شاری دێرینی دارا لە شاری مێردین لە باکووری کوردستان

لە شارستانییەتی میزۆپۆتامیادا، هەزاران شوێن و ناوچەی کۆن هەتا ئەمڕۆش وەک ناوچەیەکی ڕۆشنبیری، مێژوویی و گەشتیاری ماونەتەوە؛ یەکێک لەو شوێنانە شاری دێرینی دارایە.

شاری مێژوویی دارا یان دێرا، دەکەوێتە گوندی دارا سەر بە پارێزگای مێردین لە باکووری کوردستان و ٣٠ کیلۆمەتر لە ناوەندی شارەوە دوورە و لەسەر ڕێگای ناوچەی نسێبینە. مێژووی شاری دارا دەگەڕێتەوە بۆ ٢٣٠٠ ساڵ پێش ئێستا.

ئەم شارە مێژووییە لە سەردەمی ڕۆمییەکاندا وەک بنکەیەکی سەربازی دروست کراوە بۆ پاراستنی سنوورەکانی ئیمپراتۆرییەتی ڕۆمی ڕۆژهەڵات لە بەرامبەر ساسانییەکان. لە سەردەمی خۆیدا چونکە لەسەر جادەی ئاوریشم بووە، لە ڕووی ئایین و کۆمەڵگە و بازرگانییەوە پێگەیەکی گرینگی هەبووە. هەروەها بە مێژوو و دیمەنەکانی سەرنجی هەمووان ڕادەکێشێت؛ هەر بۆیە ساڵانە هەزاران کەس سەردانی شاری مێژوویی دارا دەکەن و بە دیمەنە ناوازەکانی سەرسام دەبن.

Hosted on Acast. See acast.com/privacy for more information.

ئەو کەسایەتیە دیارەی ئێستا دەمانهەوێ سەبارەت پێیی بدوێین یەکێکە لە بەناوبانگترین نووسەر و زانا و ڕوناکبیرەکانی کوردستانی سوور، بە "شوانە کوردییەکە" ناوبانگی بەدەستهێناوە و خزمەتی بە فۆلکلۆر و پرسی نەتەوە و نیشتمانی خۆی کردووە، لە رێکەوتێکی 23ی کانونی دووەمی 1897، لە گوندی سوسزی ناوچەی قارسی ژێر دەسەڵاتی دەوڵەتی عوسمانی لە بنەماڵەیەکی سەر بە شێخانی(ئێزید_داستی)لەدایک بووە.سەرەتا ژیانی بە شوانکاری بەسەر بردووە.

عەرەب شامیلۆڤ، ناسراو بە عەرەبی شەمۆ، لە دیارترین نووسەرەکانی کوردستانە و بە باوکی رۆمانی کوردیی دادەنرێت.

لە سەرەتای قۆناغی ژیاندا، عەرەبی شەمۆ، کرێکاری رێی ئاسنین بووە، پاشان دەچێتە ریزی بەڵشڤییەکان و دژی رژێم و دەسەڵاتی قەیسەر دەبێت بە خەباتگێڕ، ساڵی 1917، پێش شۆڕشی ئۆکتۆبەر، دەگات بە شاری ستراڤۆپۆل، پاشان بەشداریی لە شەڕی ناوخۆ دەکات.

عەرەبی شەمۆ، دووەم کورد بووە لە مێژوودا، پلەی سەربازیی لەناو سوپای سوردا پێبدرێت، پاش شۆڕش، لە پەیمانگەیەکی مۆسکۆی پایتەخت دەگیرسێتەوە، بەهۆی زمانزانییەکەی لە تورکی، جۆرجی، ئازەری، روسی و ئەرمەنی، کار لەسەر زمان و نووسین دەکات و هەنگاوەکانی بۆ بوون بە یەکێک لە دیارترین نووسەرەکانی کورد دەنێت.

Hosted on Acast. See acast.com/privacy for more information.

کاتێک چاو لە ڕێژەی هاوسەرگیری وڵاتێک دەکەین دەتوانین شتانێکی زۆر سەبارەت بە بنەما و پێکهاتەی شار یا وڵاتێک بەدەست بێنین. هەر بۆیە کەم‌بوونی ڕێژەی پیاوانی وڵاتێک، تەنیا دۆخێکه کە مرۆڤەکان لایان سەیرە و کاریگەری هەیە لەسەریان. ئەگەرچی هەندێک وڵات بەهۆی نەبوونی جەماوەری پیاو ڕوانینێکی گەرموگوڕیان بۆ سەر هاوسەرگیری نییە.

