دانمارک، پاشماوەیەک لە هۆزی وایکینگەکان

دانمارک وڵاتێکە لە باکوور کە بە تەمومژ گەمارۆ دراوە و ناوەندی شانشینی وایکینگەکان بووە. دانمارک خاوەن یەکێک لە دواهەمین حکومەتەکانی پاشایەتی ئەورووپایە و بچووکترین وڵاتی ناوچەی ئیسکاندیناوییە و بە پێی لێکۆڵینەوەکان، دڵخۆشترین خەڵکانی جیهان لەوێ ژیان بەسەر دەبەن. زمانی فەرمییان دانمارکی و کۆپێنهاگ پایەتەختەکەیەتی

کاتێک لەگەڵ ئەم وڵاتە زیاتر ئاشنا بن لەگەڵ خۆتان دەڵێن ئایا ئێمەش ژیان دەکەین؟ لەم کلیپە هەوڵمان داوە بەکورتی چەند زانیارییەک سەبارەت بە دانمارکتان بۆ باس بکەین کە لەوانەیە پێتان وا بێ خەریکین زێدەڕەوی دەکەین لەو باسەدا.

سەرەتا باسی چەند زانیارییەکی مێژوویی ئەم وڵاتە دەکەین:هاڕۆڵد بلوتوس ئەم وڵاتە ئیسکاندیناویەی بنیاد ناوە و چەن وڵاتێکی پەیوەندیدار بە وایکینگەکانی پێکەوە یەکگرتوو کرد. وشەی بلوتوس کە ئەمرۆکە لە دنیای تەکنۆلۆجیا کەڵکی لێ وەردەگرترێ لە نێوی ئەم پاشایەوە وەرگیراوه.

Hosted on Acast. See acast.com/privacy for more information.

گرفت و پیسبوونی زیادتر بەهۆی ئۆتۆمبێلی کارەبایی

ئەوە لیتیومە Lithium و ماوەیەکە لە جیهان دا زۆر کاریگەرە و کەڵکی لێ وەردەگیرێ و ڕۆژ بە ڕۆژ زۆرتر دەبێت. لیتیۆم کانزایەکی ئەلکالییە و هۆکاری گرینگ بوونی ئەوەیە کە دەتوانێت وزە لە خۆی دا ڕاگرێت و هەرکات پێویست بوو کەڵکی لێ وەرگری. ئەوە یانی باترییەکی باش. یەکەمین جار کە باتری لیتیۆمی جیهانی کرا کاتێک بوو کە موبایل ناسرا

Hosted on Acast. See acast.com/privacy for more information.

لەم بەشە دەمانهەوێ بزانین زێڕ چۆن ساز بووە و گەردوون چۆن ئەوی بە دەست ئێمە گەیاند؟

بۆ ماوەیەک لە مێژووی دنیا، زانستی کیمیاگەری زۆر باو بووە و له زۆربەی وڵاتانی دنیا، هەر جێگایەک کیمیازانێک بووە، ویستوویەتی کیمیاگەری بکا.

بۆ ئەو کەسانەی نازانن کیمیاگەری چییه، بەکورتی، کیمیاگەری زانستێکه سەبارەت بە گۆڕینی کانزای کەم‌نرخ به کانزای بەنرختر وەکوو گۆڕینی مس بۆ زێڕ.

زاناکان و کیمیاگەرەکان بۆ ئەوەی بە زێڕ بگەن چەندها دۆزینەوەی دیکەیان کردووە. بۆ نموونە محەممەد زەکەریای ڕازی، ئەستێرەناس و کیمیاگەری ئێرانی ئەڵکۆل و ئەسید سولفوریکی دۆزییەوە و هەر بەم شێوە کیمیاگەرانی وڵاتانی دیکەش دۆزینەوەی دیکەیان هەبووە بەڵام نەیانتوانیوە زێڕ دروست کەن.

بۆ ئەوەی بزانین زێڕ لە کوێوە هاتووە دەبێ ئاوڕێک بدەینەوە له کلیپی پێشوومان کە باسمان لە کەربۆن کردبوو. ئەگەر ئەو بەشەتان دیتبێ کەواتە دەزانن کە کەربۆن له ئەستێرە مردووەکان پێک هاتووە. زێڕیش هەر بەم شێوەیە و دواتر

