De uitbouw van de gemeente Amsterdam werd na de 2de wereldoorlog geregeld door de ambtelijke dienst Stadsontwikkeling. De dienst ontwierp nieuwe wijken/stadsdelen als Nieuw West, Buitenveldert en tenslotte de Bijlmermeer, start bouw in 1968. De Bijlmer was tevens het laatste project van de Amsterdamse stedenbouwers, die zich onder leiding van Cornelis van Eesteren manifesteerden als dienaars van het functionalisme, een architectenstroming die zich vanaf de 1ste wereldoorlog in Europa manifesteerde. Ze voerden een strenge scheiding door in werken, verkeer, recreatie en wonen. Niet de architectuur was belangrijk maar het optimaliseren van alles wat met het leven van doen had. In de Bijlmermeer bereikte deze scheiding van zaken een absoluut hoogtepunt: strakke hoogbouw zonder poespas, de grootste Amsterdamse huurwoningen ooit voor gezinnen, zo’n 110m2; brede en veilige autowegen op 3,5 meter hoogte, met loop- en fietsverkeer op de begane grond; garages voor de auto’s, enorme parken rond de flatgebouwen en geen enkele vorm van industrie. De Bijlmer was zo veilig en gezond als indertijd mogelijk was.

Anno nu is zo’n 60% van de Bijlmer hoogbouw gesloopt en met name vervangen door rijtjeshuizen, huur en vooral koop. De oude Bijlmer bleef bestaan in de zogenaamde GK kwadrant, het gebied tussen metrostation Ganzenhoef en Kraaiennest, later bekend onder de naam Bijlmer Museum. Oorspronkelijk bevatte het gebied 8 grote flatgebouwen, maar twee ervan – Koningshoef en Grunder – werden gesloopt. Ook Kleiburg dreigde op zeker moment tot gruis te worden vermalen

en daar begint ons gesprek met Jeroen Schilt, een architectuur historicus, die in dienst was bij Monumentenzorg van de Gemeente Amsterdam. Hij vertelt in deze podcast hoe het lukte om het GK-gebied zoveel mogelijk in zijn oorspronkelijke staat te behouden, Het werd een beschermd stadsgezicht, een Amsterdams monument. En daar werden nog de koopflats Gouden Leeuw en Groenhoven aan toegevoegd.

Geboren op een boerderij in Veldhoven, een dorp bij Eindhoven, belandde Evert Verhagen als student fysieke geografie en lid van de PSP – nu Groen Links – in de Bijlmer, eerst op een kamer bij Pieter in Koningshoef, vervolgens in Grubbehoeve. Hij werd er bezoeker en vrijwilliger van café De Nachtegaal en later bestuurslid knelpunten van de SWOB, het Bijlmer bewoners orgaan voor opbouwwerk. Hij werd een drijvende kracht achter het verzet van de gemeente, die de toen al grote problemen van de Bijlmer – leegstand, een unheimisch leefgebied en niet zo sociaal opererende bewoners - hoopte te kunnen te bestrijden middels een Amerikaanse architect-criminoloog. Dat was Oscar Newman, die in 1978 door een Amsterdamse ambtenaar, Essenberg, was ontdekt als oplosser van de problemen. De SWOB voerde daar actie tegen, met een boekje vol andere oplossingen en in 1983 een groot symposium over de toekomst van het gebied, dat ooit als Stad van de Toekomst was opgezet. Dat ideaal bleef echter ver weg en daar kon ook het Projectbureau Hoogbouw Bijlmer o.l.v. Paul Bos – stedenbouwkundige en ambtenaar van de gemeente - weinig aan veranderen. Sloop van hoogbouw en nieuwbouw met eengezins werd de oplossing. Bos kon vertrekken, net zoals Evert Verhagen die inmiddels bij het projectbureau een baan had verworven en later de grote man werd achter de toekomst van het Westerpark. 