لە گوندی میستێسێ ئۆدژانگێتیسێ کە لە باشووری لەهێستانە، نۆ ساڵێک دەبێ کە لیچارێکی ناڕوونی دیمۆگرافیک{جەماوەرناسی} هەیە. نزیکەی دە ساڵ دەبێ لەم گوندە هیچ مناڵێکی کوڕ لەدایک نەبووه و بچووکترین کوڕێک کە ئێستاکە لەم گوندە دەژیی دوانزە ساڵ تەمەنییەتی.

ئایا ئەم بابەتە تەنیا هەڵکەوتێکە یان هۆکارێکی زانستی هەیە؟

لەم کورتە فیلمە ئاوڕێک دەدەینەوە لەو وڵاتانەی ڕێژەی پیاوەکانیان ئێجگار کەمە و ئەو وڵاتە بە دەست ژنان بەڕێوە دەچێ.

Hosted on Acast. See acast.com/privacy for more information.

کەی‌یێر ستارمێری جوو، چۆن بوو بە سەرۆکوەزیری بریتانیا؟!

نووسینگەی سەرۆکوەزیرانی بریتانیا بۆ یێکەم جار لە مێژووی خۆی خانەخوێی بنەماڵەیەکی جوویە. کەی‌یێر ستارمێر پارێزەری مافی مرۆڤ لە شارێکی بچووکی باشووری ئینگلیس و دوای بەدستهێنانی زۆرترین ڕێژەی دەنگدانی پارتی کرێکار، دوای چواردە ساڵ بوو بە سەرۆکوەزیری نوێی بریتانیا.

ستارمێر پێشتر ڕاوێژکاری شاژن ئێلیزابێت بووە بەڵام لێرە پرسیارێک دێتە ئاراوە ئەویش ئەوەیە کە ستارمێر چۆن توانی حیزبی خۆی لە دواهەم شکەستەکەیان لە دەنگدان ڕزگار بکات و ببنە دەسەڵاتدارێکی دەستڕۆیشتوو لە سیاسەتی بریتانیا؟

یا کەی‌یێر کە لە بنەماڵەیێکی جوولەکەیە، چۆن توانی له کاتێکی وەها کەم ببێتە سەرۆکوەزیری بریتانیا؟

ئەگەر ئامادەن با چیرۆکی ژیانی کەی‌یێر ستارمێر، سەرۆکوەزیری نوێی بریتانیاتان بۆ باس کەم.

Hosted on Acast. See acast.com/privacy for more information.

خەزێنە ئەفساناوییەکەی نازیکان

لەم بارەیەوە چەندین چیرۆکی جیاواز هەیە. یەکێکیان تیۆرێیەکی پیلانگێڕی بەناوبانگە، بەڵام ئەوەی تریان چیرۆکێکی ڕاستەقینەیە. لەو چیرۆکەدا کە دەڵێن تیۆری پیلانگێڕییە، دەڵێن نازییەکان زیاتر لە ٣٠٠ تۆن زێڕ و تابڵۆی بەنرخیان لە شەمەندەفەرێکدا بار کردووە کە لە خەڵکی ناوچە جیاوازەکانی ئەوروپا کۆیان کردبووەوە بۆ ئەوەی بیبەن بۆ شوێنێکی پارێزراو لە ئەڵمانیا و بیشارنەوە. زۆرێک دەڵێن ئەمە ڕاست نییە و تیۆرییەکی پیلانگێڕییە. هەروەها مێژوونووسان دەڵێن بە هیچ شێوەیەک شتی وا لە مێژوودا تۆمار نەکراوە کە لە سەردەمێکدا ٣٠٠ تۆن زێڕ گواستراوەتەوە. بێگومان ئێمە نامانەوێت مامەڵە لەگەڵ ئەم تیۆرییە پیلانگێڕییەدا بکەین، چونکە هیچ بەڵگەنامەیەکی دروست لەو بارەیەوە نییە. بەڵام دەمانهەوێ لەم کلیپەدا باسی گەنجینەی ڕاستەقینەی شەمەندەفەری نازییەکان بکەین. لە مانگی ئازاری ساڵی ١٩٤٤ کە ئەڵمانیای نازی لە هەموو بەرەکاندا شکستی هێنا، هیتلەر بڕیاری داگیرکردنی هەنگاریای دا.

Hosted on Acast. See acast.com/privacy for more information.