لەلایەن ئەستێرەی هەرەگەورە سوور واتە Red supergiantلەنێو گەردوون بڵاو دەبێتەوە هەر بەو شێوەی کە کەربۆن بڵاو بۆوە و بە دەست ئێمەی مرۆڤ گەیشت. ئەستێرەی هەرەگەورە سوور، ئەستێرەیێکە کە بە کۆتایی تەمەنی گەیشتووە و شێوەی دەگۆڕێت و دەبێتە هەرەگەورەیەکی سوور کە لە ئینگلیزی پێی دەوترێ ، کە ئەمیش لە کۆتاییدا دەتەقێتەوە و لە Red supergiantکاتی تەقینەوەی تەواوی کاکڵەکانی واتە تەواوی ئەو ماکانەی لە نێویدا بووە لە گەردوون بڵاو دەبێتەوە. لەنێو هەر ئەستێرەیەک ڕێژەی هیدروجێن زیاترە کە باسمان لێ کردبوو سادەترین ماکی نێو گەردوونە. ئەو گۆشارە زۆرەی کە لە کاکڵ و ناوەڕۆکی ئەستێرەکاندا هەیە دوای ملوێنها ساڵ، شێوەی هیدرۆجێن دەگۆڕێت بۆ سەر ماکی دیکە وەکوو هێلیۆم، کەربۆن یان ئۆکسیجێن. دوای ماوەیەکی یەکجار زۆر ئەوانە دیسان دەگۆڕێن و دەبنە ماکی قورستر وەکوو ماکی ئاسن یا نیکێڵ. تەواوی ئەو ڕووداو و جموجۆڵانەی نێو ئەستێره و گەردوون کە تا ئێستا باسمان لێ کرد پێتان وا نەبێ لە ماوەی ساڵێک، دوو ساڵ یا پێنج ساڵ ڕوو دەدەن بەڵکوو باس لە میلیاڕدها ساڵە. کە دوای ئەو میلیاڕدها ساڵە هەر وەکی کەمێک پێش باسمان کرد ئەستێرەکان دەگەنە کۆتایی تەمەنیان و دەبنە

Red Supergiantوردەوردە دەگەینە باسی سەرەکیمان کە بڕیار وا بوو باس لە چۆنێتی سازبوونی زێڕ و ئاڵتوون بکەین.

Hosted on Acast. See acast.com/privacy for more information.

ئۆڵمپیک

وەک لە هەواڵەکانی کاناڵەکان و سۆشیال میدیا دیار دەکەوێ یەکێک لە باسە گرینگەکانی ئەمڕۆی جیهان ئۆڵمپیکە.

بەڵام ئەو ڕووداوە چییە و بۆ ئەوەندە گرینگە؟ لێرەدا دەمانهەوێ سەبارەت بە مێژوو و چۆنیەتی ئەو ڕووداوە بدوێین. یارییەکانی ئۆڵمپیک یان ئۆڵۆمپیاد ڕووداوێکی وەرزشیی جیھانییە. یاریزانانی جۆرەھا وەرزش بەشداری تێدا دەکەن و ھەموو چوار ساڵ جارێک ساز دەدرێت. کاتی خۆی لە یۆنان بەڕێوەچوو، بەڵام دواتر خانەدانێکی فەڕەنسی بە ناوی پیێر فریدی بارون دی کۆبەرتان، لە کۆتایییەکانی سەدەی نۆزدەیەمی زایینی زیندووی کردەوە. لە ساڵی ١٨٩٦ تا ئێستا ھەموو چوار ساڵ جارێک سازکراوە، تەنھا لە ماوەی ھەردوو جەنگی جیھانیی یەکەم و جەنگی جیھانیی دووەم نەبێت. لە ساڵی١٩٢٤دا یارییەکانی ئۆڵمپیکی زستانەش دامەزرا، بەڵام لە ساڵی ١٧٩٤ ەوە ئەم یارییانە ناوە ناوە لە ساڵی جیا جیا ساز دەکرێن بەھۆی ڕێکەوتنی یارییەکانی ئۆڵمپیکە ھاوینییەکان.

مێژووی ئۆڵمپیک دابەشدەکرێت بۆ دوو قۆناغ، یەکەمیان مێژووی ئۆڵمپیکی کۆن، لەگەڵ مێژووی ئۆڵمپیکی نوێ.

