Pema Tseden to jeden z najciekawszych i najbardziej wyrazistych głosów współczesnego kina. Pierwszy Tybetańczyk, któremu udaje się realizować filmy we własnym regionie i języku - ale też twórca obdarzony wyjątkową wrażliwością na przewrotne metafory, nieoczywiste piękno i filozoficzne paradoksy kryjące się w prozie egzystencji. 

Z okazji kinowej premiery jego "Jinpy", który trafi do kin 24 września, na VOD Pięć Smaków w Domu można poznać również dwa inne filmy mistrza, tworzące razem swoistą tybetańską trylogię. W 35. odcinku podkastu rozmawiamy o dzisiejszej rzeczywistości Tybetu i jego miejscu w chińskiej strategii rozwoju państwa, a także o trudnej historii kina tego regionu. Przede wszystkim przyglądamy się jednak twórczości samego Tsedena i jego fascynującej drodze z tybetańskich stepów na światowe festiwale. 

Tybetańska trylogia Pemy Tsedena na VOD Pięć Smaków w Domu 

Urodzony w 1969 roku tybetański reżyser, pisarz i scenarzysta. Pierwszy Tybetańczyk, który ukończył prestiżową Akademię Filmową w Pekinie. Jego pełnometrażowy debiut, "The Silent Holy Stones" był pierwszym filmem zrealizowanym w języku tybetańskim, z ekipą filmową w całości złożoną z Tybetańczyków. Jego filmy pokazywane i nagradzane były na wielu międzynarodowych festiwalach, między innymi w Bangkoku, Tajpej, Locarno, Hongkongu, Tokio i Wenecji. Opublikował ponad 50 pisanych zarówno w języku tybetańskim jak i mandaryńskim opowiadań i powieści, które doczekały się przekładów na wiele języków.

Filmy odcinka 

• Balon / Qi qiu / Balloon, reż. Pema Tseden, Chiny 2019

Seria o wędrującym samuraju, który nie zabija, Kenshinie Himurze, to cykl cieszący się ogromną popularnością od momentu powstania. Dziś "Rurouni Kenshin" to mangi, anime, gry wideo, spektakle teatralne i pięć filmów aktorskich - z których dwa, zrealizowane z ogromnym rozmachem, doczekały się premiery tej wiosny. 

Historie o samurajach to jeden z najważniejszych filarów japońskiej popkultury, a kino przez lata odgrywało ogromną rolę w budowaniu mitologii honorowych wojowników. Porywające historie o etosie walki, relacjach władzy, stawaniu w obliczu śmierci przez dekady ewoluowały, łącząc tradycje kina chanbara z najróżniejszymi gatunkami. Doskonałym medium dla sprawdzania pojemności gatunku stało się anime, gdzie samuraje mogli stawać się wampirami czy wędrować przez futurystyczne światy. 

Rurouni Kenshin jest dzieckiem lat 90., jednak kolejne sukcesy sagi w XXI wieku pokazują, jak żywotna jest samurajska legenda i w jak ciekawy sposób może splatać się z aktualnymi dylematami japońskiego społeczeństwa. W nowym odcinku podkastu rozmawiamy o fenomenie tego bohatera, dzielimy wrażeniami z seansów "Rurouni Kenshin: The Final" i "Rurouni Kenshin: The Beginning" i zastanawiamy, jaką rolę samuraje dziś pełnią w japońskiej kulturze. 

• Rurouni Kenshin: Origins / Rurôni Kenshin: Meiji kenkaku roman tan, reż. Keishi Otomo, Japonia 2012

Retrospektywa twórczości tajskiego mistrza w ramach 21. Nowych Horyzontów to okazja, by przyjrzeć się jego twórczości na nowo. O wieloletniej, bliskiej współpracy z Weerasethakulem rozmawiamy w nowym odcinku podkastu z Lee Chatametikoolem, montażystą i reżyserem, artystą, który, działając poza światłem reflektorów, wywarł ogromny wpływ na kształt niezależnego kina w Azji Południowo-Wschodniej ostatnich dwóch dekad. 

