Bara bækur

Hér á landi hefur geisað glæpafár í bókmenntum í aldarfjórðung eða svo. Hið íslenska glæpafélag fagnar 25 ára afmæli á árinu, félag sem stofnað var þegar glæpasagnabylgjan var að hefjast skömmu fyrir aldamótin, eitthvað sem þykir sjálfsagður hluti af jólabókaflóðinu í dag. Hvernig var landslagið fyrir þessa bylgju, hvað olli henni og hvað kemur næst? Ævar Örn Jósepsson formaður íslenska glæpafélagsins fer yfir stöðuna.

Geir Sigurðsson heimspekingur og prófessor í kínverskum fræðum við Háskóla Íslands var að gefa út sína fyrstu skáldsögu sem kallast Óljós. Hún segir frá Leifi, háskólaprófessor á leið á eftirlaun sem ætlar að fara til Kína, en sú ákvörðun kemur flatt upp á börn hans tvö. Þetta er einum þræði ferðasaga en inn í frásögnina er fléttað minningum af konu Leifs, Petru, sem fallin er frá sökum veikinda, auk heimspekilegra samræðna við samferðarfólk um tilgang og sannleika. Það leynast ýmis leyndarmál þegar litið er yfir ævi Leifs og óljósar minningar af hversdagslegum en afdrifaríkum atvikum fljóta upp á yfirborðið. Geir segir betur frá í þættinum.

Sjónvarpsþáttaröð birtist á Netflix í sumar sem byggð er á Tídægru eftir ítalska endurreisnarskáldið Giovanni Boccaccio frá 14. öld. Tídægra gerist á Ítalíu á tímum svarta dauða, plágunnar sem stráfelldi stóran hluta Evrópubúa á 14. öld. Ungt, ríkt og ættsterkt hefðafólk flýr skelfilega plágu, einangra sig á sveitasetri til þess að sukka og segja sögur. En hvers vegna er Tídægra að dúkka upp í Hollywood núna og af hverju er þetta merkilegt bókmenntaverk?

Viðmælendur: Geir Sigurðsson og Ævar Örn Jósepsson

Umsjón: Jóhannes Ólafsson

Ný bók með fræðigreinum um rithöfundinn Sjón var að koma út hjá breska bókarisanum Routledge, þetta sætir tíðindum því langt er síðan að alþjóðlegt fræðiverk var ritað um íslenskan rithöfund, síðast um Halldór Laxness. Úlfhildur Dagsdóttir bókmenntafræðingur og bókaverja segir frá útgáfunni en hún ritstýrði því ásamt Lindu Badley, prófessor emerita í ensku og kvikmyndafræði hjá Middle Tennessee ríkisháskólanum og Gitte Mose, aðjúnkt emerita frá Oslóarháskóla.

Orðabækur eru líka bækur! Björn Halldórsson rithöfundur segir okkur hvernig það er að semja orðabókaskilgreiningar en Árnastofnun vinnur að gerð nýrrar íslensk-enskrar orðabókar á netinu.

Veðurfregnir og jarðarfarir heitir fyrsta skáldsaga Maó Alheimsdóttur sem áður hefur fengist við ljóðlist, pistla og gjörninga. Sagan segir frá veðurfræðingnum Helenu eða Lenu og flæðir frásögnin í tíma og milli landa, aðallega Íslands, Póllands og Frakklands en einnig upp í skýin. Lena, sem rannsakar veður og loftslag, sér skýrt hvað blasir við mannkyni, hrakandi heilsu loftslags á jörðu, hvernig það mun hafa áhrif á okkur og hefur áhrif á okkur. Veðrið speglar líka sálarlíf Lenu og ástar- og fjölskyldusambönd hennar. Innra með okkur öllum eru sviptingar í veðri og stundum loftslagsbreytingar.