شارەزایان مێژووی دروستبوونی ئۆڵمپیکی کۆن دەگەڕێننەوە بۆ ٧٧٦ ساڵ پێش زایین لە وڵاتی یۆنان بە ئاماژەدان بەوەی کە لەسەر دیواری پەرستگاکان نوسراوە، کە چوار ساڵ جارێک یارییەکانی بەڕێوە دەچوون، بەڵام ھەندێکی تر لە شارەزایان مێژووی ئۆڵمپیکی کۆن دەگەڕێننەوە بۆ ١٤٠٠ ساڵ پێش زایین. سەرەتای ڕکابەریکردنی یارییەکانی ئۆڵمپیک بە یاری ڕاکردن دەستی پێکردووە کە ماوەکەی ١٨٦ یارد بوو، دواتر زیادکراوە و بووەتە ٨٠٠ یارد، پاشان یارییەکانی زۆرانبازی و بۆکسێن و پێشبڕکێی ڕاکێشانی عەرەبانە کە چوار ئەسپ ڕای دەکێشا، ھەروەھا ماوەی یارییەکانی ئۆلمپیک یان ئۆڵۆمپیات لە ڕۆژێک بۆ ٥ ڕۆژی دەخایاند، ھەروەھا بەشدارانی یارییەکانی ئۆڵۆمپیات بۆ ماوەی مانگێک پێش دەستپێکردنی یارییەکان دەگەیشتنە شوێنی یارییەکان بۆ ئەنجامدانی مەشق و پرۆڤە کردن، خەلاتی وەرزشکارە سەرکەوتووەکانیش بریتی بوو لە شێوەی کلیلێک لە گەڵای زەیتون و پاشان تاجێک دەخرایە سەری سەرکەوتووەکان، ئەم گەڵایانەش پیرۆز بوون چونکە لە نزیک پەرستگاکان دەڕوێنراو (ھەرکل بگرس)یەکەم داری لە نزیک پەرستگای (زیوس) لە ئەسینا چاند. ھەروەھا بەشدارانی یارییەکانی ئۆڵۆمپیات تەنھا ھاووڵاتیان و وەرزشکارانی ئاسایی بەشدارییان تێدا نەدەکرد، بەڵکو مەلیک و دەسەڵاتدارانی ئەوکاتیش بەشدارییان دەکرد، نموونەش مەلیکی یۆنانی (فیلیپ مەقدۆن) لە سێ خولی یەک لە دوای یەکدا بەشداری یارییەکانی ئۆڵۆمپیاتی کردووە، ھەروەھا ئیمپراتۆری ڕۆما (تابیدۆس) بەشداری تێدا کردووە، کە یۆنان بەشێک بووە لە ئیمپڕاتۆرییەتی ڕۆما.

Hosted on Acast. See acast.com/privacy for more information.

شەشەم باوترین شێرپەنجە لە جیهاندا شێرپەنجەی دمە. ئەو کەسانەی تەمەنیان لە سەرووی ٤٠ ساڵەوەیە زیاتر تووشی ئەم نەخۆشییە دەبن بەڵام لێکۆڵینەوەکانی ئەم دواییە دەریانخستووە کە کەسانی گەنجتریش بەدەست ئەم نەخۆشییەوە دەناڵێنن. بە ئەگەرێکی زۆرەوە، تووشبوون بە ڤایرۆسی ئێچ پی وی یەکێکە لە هۆکارە سەرەکییەکانی ئەم شێرپەنجەیە لە نێو گەنجاندا.

پیاوان زیاتر لە ژنان تووشی ئەم حاڵەتە دەبن ؛ چونکە پیاوان زیاتر مەی دەخۆنەوە.

شێرپەنجەی دەم بەزۆری وەک برین یان بلۆقێک لە دەمدا دەردەکەوێت کە لە ناو ناچێت.

ئەم شێرپەنجە دەتوانێت لە شوێنە جیاوازەکانی دەمدا دەربکەوێت وەک:

لەسەر ، لە دەوروبەر یان پشت زمان

لەناو دەمدا

بەشە ڕەق و نەرمەکانی سەرو بنی دەم

لێو و پووک

شێرپەنجەی دەم کاتێک ڕوودەدات کە گۆڕانکارییەکی بۆماوەیی لە جەستەدا دەبێتە هۆی گەشەکردنی بەبێ کۆنترۆڵی خانەکان. کاتێک ئەم خانانە بەردەوام دەبن لە گەشەکردن، وەرەمێک دروست دەبێت. بە تێپەڕبوونی کات لەوانەیە ئەم خانانە بۆ بەشەکانی تری لەش بڵاوببنەوە.

جگەرەکێشان یەکێکە لە هۆکارە سەرەکییەکانی تووشبوون بە شێرپەنجەی دەمه و ددانە. توێژینەوە نوێیەکان دەریدەخەن کە لەسەدا ٩٠ی ئەو کەسانەی کە تووشی شێرپەنجەی دەم و ددان بوون سیگار دەکێشن

جوین یان کێشانی تووتن ئەگەری تووشبوون بە شێرپەنجەی دەم و پووک و لێو تا ٥٠ هێندە زیاد دەکات.

Hosted on Acast. See acast.com/privacy for more information.

ژیلا حوسەینی

لە زنجیرەی ژنە بەناوبانگ و کاریگەرەکانی کوردستان ئەو جارە با باس لە خاتونێکی دیکەی ئەو وڵاتە بکەین. ژیلا حوسێنی شاعیر و نووسەرێکی ڕۆژھەڵاتی کوردستان بوو کە لە بواری شیعر و ئەدەبی کوردیدا بەتایبەت شیعری نوێی کوردی بەرھەمەکانی خۆی پێشکەش کرد و به یەکەم ژنێک پێناسە دەکرێ که شیعری نوێی کوردی هۆنیبێتەوه و هەرورها وەک فروغی کوردی ناوی دەبەن.

