In deze extra lange aflevering van Waterland hebben we het over twee visies die ieder debat over water op scherp zetten: die van de tovenaar en die van de profeet. De profeet verklaart de natuur heilig, waarschuwt voor hoogmoed en wil gedragsverandering. De tovenaar gelooft in menselijk vernuft en wil technische oplossingen. In de waterwereld zien we deze uitersten voortdurend terug. De profeet wil dat water en bodem sturend zijn; de tovenaar wil een grote zeesluis aanleggen. Ze bakkeleien over drinkwater: moeten we besparen of boren we nieuwe voorraden aan? Ties Rijcken en Matthijs Kok bespreken de grote dossiers in waterland – en of de tovenaar of de profeet gelijk heeft.

De druk op de drinkwatervoorziening in Nederland neemt toe. De Algemene Rekenkamer waarschuwde er onlangs nog voor: de vraag stijgt, besparing gaat te langzaam, de watervoorraad is kwetsbaar. De zorgen zijn groot, vooral in delen van Brabant en Twente. Wat moeten we doen? Waar moet al dat drinkwater vandaan komen? Wat zijn de wingebieden? Zijn die nog wel te vinden in een dichtbevolkt land dat op slot zit? Moeten we water gaan ontzilten? Of moeten we juist vol inzetten op besparing? Maar: werkt dat eigenlijk wel? Ties Rijcken en Matthijs Kok verkennen de toekomst en geven hun visie op de keuzes waar we voor staan.

Nederland zet niet alleen in op het verhinderen van verdere opwarming van de aarde, maar ook op het aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering. Dat liegt er niet om: tekorten aan zoetwater, grotere kans op overstromingen, verzilting van kustgebieden. Hoe Nederland zich precies zal aanpassen, is nog de vraag. De Wetenschappelijke Klimaatraad, een adviesorgaan van de overheid, deed onlangs een voorzet in aanloop naar de NAS, de Nationale Klimaatadaptatiestrategie, die volgend jaar uitkomt. Over de keuzes en aanbevelingen van de raad gaan we het hebben met Ties Rijcken en Matthijs Kok. 

De zomers in Nederland zullen steeds droger worden. Die extreem droge zomer van 2018 was ongekend en komt nu nog gemiddeld eens in de 20 jaar voor, maar dat zal rond 2050 al eens in de 5 jaar zijn en tegen het einde van de eeuw zelfs om het jaar. Dat blijkt uit droogtestatistieken die HKV en het KNMI onlangs maakten op basis van klimaatscenario’s. De studie laat ook zien dat er binnen Nederland grote regionale verschillen zijn, wat gevolgen heeft voor de waterschappen. Wat zeggen deze statistieken ons? En hoe kunnen we ons voorbereiden op de drogere zomers? Daarover gaan Ties Rijcken en Matthijs Kok met elkaar in gesprek. 

Op een aantal plekken langs de Nederlandse kust worden in de duinen kerven gemaakt, of, in de volksmond: gaten. Deze kerven zijn inkepingen die zand doorlaten. Zo worden de duinen steviger én komt er aanvoer van nieuw zand. Omwonenden zijn echter onaangenaam verrast. Zij denken dat de graafmachines de duinen kapotmaken. Is dit wel veilig? Ties Rijcken en Matthijs Kok bespreken de zin en onzin van deze kerven.

Vóór de zomer moet er een akkoord zijn tussen woningbouwers en de watersector. In Nederland moeten nog honderdduizenden huizen komen, maar tegelijk moeten wij ons voorbereiden op verdere klimaatverandering. Concreet: als er meer piekbuien en meer periodes van droogtes zijn, moeten de nieuwbouwwijken dan ook meer water kunnen bergen en afvoeren? Wat worden dan de normen? Een heet hangijzer in de onderhandeling draait om de normering van piekbuien: wordt het 70 mm of 100 mm? Drie centimeter lijkt niet veel, maar dit twistpunt onthult een wereld van verschil. Daarover gaan Ties Rijcken en Matthijs Kok in gesprek.

Sla  een rapport over de toekomst van waterveiligheid open en je ziet ze  weer: prachtige illustraties van grootse projecten die ons land zullen  beschermen tegen de stijgende zeespiegel en extremer weer. Een zeesluis,  de Rijnmondring, Delta21: ze zijn allemaal creatief ingetekend. Door de  jaren heen zijn tientallen van zulke plannen bedacht. Over een paar  jaar zullen er weer meer zijn. De vraag is: wat gebeurt er eigenlijk met  die plannen? Moeten we niet eens keuzes maken en aan de slag? Welke  megaplannen zijn het meest veelbelovend? En welke kunnen in de  prullenbak? Ties Rijcken en Matthijs Kok vellen hun oordeel.

De  waterwereld is in rep en roer. Bij de extreme rivierafvoeren in de  jaren negentig werd veel zand en grind over de rivierbodem aangevoerd.  Dat zorgde voor ophoping van sediment bij het Pannerdensch Kanaal, wat  de afvoer deed leiden richting de Waal. Meetgegevens en  computersimulaties, uit een onderzoek van een aantal universiteiten,  waaronder TU Delft, wijzen nu op de mogelijkheid van een kantelpunt – en  als dat inderdaad is bereikt, is het lastig terugkantelen. Wat is er  precies aan de hand? Ties Rijcken en Matthijs Kok geven tekst en uitleg.

Nederland zal moeten omgaan met verdere stijging van de zeespiegel. De overheid heeft daarom het Kennisprogramma Zeespiegelstijging opgezet. Het doel: kennis vergaren over hoe Nederland zich kan voorbereiden op drie meter zeespiegelstijging, of meer. Enkele ‘denkrichtingen’ zijn al verkend: beschermen, zeewaarts, meebewegen. Waarom lukt het niet altijd om concreet te worden? 

Om  het water op veilige afstand te houden, is er een dijk en even verderop  is er natuur. De scheiding tussen die twee is vaak een harde grens.  Dijkversterking is een staaltje techniek, zoals een damwand, en de  natuur staat er los van. Dat kan anders. Dijken en natuur kunnen  samenkomen. Dat is het idee achter een innovatieproject van het HWBP,  het Hoogwaterbeschermingsprogramma van waterschappen en Rijkswaterstaat  dat de komende dertig jaar werkt aan versterking van de dijken in  Nederland. Is het nuttig om dijken en natuur te combineren? Is het  haalbaar? Is het betaalbaar?