De Bijlmer slaagde ondertussen wel als Stad van Aankomst, ofwel als opvang van talloze, geheel verschillende migrantengroepen als de Surinamers. Tegelijk scoort het nog altijd hoog als het gaat om onveiligheid, armoe, eenouder gezinnen, ongeletterdheid en niet stemmen bij verkiezingen. Een twee jaar geleden ingesteld masterplan moet alsnog redding brengen.

Als Aileen Middel – klein en vaak op school gepest – kwam ze in 1985, 15 jaar oud, met behulp van NS-tienertoer, vanuit Groningen naar de Bijlmer, op zoek naar graffiti, haar lievelingskunst. De Bijlmer leek haar een plek waar graffiti te vinden zou zijn, want die stad, vond ze, leek op New York en daar werden de mooiste en verfijnste tags gemaakt. Tags zijn de graffiti handtekeningen waarmee je jezelf op de wereld zet en een bijzondere identiteit kan verwerven. En als je het goed doet, fleur je bovendien het stedelijk leven op.  

Aileen wilde ook haar naam op een muur. De Bijlmer werd haar plek, haar paradijs, dat ze keer op keer bezocht. En op haar 26ste kwam ze er wonen, inmiddels afgestudeerd als kleuter onderwijzeres en al snel werkzaam op een Amsterdamse, door moslims gerunde school. 

Ondertussen werd ze als Mick La Rock een begrip in de Amsterdamse graffiti-wereld, waar men veelal in groepjes ‘nachts met de spuitbus rondtrok, of alleen maar naast het spoor wandelde, van het Amstelstation naar de Bijlmer. Haar collega’s waren bijna altijd jongens en vaak van Hollandse huize. In de Bijlmer had je groepen met namen als OBG, BCFD, TKC, DHK, FFF en VNVT

Mick werd moeder, gaf haar baan in het onderwijs op en besloot ‘het te gaan maken’. En dat lukte tenslotte. Verleden jaar, 2023, volgde de ene grote opdracht op de andere, allemaal muurschilderingen, en 2024 is ook al bijna volgeboekt. 

Rapper Kiddo Cee – familienaam Peroti – is een ouderwetse ‘troubadour’, die op beats verhaalt over zichzelf en over de stand van zaken in zijn omgeving en de wereld. Hij vertelt en bezweert uit zijn dagboek, leerde de kracht van zwarte muziek (black and proud) via zijn vader, en had een moeder die bij de Jehova's was.

Hij leerde rappen bij de ‘jongerenbende’ van de K-buurt ofwel K 1104 en vertelt nu: “Bij dat rappen vergroot je jezelf, je gaat los op elkaar en je ouders en alles. En als je met z’n allen dat gedaan heb, sla je elkaar op de schouders. Samen rappen is het allermooist.”

Kiddo schreef zijn eerste rap in 1991 en later de 1ste Nederlandstalige rap over de Bijlmer, titel “Waar ik woon”. Het werd een bekende rap, maar ook een, waar de notabelen van Zuidoost moeite mee hadden, ze beschreef nauw gezet de ellende: de Bijlmer als getto. 

Ook Kiddo ontvluchtte voor wat jaren de Bijlmer, toen in de K-buurt een rapper werd neer geschoten en z’n vrouw een kind verwachtte. Hij kwam in 2013 terug, thuis in de buurt van moeder, zus en oma, en thuis in de Bijlmer. En hij werd via een omweg leraar maatschappijleer in het onderwijs: hulp van leerlingen die dankzij het mobiel het bos niet meer zien en van kinderen die zich in hun eigen getto opsluiten.

Binnenkort brengt Kiddo een nieuw rapalbum uit.*

* Het album getiteld 1104, De Postcode Waar Het Begon is inmiddels uit en beschikbaar via alle streaming platformen. 

Vanaf eind 1980 tot 2008 was Mi Oso Es Mi Cas (mijn huis in het Surinaams en Papiamento) een begrip in de Bijlmer, opgericht door de Surinaamse Elfriede Sinester. Aanleiding was het beleid van het Surinaamse jongerencentrum Jong Godo onder het verkeersplatform van Groeneveen, dat geen meiden toeliet. Elfriede ontdekte dat, toen ze daar als vrijwilligster werkte. 