ژیلا حوسێنی کچی شێخ مێهران و نەوەی شێخ عەبدولقادری شاعیر لە ٢٢ی ئەیلوولی ١٩٦٤ (٣١ی خەرمانانی ١٣٤٣ی ھەتاوی) لە شاری سەقز لە بنەماڵەیەکی ئایینی و نیشتمان پەروەردا له دایک بووە. باوکی مامۆستای قوتابخانەی گوندی حانەمیران بووە بەڵام پاش شەش ساڵ لە کۆلێژی یاسای زانکۆی تاران وەردەگیرێ و بۆ ماوەی پێنج ساڵ لەوێ نیشتەجێ دەبن و دواتر بە هۆی کاری بابییەوە لە شارە جیا جیاکانی کوردستان وەکوو بانە، کامیاران، مەریوان، سەقز و سنە دادەنیشن. ژیلا لە پۆلی یەکی دواناوەندی واز لە خوێندن دێنێ و لەگەڵ وەفا حوسێنی ژیانی هاوسەرگیری پێک دێنێ، بەڵام پاش پێنج ساڵ و لە تەمەنی بیست ساڵیدا جیا دەبێتەوە؛ بەرهەمی ئەم ژیانه کچێک دەبێ بە ناوی بەهار کە ئێستا لە وڵاتی ئاڵمان نیشتەجێیە. دوای ئەوە ژیلا درێژە بە خوێندن دەدات و لە بەشی کوردی ڕادیۆ سنه له بەرنامەی (ئێمە و گوێگران) دادەمەزرێ و هاوکات پەرە بە کوردییەکەیشی دەدات. ژیلا بۆ جاری دووەم لە ساڵی ١٩٨٩ لەگەڵ شاهروخ نەوسوودی ژیانی هاوبەش پێک دێنێ که ئەم ژیانە نوێیەی لە هەمبەر چالاکییە ئەدەبییەکانیدا دەبێتە بەربەست بەڵام کۆڵ نادات و لێیان بەردەوام دەبێ. بەرهەمی ئەم ژیانەیش کوڕێکە بە ناوی ڕامین کە لە سنە نیشتەجێیە. حوسێنی لە کۆڕ و کۆ بوونەوە ئەدەبی و کولتوورییەکاندا بەتایبەت لە ئەنجومەنەکانی شاری سنە و سەقز بەردەوام بەشداری دەکرد. دوایین چالاکییەکانی ژیلا لە شاری سەقز بوو کە بە وتارێکی ئەدەبی و توێژینەوە لە کۆنگرەی مەولەوی کورد دا بەشداری کرد و ھەروەھا بۆ کۆنگرەی فەرزانەگان کە لە شاری سنە بەڕێوە چوو، وتارێکی سەبارەت بە ڕوانگەی نوێخوازیانەی سوارە ئیلخانی زادە ئامادە کردبوو بەڵام لە کاتی بەڕێوەچوونی سمینارەکە جێگەی ژیلا حوسێنی بە گوڵ نەخشێنرابوو و ھاوڕێیەکی بە ناوی کولسووم عوسمان پوور وتارەکەی پێشکەش بە بەشداربووان کرد.

Hosted on Acast. See acast.com/privacy for more information.

مرۆڤ لە سەردەمی سەرەتایی

ملوێنان ساڵ لەمەوبەر پلە و پایەی مرۆڤەکان لە زنجیرەی بژیوی دا لە نزمترین ئاستی خۆیدا بوو. ڕاوچییەکان، کەش و هەوا و نەخۆشییەکان هەمووی مەترسیەکی گەورە بوو بۆ لەناوچوونی مرۆڤ بەڵام دوای ماوەیەک بە ھۆی پێشکەوتنی مرۆڤ ، لە کۆبوونەوەی نێو ئەشکەوتی تاریک ڕا ڕوویان کردە ساز کردنی شار و شارستانیەت. بەڵام ئەو هەڵکەوتە چۆن ڕووی دا؟

ئەو سەردەمە نامۆیە لە کاتێک دایە کە بە فەرمی لە مێژوو دا تۆمار نەکراوە بەڵام داهێنانی جۆراوجۆری دەگەڵ خۆی هێناوە. ئەو داهێنانە بناغەی داهێنەری جیهانی ئەمرۆی ئێمەن. وەرن با پێداچوونەوەیەکمان هەبێ لە سەردەمی بەرلە مێژوو. یەکەمین هەنگاو ئەوەیە کە ئێمە بزانین ئەو سەردەمە ئەسڵەن چییە؟ لە مێژوو دا کاتێک هەبوو کە مرۆڤ دەستی کرد بە گەشە پێدان بە جیهانی نوێ کە ئەمرۆ ئێمە دەیناسین. ئەو سەردەمە لە 3 چەرخ پێکهاتووە.

