat. Waar komt dat grote verschil vandaan, en wat zegt het over de stad?

In deze aflevering reizen Mathilde en Charlene naar de politieke hoofdstad van Nederland, waar taalgebruik opvallend sterk uiteenloopt. Van het deftige 'bekakte' Haags in de chique wijken tot het rauwe, directe plat in de volksbuurten – de stad lijkt in taal net zo verdeeld als in sociale lagen.

Ze beginnen op het Binnenhof, waar neerlandicus en schrijver Ad van Galen uitlegt hoe de historische tegenstelling tussen zand en veen – rijk en arm – niet alleen het stadsbeeld, maar ook het taalgebruik heeft gevormd. Via het statige Lange Voorhout, waar ooit de elite haar taal gladstreek, trekken ze verder de stad in.

In de Schilderswijk, een traditionele arbeiderswijk, ontmoeten ze journalist en documentairemaker Anita Janssen. Zij laat zien hoe het plat Haags niet alleen rauw, maar ook trots en expressief is – met woorden als bakkie pleur, latje makko en beschuitstuitâh als culturele ankers.

Tot slot spreken ze met Johan Frauenfelder, zanger van de band De Règâhs, die het Haagse dialect verwerkt in zijn eigenzinnige flamenco-liedjes. Want zelfs in de muziek klinken de klanken van de stad door – van plat tot poëtisch. 

Presentatoren: Mathilde Janssen & Charlene Sancho

Gasten: Ad van Galen, Anita Janssen en Johan Frauenfelder

Erfgoedhuis Zuid-Holland: Marloes Wellenberg met medewerking van Janneke van Es en Susan Lesker en audio-collectief VISIONAIR ORDINAIR.

Waarom lijken de Hollandse kustdialecten zoveel op elkaar?

In deze aflevering reizen Mathilde en Charlene langs de Zuid-Hollandse kust, op zoek naar de oorsprong van het zogeheten strand-Hollands – de taal van vissers, zeevaarders en kustbewoners.

Ze starten in Ouddorp, waar dialectkenner Pau Heerschap vertelt over de herkomst van het Ouwdurps en hoe het dialect gevormd werd door eeuwenlang leven met én van de zee.

De reis gaat verder naar de Scheveningse haven, waar ze op de visafslag spreken met oud-journalist en dialectliefhebber Willem Ment de Heijer. In Scheveningen klinkt de taal als een echo van het vissersbestaan – vol romantiek, rauwheid en herinneringen aan het gevaar op zee. Arie Spaans, zanger van de band Kopsmart, laat horen hoe het Schevenings voortleeft in liedjes die balanceren tussen humor, melancholie en het verlies dat de zee met zich meebracht.

Tot slot belanden ze in Katwijk, waar visser Arie Krayenoord en dialectonderzoeker Leendert de Vink laten zien hoe sterk taal, gemeenschap en geloof met elkaar verweven zijn. In Katwijk heeft het dialect zich eeuwenlang ontwikkeld binnen een hechte, religieuze gemeenschap. De invloed van het protestantse geloof, het conservatisme en de sterke dorpsidentiteit klinken nog altijd door in het taalgebruik van vandaag.

Presentatoren: Mathilde Jansen & Charlene Sancho.

Gasten: Pau Heerschap, Arie Spaans, Willem, Arie Krayenoord en Leendert de Vink

Erfgoedhuis Zuid-Holland: Marloes Wellenberg met medewerking van Janneke van Es en Susan Lesker en audio-collectief VISIONAIR ORDINAIR.

Hoe ontstaan stadsdialecten zoals het Rotterdams?

In deze aflevering duiken Mathilde en Charlene in de taal van de havenstad. Samen met stadsgids Herco Kruik bezoeken ze een schipperskroeg op het Noordereiland, waar ze ontdekken hoe klanken als de beruchte ‘natte T’ het Rotterdams zijn karakter geven – een taal vol beeldspraak, zelfspot en rauwe eerlijkheid. Van oudsher gesproken door havenarbeiders en stadsbewoners die zich liever geen blad voor de mond nemen.

Taalwetenschapper Alex Kerkhof neemt hen mee terug naar het ontstaan van de stad, op de plek van het middeleeuwse Rotta. Hij laat zien hoe het stadsdialect zich ontwikkelde uit een mengelmoes van invloeden – met zelfs sporen van het Fries.

Tot slot spreekt rapper U-Niq, bekend van Typisch Rotterdams, over de taal van nu: straattaal die sneller verandert dan je kunt bijhouden, maar onlosmakelijk verbonden blijft met de stad en haar ritme. Ook voor hem is de stad een inspiratiebron. ‘Ik zou niet weten hoe ik mezelf zou moeten loskoppelen van de stad’, aldus U-Niq. 

Presentatoren: Mathilde Jansen & Charlene Sancho.

Gasten: Herco Kruik, Alex Kerkhof en U-niq.

Namens Erfgoedhuis Zuid-Holland: Marloes Wellenberg met medewerking van Janneke van Es en Susan Lesker en audio-collectief VISIONAIR ORDINAIR.

Bronvermeldingen:

Lucy Riddett | [Accordion] Traditional Irish Jigs (Gillian's Apples/The Lilting Fisherman/The Pride of Leinster) en Drs. P Het Levenslied.

Nergens ter wereld lijken we zoveel verschillende dialecten te spreken als in Zuid-Holland. Hoe kan dat? En bestaan dialecten ook in de toekomst nog? In de vijfdelige miniserie 'Spreek de Streek - Een taalreis door Zuid-Holland' reizen onderzoeksjournalist en dialectonderzoeker Mathilde Jansen en actrice Charlene Sancho kriskras door de provincie om dit te onderzoeken