گەورەترین گۆڕانکاریی مێژووی مرۆڤایەتی

شۆڕشی پیشەسازی، یەکێک لە گەورەترین گۆڕانکارییەکانی مێژووی مرۆڤایەتی بوو. پێویستە بزانن کە یەکێک لە ڕوکنە گرنگەکانی شۆڕشی پیشەسازی، هێڵی ئاسنین بوو کە خەریکی گۆڕینی جیهان بوو. لە سەرەتای سەدەی نۆزدەهەمدا ئەمریکا و ئەوروپا دەستیان کرد بە دروستکردنی هێڵی شەمەندەفەر بە هەموو ئاراستەکان. بەڵام لەناکاو ئەمریکا وەپێش ئەوروپا کەوت. چونکە زەوییەکی فراوان و کەسانی وەک کۆرنێلیۆس ڤاندێربیڵت و دواتر جەیپی مۆرگانیان هەبوو کە هێڵی ئاسنی ئەمریکایان گەیاندە لوتکە. ئەمەش وای کرد تەواوی پارەزەوی ئەمریکای باکوور بەیەکەوە بلکێ و ببەسترێتەوە. ئەی ڕووسەکان لەو ساڵانەدا خەریک چی بوون؟ ئەوانیش هێڵی ئاسنین دروست دەکەن؟ نەخێر.

Hosted on Acast. See acast.com/privacy for more information.

تێئۆری قووڵترین شوێنی جیهان

ئەم دونیایە پڕە لە شوێنگەلێک کە ئێمە زۆر کەم لەبارەیانەوە دەزانین. چاڵاوی ماریانا کە لە زەریای هێمن دۆزراوەتەوە، قووڵترین خاڵی جیهانە. ئەگەر بارستەیەکی یەک کیلۆیی ئاسن بخەینە ناو چاڵاوی ماریانا، کاتژمێرێکی دەوێت تا ئەم بارستە ئاسنییە بگاتە بنی زەریاکە. بەڵام ئەو دەنگە نهێنییەی کە لە قووڵایی چاڵاوی ماریانا تۆمار کرابوو، دەنگی چی بوو؟ ئەوڕۆ پێکەوە باس لە چاڵاوی ڕەمزاوی ماریانا دەکەین، تکایە تا کۆتایی ئەم ویدیۆیە بینەر و بیسەرمان بن.

146 ساڵ لەوە پێش، کاتێک کۆمەڵێک لە توێژەران لە زەریای هێمن خەریک توێژینەوەی زانستی بوون، هەندێک دوورگەیان دۆزییەوە و نێویان لێنا ماریانا. ماریانا شاژنی ئۆتریش و هاوسەری پاشای ئیسپانیا، فیلیپی چوارەم بوو. توێژەران لە یەکێک لە کەشتییە توێژینەوەکانەوە کێشانەیێکیان بە پەتێکەوە بەست و فڕێیاندایە ناو زەریا. ئەم قورساییە بەردەوام بەرەو دابەزین دەچوو و نەدەگەیشتە کۆتایی، تا دواجار پەتەکە کۆتایی هات. توێژەران ناچار بوون تا قووڵایی 4475 مەتر چاوەڕێ بن. ئەوان سەریان سوڕ مابوو لە قووڵایی زۆری چاڵەکە. بەڵام لە ڕاستییەک بێئاگا بوون

Hosted on Acast. See acast.com/privacy for more information.

جەنگاوەرانی ئەفسانەیی

بە درێژایی مێژوو چیرۆکی زۆر لەسەر کۆمەڵگا جەنگاوەرەکان و سوپای لێهاتووەکانی حکومەتە گەورەکانی جیهان نووسراون کە تا ئەمڕۆش ناوی ئەم جەنگاوەرانە لەسەر زمانن. بەڵام وەرن با ترسی جووتیارێک کە لە سەدەی 10ـی زایینیدا لە کەناراوەکانی باکووری ئەوروپا ژیاوە، بیخەینە بەرچاومان. کەشوهەوایەکی سارد، برسیایەتی، شەڕی بێکۆتایی، ڕەنگە هێرشی ئاژەڵە کێوییەکان. دەبێت دان بەوەدا بنێم کە دۆخێکی ترسهێنەرە. لەم ڤیدیۆیەدا دەمەوێت باسی جەنگاوەرانی ئەفسانەییتان بۆ بکەم. 

جەنگاوەرانی سامورایی:

وشەی سامورایی لە زمانی ژاپۆنی کۆن بە واتای خزمەتکردنە. ئەم جەنگاوەرانە شەڕ و فەلسەفەیان تێکەڵ کرد و ژیانێکی شەرەفمەندانەیان بەسەر برد. ساموراییەکان لە کاتی شەڕدا شمشێری خۆیان بەکار دەهێنا. ئەوان پێیان وابوو شمشێر ڕۆحی هەیە و ناویان لەسەر شمشێرەکانی خۆیان دادەنا. جگە لە شمشێر، ڕم و تیروکەوانیشیان بەکار دەهێنا و هەروەها فێری لێهاتوویی شەڕکردن بەبێ چەک ببوون. بۆ شەڕی چەکداری یان بێ چەک، هونەری جەنگی جوجوسۆیان بەکار دەهێنا کە تا ئێستاش بوونی هەیە.