1. سەردەمی بەرد

2. سەردەمی برۆنز

3. سەردەمی ئاسن

ئەو سەردەمانە ڕەنگدانەوەی کەرەستەی سەراتییە کە بۆ دروستکردنی ئامرازی پێویست بەکاریان دەهێنا. بەڵام ئەو کەرەستە زۆر زیادتر لە پێکهاتە سادە و ئاسانەکانیان دابین دەکرد. ئەوان وەدیهێنەری کۆمەڵگایەکی نوێ بوون و بوون بە هۆی پێکهاتنی جیهانی نوێ بەدەستی مرۆڤەکان. وەرن دەنکە دەنکە ئەو سەردەمانە تاوتوێ بکەین.

سەردەمی بەرد یان چاخەبەردینە: چاخەبەردینە بریتییە لە 3سەردەم، سەردەمی کۆنە بەردین ، نێوان بەردین و نوێ بەردین. سەردەمی بەرد لە 3ملوین ساڵ لەمەوبەر دەستی پێکردبوو ، ئەوە یەکێک لە سەردەمەکانی قەیراناوی بۆ مرۆڤ و پێگەیشتن بۆ ئێمە بوو. یەکێک لە گرینگترین پێشکەوتەکانی ئێمە لەو سەردەمەدا ساز کردنی ئامرازی بەردین بوو ، مرۆڤی پێشین دەستی کرد بە ساز کردن و کەڵک وەرگرتن لە ئامرازی بەردین و کەرەستەی دەوروبەری خۆی.

Hosted on Acast. See acast.com/privacy for more information.