Het leidde tot een eigen meidencentrum in een ruimte van Kouwenoord, met dank aan woningbouwvereniging Nieuw Amsterdam. Het begon met 13 meiden, die ze bij wijze van spreken van straat had geplukt. Ze werd geholpen door haar zus, haar zoon en haar eigen meiden, want andere vrouwen weigerden om als vrijwilligster te werken. Ze wilden poen. 

Het familiebedrijf ontdekte al snel dat de problemen bij Surinaamse en Antilliaanse meiden uit arme gezinnen, bijna altijd zonder vader in huis, groot waren. En over sex praten was taboe. De meiden raakten op jonge leeftijd zwanger en werden in veel gevallen door moeder op straat gezet. 

Vanuit het welzijnswerk en de stadsdeel-organisatie kwam nooit enige steun. Mi Oso werd vooral tegen gewerkt en verkreeg alleen financiële steun van fondsen, een bank, een Rotaryclub. Het harde werken voor tientallen meiden, vaak 13 uur op een dag, eiste tenslotte z’n tol. In 2008 stopten ze ermee. 

Het gezin waarin Frank Kishna opgroeide, vond zijn wortels in India. Zijn voorouders behoorden tot de contractarbeiders, die er eind 19de eeuw werden gerekruteerd voor arbeid op de Surinaamse plantages, die door de afschaffing van de slavernij zonder werkvolk zaten. Ze sloten een contract voor 5 jaar en konden daarna terug. Een aantal deden dat, zoals een voorvader van Frank. Een meerderheid bleef en de leden daarvan werden aangeduid als Hindoestaan. Ze kregen ook een scheldnaam: koelie. 

Frank werd onderwijzer en schoolhoofd. In 1974 kreeg hij de kans om in Nederland zes maanden vakantie te vieren. Hij belandde in de Bijlmer, in Kruitberg, nummer 342, en besloot meteen voor een onderwijzers baan te solliciteren. Binnen drie dagen had hij z’n aanstelling op de Bijlmer Drie.

Inmiddels is Frank een gepensioneerde leraar, die nog altijd in Zuidoost woont en bijna al zijn tijd besteed aan het promoten van de klassieke Hindoe-kultuur. Dat gebeurt onder andere via zijn stichting Saraswati Art. Hij brengt boeken uit over de Hindoestaanse filosofie en verzorgt concerten met de klassieke Hindoestaanse muziek. De laatste tijd vinden die plaats in de Amsterdamse Vondelkerk, want in het BijlmerParkTheater was daarvoor geen plaats meer. Ze worden vooral bezocht door ‘witte Nederlanders’. 

Soraya bracht haar jeugd door in een ouderwetse volksbuurt in het centrum van Amsterdam, ooit neergezet als huisvesting voor de wevers. Met haar ouders - pa was kunstschilder - woonde ze in een smal huisje van drie etages met o.a. geen douche. Na onderhuur in West verhuisde ze in 1980 met haar man - de schilder Valentijn Efiong – naar de Bijlmer ofwel de hoogbouwflat Kempering. In 1981 kreeg ze haar eerste kind. 

Kempering werd een warm nest, vooral toen ze alleenstaande moeder werd. Er was veel contact met de buren en met haar onder-buurvrouw, ook alleenstaand, kocht ze eten in en ze aten gezamenlijk. Vele vriendschappen werden in het flatgebouw gesloten, ook door haar twee kinderen. Maar op zeker moment liep de flat leeg en woonde ze geheel alleen op haar galerij. De flat werd uiteindelijk gesloopt en Soraya verhuisde naar Kikkenstein, een grote flat die nog altijd in z’n originele staat verkeert, inclusief binnenstraat. “Leve de hoogbouw” zegt ze: “wat een wijdsheid met die fantastische lucht en al dat groen.” Bovendien: “De Bijlmer is tolerant, men gunt elkaar wat.”