Hosted on Acast. See acast.com/privacy for more information.

لە زنجیرە باسی کەسایەتیە ناودارەکانی کورد لەو بەشەدا دەمانهەوێ باس لە خاتوونێک بکەین.

ئەحلام مەنسوور لە ساڵی ١٩٥١ لەدایک بووە و لە ساڵی ١٩٥٦ دەخرێتە بەر خوێندن و لە ساڵی ١٩٦٢ قۆناغی سەرەتایی و ساڵی ١٩٧٠ قۆناغی ناوەندیی و ئامادەیی لە خانەقین تەواو کرد و هەر لەم دەمەیشدا بوو بە ئەندامی حزبی شیوعیی عێراق.

لە ساڵانی خوێندنی ئامادەیدا لەگەڵ هاوڕێکەی لەیلا قاسم پێکەوە چالاکیی قوتابخانەیان بە ڕێوە دەبرد. پاشان ساڵی ١٩٧٠ لە بەشی زمانی کوردیی زانکۆی بەغدا وەرگیرا و هاوڕێکەیشی لەیلا قاسم لە بەشی کۆمەڵناسی وەردەگیرێت. ئیدی لەوەیش بەدواوە ئەحلام هۆگری ئەلفبای زمانی کوردی بوو، هاوڕێکەیشی ئاشنایەتیی لەگەڵ کتێبەکانی عەلی ئه‌لوردی پەیدا کرد و لە بەشی ناوخۆیی کۆلێژی ئاداب پێکەوە درێژەیان بە خوێندنەکەیان داوە.

Hosted on Acast. See acast.com/privacy for more information.

شارێک لە سەر ئاو!

ئەمڕۆ دەمانەوێت بزانین بۆچی شارە گەڕۆکەکان لەسەر دەریا و زەریاکان، ژیان لەسەر ئەم کەشتیانە و ئەم ئامێرانە ئەوەندە گرنگە؟ یاسای نێودەوڵەتی ئەوەیە کە کەشتییەکی فڕۆکە هەڵگر دەتوانێت تا ٢٢ کیلۆمەتر لە کەناراوەکانی هەر وڵاتێکەوە نزیک بێتەوە بەبێ ئەوەی ئەو وڵاتە بتوانێت ناڕەزایی دەرببڕێت، هەر بۆیە ئەم فڕۆکە هەڵگرانە زۆر گرنگن. لە بنەڕەتدا بنکەیەکی سەربازی و فڕۆکەخانەیەکی گەورە دەگوازیتەوە بۆ ئەو شوێنەی کە دەتەوێت، وەک ئەو کاتەی ئەمریکا هێرشی کردە سەر عێراق، ئەم کەشتیانە لە دەریای ناوەڕاست و کەنداوی فارس جێگیرکرابوون و لەوێوە هێرشیان کردە سەر عێراق. جێی سەرنجە کە 80 دەڕسەدی دانیشتوانی جیهان لە 100 کیلۆمەتری زەریاکان و دەریاکان دەژین و ئەمەش هۆکارێکی دیکەی گرنگ بوونی ئەم کەشتییانەیە!

سەرەتا با بزانین چەند دانە لەم کەشتیانە لە جیهاندا هەن؟ تەنها ٢٦ دانە! بەرازیل، فەرەنسا، ڕووسیا، ئیسپانیا و تایلەند هەرکام یەکێک لەو کەشتیانەیان هەیە. چین و هیندستان و ئیتالیا و ژاپۆن و ئینگلیز هەرکام دوو دانە و لە کۆتاییدا ئەمریکا ١١ دانەی هەیە! لەبەر ئەوەی ئەمریکا زۆرترین ژمارەی لەم کەشتییانە هەیە و لە هەموو ئاوەکانی جیهاندا دەدۆزرێتەوە، ئێمە باسی ئەو ئەکەین!

ئەم 11 کەشتییە ئەمریکییە بە تێکڕا 5500 بۆ 6000 کەس لە هەر یەکێکیاندا کاردەکەن! باندی سەربازیی سەر ئەم کەشتیانە و کارمەندەکانی بەشێوەیەک ڕاهێنان و پلانیان بۆ داڕێژراوە کە ئەم کەشتییانە توانایی ئەوەیان هەبێ هەر ٣٠ چرکە جارێک فڕۆکەیەک لەسەریان هەڵفڕێ و بە دوای ئەرکەکەدا بچن. فڕۆکە هەڵگرەکان ئەوەندە چەکی دژە فڕۆکەیان نییە و گرنگترین کەرەستەی بەرگرییان فڕۆکەکانیەتی!

Hosted on Acast. See acast.com/privacy for more information.