تەقینەوەی ئەستێرەیەک بەم زوانە

ئەوە دەهەمین ئەستێرەی ڕووناکی ئاسمانە، ئەستێرەیەک کە هەزاران ساڵە مرۆڤ لە ئاسمان دا دەیبینێت. ئێوەش بینیوتانە بەڵام ڕەنگە سرنجتان نەداوەتێ. لە سەردەمی کۆنەوە ناوی ئەو ئەستێرە نراوە بەشن . شەوان شانە یان ئەبتۆلجوزەشی پێ دەڵێن. بە ئینگلیزی دەبێتە Betelgeuse. ئەگە لە ئاسمان دا بینیوتانە ئەوە هیچ بەڵام ئەگەر نەتانبینیوە جارێک بیبینن چونکە بیتێل جۆس بڕیاڕوایە بتەقێتەوە. ئەو ئەستێرەیە 500 ساڵی نووری لە ئێمە دوورە، سەرەڕای ئەوەی زۆر رووناک دیار دەکات. هۆکارەکەی ئەوەیە ئەستێرەیەکی ئاسایی نییە بەڵکوو غوولێکی گەورەی سوورە یا بە ئینگلیزی big super guynt کە زۆر گەورە و رووناکتر لە ئەستێرەیەکی ئاساییە. کاتێک ئەستێرەیەک لە کۆتایی تەمەنی نزیک دەبێتەوە دەست پێدەکات بە ماسین و گەورە و گەورەتر دەبێت و وەک غوولێکی گەورەی سووری لێدێت. لە کۆتایی تەمەنی دایە بەڵام بە پێوەری گەردوونی 10 ملیار ساڵ لە تەمەنی ماوە. خۆرەتاویش چەند ملیار ساڵی تر بەوجۆرەی لێدێت ، کاتێک بیەوێت ببێتە غوولێکی گەورەی سوور ، هەتا ناوەندی گۆی زەوی قووت دەدات، وازی لێ بێنین و بگەرێینەوە سەر بیتێل جۆس. ئەستێرەناسان دەڵێن ڕاستە کە دەگۆرێت و دەبێتە غوولێکی گەورەی سوور ، بەڵام وادیارە ملوێنان ساڵ لە گەورە بوونەکەی تێپەڕ کردووە و خەریکە دەگات بە کۆتایین مانگ و ڕۆژەکانی. ئەستێرەناسان و زانایان چاوی لەسەر هەڵناگرن ، دەڵێن درەنگ و زوو دەتەقێتەوە ڕەنگە سبەینێ یان 20 ساڵی تر بێت، بەڵام ئەگەری ئەوە ھەیە ئێمە لە ژیانمان دا شتێکی بەوجۆرە ببینین. هەربۆیە زانایان و ئەستێرەناسان زۆر خۆشحاڵن چونکە کاتێک گەورە غوولێکی سوور دەتەقێتەوە بەو تەقینەوە دەڵێن super nova کە ئەگەر بتەقێتەوە بۆ یەکەمجار مرۆڤ دەتوانێت بە یارمەتی تێکنۆلۆژیای ئەمرۆ شتێکی وەها بەچاو ببینێت. دواهەمین جار کە ڕووداوێکی وا لە تیراوێژی دیتنی زەوی دا هەبوە ساڵی 1054 ی زایینی بوە کە ئەستێرەیەک بە ناوی SN10_54 لە مەودای 6هەزار ساڵی نووری لە زەوی، تەقیوەتەوە. لەو ساڵە دا بەجۆرێک کاریگەری هەبووە لەسەر زەوی کە لە مێژووی هەموو کلتوورەکان دا واتا لە ڕۆژھەڵاتی چین تا ئاستێکای مەکسیک سەبارەت بە ئەو نووسراوە. ئەوان نووسیویانە ئەو ئەستێرە بەڕادەیەک ڕووناک ببوو کە لە پەنای تیشکی هەتاویش جوان دیار بوو. دووسال ئەو ڕووناکیە بەردەوام بووە و پاشان بەرەو کوژانەوە دەچێت و لە ڕاستیدا دەمرێت. زانایان نەیانتوانی بزانن ئەوە چییە بەڵام لە سەدەی بیستەم بە یارمەتی تێلێسکۆپی پێشکەوتوو ئەو ناوچەیە تاوتۆێ دەکەن، تێدەگەن کە بەڵێ لەو ناوچەیە سوپێرنوا ڕووی داوە و ناوی دەنێن SN10*54. وSN واتا سوپێرنوا و 1054 ساڵی زایینییە. بەڵام بیتێل جۆس دەگەڵ سوپێرنوا بۆ هەڵسەنگاندن نابێت چونکە sn1054 شەش هەزار ساڵی نووری دوور بوو بەڵام لەو پەنایە بیتێل جۆس تەنیا 500 ساڵی نووری لە ئێمە دوورە. هەر بۆیە کاتێک بتەقێتەوە زۆر ڕووناکتر لە sn1054 دەیبینین. دەبێ چاوەرێی دیمانەیەکی جوان لە ئاسمان بین ، درەنگو زوو ڕوودەدات. بیتێل جۆس بەڕاستی غوولێکە کە گەورەتریش بووە. ئەگەر بمانەوێ پێوانەکەی دەگەڵ خۆرەتاو هەڵسەنگێنین، هەزار بەرامبەر بەرین تر لە خۆرەتاوە. ئەگەر بمانەوێ ئاسانتر لێی تێبگەین و لە جێی خۆرەتاوی دانێین، هەتا ناوەندی هەسارەی مووشتەری قووت دەدات، واتا هەسارەی ساوە، ڤێنووس، گۆی زەوی، مەریخ و مووشتەری هەموو دەچنە ناوی. سووتەمەنی یەک ئەستێرە چییە مەگەر؟ هیدرۆجێن و هیلیۆم کە خۆرەتاویش بەو شێوەیە. لەژێر فشارێکی سەیروسەمەر لە ناوەندی ئەستێرەکە ئەو هیلیۆم و هیدرۆجێنە دەگۆرێن و دەبن بە ماددەی قوورستر، ئەو کارلێکەیە کە گڕوتینی سەرسوڕھێنەر لە ناو ئەستێرەکە پێکدێنێت. هیدرۆجێن و هیلیۆمی ئەو ئەستێرەیەی مە سەرئەنجام تەواو دەبێت و واتا سووتەمەنییەکەی کۆتایی پێ دێت ، ئەوکات دەست دەکات بە ماسین و وردە وردە دەگۆرێت و دەبێتە غوولێکی گەورەی سوور و هەروا درێژە دەدات بە گەورەبوون.

Hosted on Acast. See acast.com/privacy for more information.

هەڵەکانی مرۆڤ 2

بۆ سەرەتا لەو کەشتیەوە دەست پێ دەکەین. بەناوبانگترین کەشتی مێژوو؛تایتانیک!

کاتێک لە ساڵی ١٩١٢دا بڕیار وابوو تایتانیک بۆ لای ئەمریکا وەڕێ کەوێ و ڕێگاکەی دیاری کرا، لە هەر لایەکەوە ئاگادار دەکرایەوە کە ڕێگایەک کە ئەو کەشتیە دەیهەوێ پێیدا بڕوات زۆر مەترسیدارە و پڕیەتی لە شاخی سەهۆڵی.کاتێک کۆتا گەشتیار سواری کەشتی تایتانیک بوو و ئامادەی ڕۆیشتن بوو بۆ ناو زەریا، تەلەگراف دوای تەلەگراف تایتانیکیان ئاگادار دەکردەوە کە بەو ڕێگایەدا مەڕۆ؛ پڕیەتی لە شاخی سەهۆڵی! یەکێک لە ئاگادارکردنەوەکان ئەو پیاوە دەینارد.کاپتن ئارتور ڕۆستۆن کە کاپتنی کەشتی کارپاتیا بوو. سەرەڕای تەواوی ئاگادارکردنەوەکان کاپتنی تایتانیک کەسێکی لەخۆبایی و خۆویست بوو و لە وەڵامدا دەیگووت ئەو کەشتیە لەو کەشتیانە نییە کە ئێوە بیری لێ دەکەنەوە. ئێوە وادەزانن ئەو کەشتیەش وەک کەشتیە تێکشکاوەکانی ژێر لاقی خۆتانە بەڵام نە!