Przegląd filmografii Apichatponga Weerasethakula zaskakująco trafnie wpisuje się w aktualną sytuację na świecie: jego oniryczne, zapętlone fabuły, w których czas ulega dziwnym przemieszczeniom i rozwarstwieniom, wchodzą w dziwny rezonans z rozedgranymi emocjami i zawieszonym czasem pandemicznej rzeczywistości. To również czas, w którym rodzimy kraj reżysera przechodzi burzliwe chwile - a polityczne napięcie i namysł nad sytuacją tajskiego społeczeństwa jest stałym i bardzo ważnym elementem jego twórczości. W naszej rozmowie przyglądamy się relacjom Weerasethakula z jego ojczyzną i regionem, w jakim się wychował, śledzimy kulturowe tropy obecne w jego filmach i przyglądamy warsztatowi pracy. 

Specjalnym gościem odcinka jest Lee Chatametikool, który współpracę z mistrzem rozpoczął na planie "Skrajnych żądz" (Blissfully Yours"), gdzie pełnił rolę dźwiękowca, a potem także montażysty. Od tego momentu stał się stałym i bliskim współpracownikiem Weerasethakula, montażystą wszystkich jego kolejnych projektów, w których razem pracują nad charakterystycznym rytmem i hipnotyczną strukturą. Chatametikool pracuje również z innymi reżyserami kina niezależnego - w Tajlandii i całej Azji Południowo-Wschodniej. Ma opinię twórcy o doskonałym wyczuciu materii filmowej i empatii, pozwalającej pracować z różnymi stylistykami i autorskimi koncepcjami. 

Obok filmów Weerasethakula, takich jak "Wujek Boonmee, który potrafi przywołać swoje poprzednie wcielenia" (2010) czy "Memoria" (2021) Chatametikool ma w swojej montażowej filmografii "Zwyczajną historię" (2009) i "Gdy zapadnie zmrok" (2016) Anochy Suwichakornpong, "Praktykanta" Boo Junfenga, "Żegnaj, mój synu" (2019) Wanga Xiaoshuaia, "Pop Aye" (2017) Kirsten Tan, "Smak" (2021) Le Bao czy "Roma" (2019) Tran Tranh Huya. Nazwę jego firmy postprodukcyjnej, White Light Post, znaleźć można w napisach końcowych dziesiątek tytułów, podbijających światowe festiwale. Jest również wykładowcą Uniwersytetu Mahidol, a w 2013 roku zadebiutował jako reżyser filmem "Concrete Clouds". 

• Choroba tropikalna / Sud pralad / Tropical Malady, reż. Apichatpong Weerasethakul, Tajlandia, Francja, Niemcy, Włochy 2004

Wielcy operatorzy azjatyckiego kina to grupa zdecydowanie zbyt słabo reprezentowana, jeśli chodzi o obecność w mediach i filmoznawczych tekstach. Do rzadkości należą wywiady czy analizy stylu wybitnych artystów, których wizji i technicznym umiejętnościom zawdzięczamy szereg arcydzieł światowej kinematografii. 

Dostępny na platformie Pięć Smaków w Domu przegląd Azjatyckiego Kina Drogi stał się dla nas pretekstem, by przyjrzeć się wnikliwie dziełom trzech niezwykłych operatorów: Marka Lee Ping-binga, Chunga Mong-honga (znanego pod pseudonimem Nagao Nakajima) oraz Cheng Siu-keunga. Na czym polegała ich rola w tworzeniu unikatowego stylu mistrzów, z którymi współpracowali - takich jak Hou Hsiao-hsien, Johnnie To czy Wong Kar-wai? Gdzie szukać źródeł ich inspiracji - i jakie jest wśród nich miejsce klasycznej sztuki i filozoficznych koncepcji relacji człowieka z otoczeniem? Na co warto zwrócić uwagę, przyglądając się krajobrazom, przemierzanym przez bohaterów filmów?

• Dziewczyna z milionem / Hyakuman-en to nigamushi onna / One Million Yen Girl, reż. Yuki Tanada, Japonia 2008

Dwie mocne bohaterki i dwie zupełnie odmienne strategie korzystania z bogactwa kulturowego Azji Południowo-Wschodniej. "Raya i ostatni smok" to pierwsza disneyowska historia inspirowana mitologią tego regionu, a wyprodukowana dla Netflixa "Trese" to ekranizacja popularnego filipińskiego komiksu, w którym rzeczywistość współczesnej Manili łączy się z niesamowitymi opowieściami o szamankach, duchach i żyjących w ludzkim świecie potworach. 