Umsjón: Jóhannes Ólafsson

Alþjóðleg bókmenntaverðlaun Halldórs Laxness hafa nú verið afhent í fjórða skiptið og að þessu sinni var það Salman Rushdie sem tók á móti þeim við hátíðlega athöfn í Háskólabíó. Rushdie er stórstjarna meðal rithöfunda hins enskumælandi heims. Nýjasta bók hans kom út fyrr á þessu ári Knife eða Hnífur: Hugleiðingar í kjölfar morðtilraunar þar sem hann lýsir lífshættulegri hnífaárás sem hann varð fyrir árið 2022. Þetta er í senn sjálfsævisaga og hugleiðing um dauðann, listina og hamingjuna. Við ætlum að rýna í þessa bók með Guðmundi Andra Thorssyni og Margréti Tryggvadóttur.

Orðskjálfti heitir stórt norrænt ljóðaverkefni þar sem ungir ljóðaunnendur í Svíþjóð, Noregi, Danmörku og Íslandi velja það besta í ljóðagerð hvers lands og birta saman í úrvali. Sólin sem sefur og Hæ stóri eldfugl eru tvær nýjustu bækurnar, þriðja og fjórða bindið í seríu undir regnhlíf Orðskjálfta og taka þær fyrir árin 2022 og 23. Unnar Ingi Sæmundarson og Ása Þorsteinsdóttir sátu í sitthvorri nefndinni og segja okkur frá þessu viðamikla verkefni, að velja bestu ljóðin.

Umsjón: Jóhannes Ólafsson

Alþjóðleg bókmenntaverðlaun Halldórs Laxness hafa nú verið afhent í fjórða skiptið og að þessu sinni var það Salman Rushdie sem tók á móti þeim við hátíðlega athöfn í Háskólabíó. Rushdie er stórstjarna meðal rithöfunda hins enskumælandi heims. Nýjasta bók hans kom út fyrr á þessu ári Knife eða Hnífur: Hugleiðingar í kjölfar morðtilraunar þar sem hann lýsir lífshættulegri hnífaárás sem hann varð fyrir árið 2022. Þetta er í senn sjálfsævisaga og hugleiðing um dauðann, listina og hamingjuna. Við ætlum að rýna í þessa bók með Guðmundi Andra Thorssyni og Margréti Tryggvadóttur.

Orðskjálfti heitir stórt norrænt ljóðaverkefni þar sem ungir ljóðaunnendur í Svíþjóð, Noregi, Danmörku og Íslandi velja það besta í ljóðagerð hvers lands og birta saman í úrvali. Sólin sem sefur og Hæ stóri eldfugl eru tvær nýjustu bækurnar, þriðja og fjórða bindið í seríu undir regnhlíf Orðskjálfta og taka þær fyrir árin 2022 og 23. Unnar Ingi Sæmundarson og Ása Þorsteinsdóttir sátu í sitthvorri nefndinni og segja okkur frá þessu viðamikla verkefni, að velja bestu ljóðin.

Umsjón: Jóhannes Ólafsson

Sænski rithöfundurinn Ia Genberg var gestur á hinsegin bókmenntahátíðinni Queer situations. Nýjasta skáldsaga hennar, Smáatriðin (Detaljerne), kom henni rækilega á kortið árið 2022. Smáatriðin er metsölubók sem þýdd hefur verið á fjölda tungumála, meðal annars ensku í fyrsta sinn og hefur hún vakið gríðarlega athygli, komst á stuttlista alþjóðlegu Booker verðlaunana í ár og hlaut einnig hin virtu Augustpriset verðlaun. Smáatriðin kom út í íslenskri þýðingu Þórdísar Gísladóttur hjá Benedikt bókaútgáfu árið 2023. Ia Genberg er gestur þáttarins.

Við segjum líka aðeins frá hulduhöfundi í íslenskri bókmenntasögu, Eiríki Laxdal Eiríkssyni, sem uppi var á 18. öld og byrjun þeirrar nítjándu. Undanfarna áratugi hefur betra ljósi verið brugðið á verk Eiríks sem lengst af voru bara til í handritum. Haldin var ráðstefna á dögunum í Eddu húsi íslenskunnar - „Óland kortlagt: Skáldskapur Eiríks Laxdals í íslensku og alþjóðlegu samhengi“ sem Árnastofnun og Bókmennta- og listfræðistofnun Háskóla Íslands stóðu fyrir. Þar var markmiðið var að vekja athygli á vanmetnu framlagi Eiríks Laxdal til bókmenntanna og bregða skýru ljósi á samhengi hans í bókmenntasögunni. Við ræðum við Lenu Rohrbach, prófessor við Háskólann í Basel í Svissog doktorsnemann Maditu Knöpfle en rannsóknir þeirra beggja hafa beinst að Eiríki og þróun skáldsögunnar á 18. öld.