ئەوە تایتانیکە تایتانیک. دەزانن بە چ بەناوبانگە!؟ بەوەی کە نوقم نابێت!

کاپتن سمیت ئەوەندە خۆپەرست بوو کە تەنانەت بە شێوەیەکی ئاسایی و ڕێک و پێکیش وەڵامی تەلەگرافەکانی نەدەدایەوە و هەندێ جار لە وەڵامدا دەیگووت بێدەنگ بن! ئیدی خۆتان دەزانن کە ملی ڕێگا دەگرێ و لە نیوەی ڕێگا خۆ لە شاخێکی سەهۆڵی دەدات و نوقم دەبێ و کاپتن سمیتیش بێدەنگ دەبێ. ئەوە هەڵەیەک بوو کە لەسەر خۆویستی و خۆ بە زل زانین ڕووی دا. هەڵبەت باشە کە بزانن خۆپەرستی هۆکاری زۆرێک لە هەڵە گەورەکانی جیهانە. هەموو کات مرۆڤە خۆپەرەستەکانن کە هەڵە دەکەن؛ بۆ نمونە ناپێلئۆن ئەوەندە کە خۆپەرست بوو کە وڵاتی ڕوسیای بە کەم زانی. هەڵبەت خۆپەرستی ناپێلئۆن بێ جێ نەبوو چۆن سوپای ڕوسیا نەبوو کە ناپێلئۆنی دۆڕاند بەلکوو کەش و هەوای ساردی ڕوسیا بوو؛ ڕێک وەک شەڕی جیهانی دووهەم کە مێژوو خۆی دووپات کردەوە!

Hosted on Acast. See acast.com/privacy for more information.

لە ژێر ئامازۆن چ باسە؟

مرۆڤەکان زۆر پرسۆکن و پێیانخۆشە بزانن لە هەموو شوێنێک چ باسە. ناو زەریاکان، ئەشکەوتەکان، مانگ یا لە ناو ئاسمانی بێ سنوور. بەڵام ئێستا لەسەر زەوی خۆمان شوێنی وەهای لێییە کە زانیاریێکی دروستمان لێی نییه و نازانین چ باسە. یەکێک لەو شوێنانە ناو ئەو دارستانە چڕەیە. دارستانی ئامازۆن، گەورەترین و چڕ ترین دارستانی جیهان. ڕەنگە باوەڕ نەکەن بەڵام هێشتا بەتەواوی زانیاریمان لەسەر ئەو دارستانە نییە. لە ناوەندی ئەو دارستانە ڕووباڕێک لە گەڕان دایە کە گەورەترین و پڕئاوترین ڕووباری جیهانە.