Azja Południowo-Wschodnia to rejon, w którym przez ostatnie dwie dekady powstało wiele studiów animacji i postprodukcji, pracujących na zlecenia największych wytwórni filmowych świata - z Hollywood, Japonii czy Korei Południowej. Realizuje się tam wiele etapów prac nad światowymi blockbusterami, a najbardziej utalentowani twórcy często migrują, zajmując ważne stanowiska w tychże wytwórniach. Do tej pory bardzo rzadko mieli jednak okazję opowiadać swoje własne historie i pokazywać rzeczywistość, w której na co dzień żyją. 

Czy Raya i Trese otworzą światowe ekrany dla fabuł z Azji Południowo-Wschodniej? Czy Disney i Netflix cynicznie zawłaszczają atrakcyjne treści dla własnego zysku? Jak wygląda ich dbałość o autentyczność historii i stwarzanie miejsca dla artystów i artystek z regionu?

Na te pytania szukamy odpowiedzi w 30. odcinku podkastu - wraz z naszym gościem specjalnym, Avidem Liongorenem, założycielem niezależnego filipińskiego studia animacji Rocketsheep Studio. To miejsce stworzone z wielkiej miłości do animacji i miejskiej kultury Filipin, które od ponad dekady promuje rodzime treści i tworzy oryginalne animacje dla dorosłych.

• Raya i ostatni smok / Raya and the Last Dragon, reż. Don Hall, Carlos López Estrada, Stany Zjednoczone 2021

Po latach znikomej obecności twórców i bohaterów azjatyckiego pochodzenia w amerykańskim kinie, od jakiegoś czasu obserwujemy znaczący zwrot akcji. Nagrody dla "Parasite", "Kłamstewka" czy "Minari", Oscar dla Chloé Zhao, zapowiedzi pierwszej marvelowskiej produkcji z azjatyckim superbohaterem - wygląda na to, że pewne bariery zaczęły pękać. Równocześnie Amerykanie pochodzenia azjatyckiego mierzą się w codziennym życiu z narastającą falą rasizmu i otwartej przemocy. 

Jak wyglądała historia różnych mniejszości azjatyckich, przybywających od XIX wieku do Stanów Zjednoczonych? W jakie stereotypy przez dekady ubierało ich kino głównego nurtu? Dlaczego aktorzy azjatyckiego pochodzenia nie mogli liczyć na pierwszoplanowe role? I w końcu - dlaczego sukces takich filmów jak "Minari" ma kolosalne znaczenie dla poszerzania świadomości masowego odbiorcy? Odpowiedzi na te pytania szukamy w 29. odcinku Azja Kręci!

• Awkwafina is Nora From Queens, Stany Zjednoczone, seria od 2020

Birma jest krajem od dekad trzymanym mocnym uściskiem przez wojskową juntę (Tatmadaw), która odcięła mieszkańców od świata i od postępu cywilizacyjnego. Jest także areną najdłuższego obecnie konfliktu zbrojnego na świecie - lokalne partyzantki występują przeciwko władzom centralnym od roku 1948, czyli od momentu deklaracji niepodległości Birmy. Ostatnia dekada przyniosła spory optymizm, jeżeli chodzi o demokratyzację kraju i jego otwarcie na inne gospodarki. Niestety, militarny zamach stanu dokonany 1 lutego 2021 roku pokazał, że był to optymizm przedwczesny, a wojsko zrobi wiele, by utrzymać wpływy. Także skieruje lufy karabinów przeciwko swojemu narodowi, który wyszedł licznie na ulice, broniąc resztek wolności.

W tej trudnej rzeczywistości, w Jangonie wciąż działa Szkoła Filmowa, która w wyjątkowy sposób uczy młodych, utalentowanych ludzi sztuki dokumentowania rzeczywistości. Dyrektorką Yangon Film School od 2016 roku jest Aleksandra Minkiewicz, którą zaprosiliśmy do rozmowy w 28 odcinku Azja Kręci. Jak funkcjonuje szkoła w tak skomplikowanym politycznie otoczeniu? Czego uczą się młodzi filmowcy i jakimi technikami rejestrują swój etnicznie złożony świat? Jakie mogą być teraz konsekwencje wyjścia z kamerą na ulicę? Wreszcie, czy filmy zrealizowane w Szkole można obejrzeć poza Birmą? 