Viðmælendur: Ia Genberg, Lena Rohrbach og Madita Knöpfle

Umsjón: Jóhannes Ólafsson

Efni þáttarins í dag er hinsegin, í brennidepli eru hinsegin bókmenntir og fræði. Splunkuný bókmenntahátíð, Queer Situations, setti svip sinn á vikuna sem leið. Á þessari stuttu hátíð var stórglæsileg dagskrá sem ég ætla að reyna að gera sem mest skil í þessum þætti og eitthvað í komandi þáttum. Hingað komu nokkur þeirra sem þykja mest spennandi rithöfundar hinsegin bókmenntasenu samtímans á vesturlöndum, t.a.m. Maggie Nelson og Ia Genberg. Höfundarnir sátu fyrir svörum, lásu upp og röbbuðu við gesti. Við mælum aðeins hitastigið á upphafi hátíðar. Og svo verður líka fjallað um risa í bandarískum hinsegin bókmenntum á 20. öld, James Baldwin. Fyrsta íslenska þýðingin á verkum hans er komin út, það er hans þekktasta skáldsaga, Giovanni’s Room eða Herbergi Giovanni eins og hún heitir í glæsilegri þýðingu Þorvaldar Kristinssonar.

Viðmælendur: Sólveig Ásta Sigurðardóttir, Unnur Steina K. Karls og Þorvaldur Kristinsson

Lesarar: Þorvaldur Sigurbjörn Helgason (eigin ljóð) og Felix Bergsson (úr Herbergi Giovanni)

Umsjón: Jóhannes Ólafsson

Við lítum yfir dagskrá vetrarins og tínum til brot úr athyglisverðum viðtölum. Í dag verða íslenskar bókmenntir í fyrirrúmi. Þórdís Helgadóttir svikaskáld kemur og segir frá fyrstu skáldsögunni sinni Armeló, við ræðum við Jakub Stachoviak um Stjörnufallseyjur, við förum í bíltúr með Þórdísi Gísla hún segir frá smásögunum í Aksturslagi innfæddra og Bragi Páll Sigurðarson sneiðir nokkrar vænar kótilettur fyrir okkur - tölum við hann um skáldsöguna Kjöt.

Umsjón: Jóhannes Ólafsson.

Við lítum yfir dagskrá vetrarins og tínum til brot úr athyglisverðum viðtölum. Í dag verða íslenskar bókmenntir í fyrirrúmi. Þórdís Helgadóttir svikaskáld kemur og segir frá fyrstu skáldsögunni sinni Armeló, við ræðum við Jakub Stachoviak um Stjörnufallseyjur, við förum í bíltúr með Þórdísi Gísla hún segir frá smásögunum í Aksturslagi innfæddra og Bragi Páll Sigurðarson sneiðir nokkrar vænar kótilettur fyrir okkur - tölum við hann um skáldsöguna Kjöt.

Umsjón: Jóhannes Ólafsson.

Það verða valin brot úr athyglisverðum viðtölum vetrarins. Við rifjum upp vettvangsferð á bókasafnið þar sem við kynnum okkur líftíma bóka og afskriftir. Erlend samtímaljóð verða líka á dagskrá: Íransk ameríska ljóðskáldið Kaveh Akbar var staddur hér á landi síðasta haust. Hann leit við í Efstaleitinu og við ræddum lífið og listina. Þýðingar verða líka í brennidepli undir lokin, annars vegar þýðing Helgu soffíu einarsdóttur á skáldsögunni Fóstur eftir Claire Keegan og ný dönsk þýðing á Halldóri Laxness eftir Nönnu Kalkar.

Umsjón: Jóhannes Ólafsson.