Inmiddels is Soraya, na een carrière als ontwerpster en zorgverleenster, gepensioneerd en heeft zich als vrijwilligster verbonden aan de Open Ateliers van Kruitberg 

Auke kwam in de jaren ‘90 de Bijlmer in als student, toen de Bijlmer door de sloophamer getroffen werd. Hij belandde in Frissenstein en later vanwege de sloop in Daalwijk. Na 12 jaar had hij een eengezinswoning in Ecoli en dat was het doel: een woning op de begane grond. Hij profiteerde bewust van het gegeven dat bewoners van Bijlmer sloop appartementen bij uitplaatsing recht hadden op bijvoorbeeld laagbouw. 

Auke was in de loop der jaren oprichter van een radioprogramma en bijbehorend tijdschrift over raps (jaren ‘80), was en is docent, en fotografeerde heel veel als professional. Hij is nu vooral leraar op verschillende scholen. 

De Bijlmer noemt hij een werelddorp. Hij is er geheel tevreden mee, want het is nu een gewone wijk met een eigen flavour, een ontspannen leefklimaat en een lekkere mengelmoes van mensen.

Haar vader had 35 kinderen, zo vernam ze ooit, haar moeder 5, waarvan de oudste door een andere man verwekt was. Het gezin zonder man woonde zo’n 10 jaar in Grubbehoeve en moeder was streng. Ze drilde, vertelt Maggie, alles moest altijd netjes en op orde zijn en ze waarschuwde ons vooral voor de man, “wordt nooit afhankelijk van hem”. In Suriname was haar moeder politie-agent geweest. Ook in Nederland had ze een baan, zodat oudste Eurie overdag de baas in huis was. De kinderen hadden ook een ‘buitenhuis’: de Roze Panter, waar vele kinderen uit de buurt samen kwamen. Er was veel warmte herinnert Maggie zich. En toen pleegde haar moeder zelfmoord, woonde het gezin nog even bij pa, en trok Maggie in bij haar Nederlandse pleegouders. En dat zijn ze na 30 jaar nog altijd. Inmiddels is Maggie gescheiden, heeft twee dochters en een prima baan. Ze noemt zichzelf ‘niet van kleur’. En ze trekt de hardloop-schoenen aan als het spookt in haar hoofd.

Begin jaren ‘70 waren er maar twee tv-netten en nr. 2 zond overdag niet uit. En toen ontdekten ze in Melick-Herckenbosch, een dorpje in Limburg, dat je via een Centraal Antennesysteem Duitse uitzendingen kon binnenhalen. Bob legt ons uit hoe dat leidde tot de oprichting van de LOB - Lokale Omroep Bijlmer -, die in 1975 met geld van het rijk eigen tv-programma’s ging uitzenden in de H-buurt en wat later in andere flatgebouwen. De LOB had twee redacties: een algemene met het programma ‘Uit de huiskamer’ op zaterdag en een Surinaamse, waaraan onder meer Roy Ristie verbonden was en die op zondag een programma maakte. De redactie was in handen van de Surinaamse stichting Interim Beheer cq Beheersraad olv Harald Axwijk. Henno Eggenkamp was de chef bij de algemene. De oprichters waren: Bob Vos, Jan Krol, Co van den Brink en Tom van Doormaal. Ze startten in 1973 met een ‘illegale’ uitzending, waaraan iedereen kon deelnemen en een bijdrage kon leveren. Zo werd in de eerste uitzending een eitje gebakken.

Bob was bij meer bewonersacties betrokken, zoals het tegen houden van stalen platen op de balkons in de H-buurt en een boycot van het betaald parkeren. Bewoners met een auto moesten indertijd 45 euro per maand betalen. En daar kon de gemeente op zeker moment naar fluiten. In 1991 vertrokken hij en z’n gezin uit de Bijlmer, niet vanwege de Bijlmer, maar vanwege de reisafstand naar het werkadres van hem en z’n vrouw.