Aleksandra Minkiewicz to dyrektorka Yangon Film School w Birmie od 2016 roku. Ekspertka z wieloletnim doświadczeniem w zarządzaniu projektami z zakresu media development, peace building, women’s empowerment i wsparcia demokracji w krajach rozwijających się (Afganistan, Sudan Południowy, Birma). Absolwentka kulturoznawstwa na Uniwersytecie Europejskim Viadrina w Niemczech i studiów podyplomowych w Studium Stosunków Międzykulturowych prowadzonym przez Instytut Orientalistyczny na Uniwersytecie Warszawskim. Z Birmą związana zawodowo od 2012 roku, gdzie przez wiele lat prowadziła projekty z zakresu wsparcia niezależnych mediów. W latach 2012-2017 współpracowała z Human Rights Human Dignity International Film Festival w Jangonie. Lubi filmy akcji z Hongkongu i azjatyckie filmy klasy B, ale nie ma na nie czasu, gdyż wciąż ogląda filmy dokumentalne z Birmy.

• Wave, anim. Sai Naw Kham, Mon Mon Thet Khin, Soe Yu Maw, Birma 2018

Sion Sono, bohater przeglądu na Pięć Smaków w Domu, to twórca korzystający z bardzo szerokiej palety gatunków i stylistyk, żonglujący cytatami z najbardziej odległych zakątków kultury. 

Sion Sono to twórca nieprzewidywalny, podejmujący artystyczne decyzje pod wpływem impulsów i kaprysów. Za kamerę chwycił, by filmować swoją poezję, spisywaną w miejskiej przestrzeni; przełomowy "Klub samobójców" nakręcił, gdy postanowił zaryzykować i zrobić coś dużego, mocnego; w 2015 roku wypuścił sześć filmów, przeskakując z szalonych projektów komercyjnych do bardzo osobistej, kameralnej niszy.

Sion Sono to także twórca osobny - zbyt mocno zanurzony w grotesce i kiczu, by być wychwalanym przez filmowych snobów i zbyt wyrafinowany, by schlebiać gustom ludzi szukających w kinie wyłącznie taniego dreszczyku emocji. 

Ale Sono to również artystyczny zwierz, oddychający sztuką i sztuką się karmiący. W 27. odcinku podkastu przyglądamy się uniwersum jego inspiracji, zastanawiając się, co ukształtowało jego niezwykle eklektyczny gust. Na czym właściwie polegały jego studia w Stanach Zjednoczonych? Jak łączy Fassbindera z anime dla zalewanych hormonami dorastających chłopców? Których twórców uważa za najważniejszych? Jak wpłynęła na niego japońska literatura? Czy w przypadku Siona Sono te pytania w ogóle mają sens... ?

Przegląd filmów Siona Sono na platformie Pięć Smaków w Domu

• Antyporno / Antiporno / Anchiporuno, reż. Sion Sono, Japonia 2016

Hu Bo, absolwent prestiżowej Pekińskiej Szkoły Filmowej, miał zaledwie 28 lat i trzy krótkie metraże oraz dwa tomy opowiadań na koncie, gdy wiosną 2017 roku ukończył zdjęcia do swojego pełnometrażowego debiutu. Pełna problemów produkcja odbywała się w przemysłowym, zasnutym smogiem mieście Shijiazhuang, na północy Chin. W październiku tego samego roku młody artysta niespodzianie odebrał sobie życie. Nie doczekał tym samym pokazów prawie czterogodzinnego "Siedzącego słonia" na Berlinale, gdzie dostał nagrodę FIPRESCI. Był to zaledwie początek sukcesów, bo "Słoń" szybko zyskał sławę dzieła wybitnego, pełnego rzadkiej wrażliwości w poruszaniu problemów współczesnych Chin (i nie tylko).

W 26. odcinku Azja Kręci rozmawiamy o "Siedzącym słoniu", dostępnym na platformie VOD festiwalu Nowe Horyzonty. Analizujemy sposób, w jaki skonstruowana została ta historia czwórki bohaterów, szarpiących ponurą rzeczywistość wokół siebie. Kreślimy także szerszy kontekst niezależnego kina chińskiego, które w ostatnich latach dusi się coraz mocniej pod "opieką" Pekinu. Czy dzisiaj Hu Bo mógłby w ogóle zrealizować tak zniuansowany i nieoptymistyczny portret swojego kraju?

• Siedzący słoń / An Elephant Sitting Still / Da xiang xi di er zuo. reż. Hu Bo, Chiny 2018