6647 km درێژایی هەیە . ڕەنگە بۆ ئێوەش جێی سەرنج بێ کە مامناوەندی قووڵایی ئەو ڕووبارە 100 مەترە ، دەتوانین بڵەین بۆخۆی دەریایەکە. ئاوێک کە لەو ڕووباڕە تێدەپەڕێت دەرژێتە ناو زەریاری ئەتڵەس،209,000 مەتری سێ جا لە چرکەیە. زۆرە ئەو ئاوە، ئێستا لە ڕوووبارەکە بێینە دەرەوە و بچینە ناو دارستانەکە. گەورەترین دارستانی جیهان 5,500,000km چوارگۆشە پان و بەرینە. لە ناو ئامازۆن تیرەی وا لە ناخی ئەو دارستانە دا دەژین کە هەرگیز نازانن لە جیھاندا چ باسە، جێی سەرنجە کە بۆخۆیان نایانهەوێت بزانن چ باسە و لەو دارستانە ناچنە دەرەوە. ئەو ناوچەیەی دەیبینن لە ناخی دارستانەکانی ئامازۆن دایە کە پێی دەوترێت Vale do Javari . ناوچەیەک بەقەرای وڵاتی ئۆتریش. لەو ناوچەیە 300,000 خەڵکی ناوخۆیی ئامازۆن ژیان دەکەن. ئەوان نە لە ناوچەی خۆیان دەچنە دەرەوە نە ئیزن بە کەس دەدەن بچێتە ناویان و حکومەتی برازیل کاری بە کاریان نییە. ئەو شوێنە بۆ خەڵک و زانایان و پسپۆڕان قەدەغە کراوە. ئێستا ئەوە گەورەترین تێریتۆری ناوچەی ئامازۆنە، بەڵام سەدان تێریتۆری لە ناوچەی ئەو دارستانە دا هەیە ، ئەوان دەگەڵ ئەوەی کە هەموو لە دارستانێک ژیان دەکەن بەڵام پەیوەندیان بە یەکەوە نییە و هەریەکی نەریت و زمان و ڕێگا و ڕەسەنی تایبەت بە خۆیان هەیە، بۆیە دەوترێت کە لە ناو ئەو دارستانە هەزاران زمان بوونی هەیە. حکوومەتی برازیل دەڵێت هۆی ئەوەی کە نابێت بچینە ناو ئەو دارستانە ئەوەیە خەڵکی ئەو تیرەیانە لەباری بەرەنگاری جەستەیی لە بەرامبەر نەخۆشییەکاندا لاوازتر لە ئێمەن و ئێمە بە ڕۆیشتن بۆ ئەو شوێنە دەتوانین نەخۆشیەکی زۆریان بۆ ببەین و نەزانستە کۆمەڵکوژ بکرین. وەکوو دووڕگەی ئیسترایلەند کە ئەوروپییەکان نەخۆشی ئاوڵەیان هێنا بۆ ئەو دووڕگەیە و هەموویان کۆمەڵکووژ بوون. هەر کەس لە مرۆڤی وەک ئێمە بڕواتە نزیک ئەو تیرەیانە نە تەنیا بۆخۆی دەکوژرێت بەڵکوو ئەوانیش بە هۆی نەخۆشییەوە بە کوشتن دەدات. هەر بۆیە زانیاری ئێمە سەبارەت بەو دارستانانە زۆر کەم و کورتە. مەترسیدارە، ئیزن پێنەدراوە و ئەگەری وەی هەیە کەسێک لە ناوی دا ون بێت زۆرە. هەڵبەت بە کەرەستەی پێشکەوتووی پێویست کەس ون نابێت بەڵام دیسان هەر مەترسی بوونی ھەیە. لە لایەکی ترەوە لەبیرمان نەچێت بوونەوەی دڕندە زۆرن. پڵینگ، ماری ئاکۆندا زۆرە. جۆرەکانی بوونەوەری ژەهراوی وەکوو بۆقی ژەهراوی وەدەست دەکەوێت. ئەگەر حەز بکەی بچیتە ناو ڕووبارەکەو مەلە بکەی ، لەت لەت گۆشتت لێدەکرێتەوە ، ئەو ماسیانە ماسی گۆشتخۆرن کە لە بەشێکی ڕووباری ئامازۆن دەژین. ئێستا لە ژێر ئەو دارستانە چخەبەرە. ڕەنگە باوەڕ نەکەن بەڵام شاری کۆن لە ژێر ئەو دارستانە نووستوە. زانایان لەژێر ئەو دارستانە شاری هەزار ساڵەیان دۆزیوەتەوە . بە پێی لێکۆڵینەوەکان تێگەیشتن کە شارێکی پێشکەوتوو بووە ، لەو شتانەی دوزراوەتەوە ڕا دیارە کە پێکشەوتوو بووە. زانایان لەو دارستانە سەیری هەر لایەکیان کرد خانووبەرە بوو کە لەژێر خاک کەوتووە. پەیکەری گڵێنەیان دوزیوەتەوە. لە لایەکی ترەوە ئەو شتانەی دۆزراوەتەوە ڕووکاری بووە واتا زۆر نەڕۆیشتوون بۆ ژێرەوە. کاتێک لە سەرەوە ڕا بە وردی بڕوانییە ئەو دارستانە نەخشی سەیروسەمەر دەبینی. بۆ نموونە وەکوو ئەوە.. هەزاران ساڵ لەمەوبەر ئەو نەخشانەیان لەو دارستانە دا هەڵکەندوە، تا لە ناویدا هیچ دارێک نەڕوێت. زیادتر لە 400 دانە لەو نەخشانە لەو دارستانە دا هەیە. هیچ کەس نازانێت کە ئەو نەخشانە بۆچی ئەنجام دراون، بەڵام جوان دیارە کاری مرۆڤانە، لەوانەیە هەندێک کەس بڵێن نا کاری بوونەوەرە ڕەپۆشەیەکانە بەڵام کاری مرۆڤە. هەندێک لە کارناسان دەڵێن ڕەنگە ئەو نەخشانە بیروباوەڕی ئەو مرۆڤانە بێت کە لێرە ژیاون. ڕەنگە ویستوویانە بە هەڵکەندنی ئەو نەخشانە پەیوەندی دەگەڵ خودای خۆیان بگرن.

Hosted on Acast. See acast.com/privacy for more information.