Τον Μάιο του 1919 παρουσιάστηκε η μοναδική ευκαιρία για άμεση κατάληψη της Σμύρνης από τον ελληνικό στρατό, με κοινή απόφαση Μεγάλης Βρετανίας, Γαλλίας και ΗΠΑ. Ο Βενιζέλος μπορούσε να υπολογίζει ότι η Ελλάδα δεν θα αντιμετώπιζε ποτέ μόνη της στη Μικρά Ασία ενδεχόμενη αντίσταση εκ μέρους των Τούρκων, αλλά μόνο σε σύμπραξη με τις νικήτριες Μεγάλες Δυνάμεις, καθώς και τη μεγάλη Αρμενία που επρόκειτο να δημιουργηθεί. Αλλά η προσήλωση στη Σμύρνη υπήρξε εξαρχής άστοχη, όχι μόνο από στρατιωτική, αλλά και από οικονομική άποψη. Αν νέα κρατικά σύνορα την είχαν αποκόψει από τη μικρασιατική ενδοχώρα της, θα είχε αναπόφευκτα παρακμάσει.

Τον Φεβρουάριο του 1915 ο Ιωάννης Μεταξάς διαφωνούσε με τον Βενιζέλο όχι μόνο για τη συμμετοχή της Ελλάδας στην επιχείρηση των Δαρδανελλίων, αλλά και για την ιδέα επέκτασης του ελληνικού κράτους στη Μικρά Ασία. Σύμφωνα με την ανάλυσή του, το ελληνικό κράτος θα αποκτούσε χώρα με πληθυσμό στην πλειονότητα τουρκικό, που θα αλλοίωνε την εθνική του υπόσταση. Η άμυνα και η ασφάλειά της θα απορροφούσε στρατιωτικούς και άλλους πόρους του κράτους, εξασθενίζοντας τη θέση του στην Ευρώπη. Πράγματι, ακόμη και σύμφωνα με τις ελληνικές στατιστικές που επικαλέστηκε ο Βενιζέλος, η ελληνική ζώνη στη Μικρά Ασία θα περιλάμβανε μεγάλη τουρκική πλειοψηφία.

Οι αντίπαλοι του Βενιζέλου ισχυρίζονταν ότι, αν η Ελλάδα έμπαινε στον πόλεμο ως σύμμαχος της Αντάντ και εχθρός της Τουρκίας, θα προκαλούσε αμέσως τον αφανισμό των Ελλήνων της Τουρκίας. Βαυκαλίζονταν με τις υποσχέσεις της Γερμανίας ότι θα τους προστάτευε, όσο η Ελλάδα έμενε ουδέτερη. Όμως οι γερμανικές εγγυήσεις αποδείχθηκαν εντελώς ανεπαρκείς. Παρά την ουδετερότητα της επίσημης Ελλάδας, οι διωγμοί των Ελλήνων συνεχίστηκαν και μάλιστα συστηματοποιήθηκαν και κλιμακώθηκαν το 1916. Η μεγάλη πλειονότητα των προσφύγων που είχαν καταφύγει στην Ελλάδα εύλογα ταυτιζόταν με τον Βενιζέλο και την πολιτική του, που υποσχόταν να πετύχει την επιστροφή τους και τη μετέπειτα προστασία τους.

Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος πρόσφερε στην Ελλάδα μία μοναδική ευκαιρία να αντιμετωπίσει την Τουρκία στο πλευρό ισχυρών συμμάχων, όπως ήταν η Αντάντ (Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία). Ήταν επίσης η τελευταία ευκαιρία για τη διάσωση των ελληνικών πληθυσμών της Τουρκίας, αφού αυτοί απειλούνταν με άμεσο και οριστικό αφανισμό. Τον Ιανουάριο του 1915, ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών υποσχέθηκε στην Ελλάδα εδαφικά ανταλλάγματα στα παράλια της Μικράς Ασίας αν έπαιρνε μέρος στον πόλεμο ως σύμμαχος της Αντάντ. Ο Βενιζέλος πρότεινε τη συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία των Δαρδανελλίων, αλλά η αντίδραση του Μεταξά και η άρνηση του Κωνσταντίνου τον οδήγησαν σε παραίτηση.

Το 1914 η Ελλάδα αντιμετώπισε άμεσο κίνδυνο νέου πολέμου με την Τουρκία, στον οποίο όμως θα ήταν ολομόναχη, χωρίς συμμάχους πλέον. Θανάσιμη απειλή αποτελούσαν δύο υπερσύγχρονα θωρηκτά που η Τουρκία περίμενε να παραλάβει από βρετανικά ναυπηγεία το καλοκαίρι του 1914. Με αυτά θα αποκτούσε αμέσως τον απόλυτο έλεγχο του Αιγαίου. Η κυβέρνηση Βενιζέλου έκανε ό,τι μπορούσε για την αποτροπή του πολέμου, αρχίζοντας διαπραγματεύσεις με την Τουρκία για το ζήτημα των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου και συμφωνώντας καταρχήν στην ανταλλαγή των ελληνικών πληθυσμών με μουσουλμανικούς από την Ελλάδα. Αλλά η έκρηξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου άλλαξε τελείως την κατάσταση.

Στους Βαλκανικούς Πολέμους οι Οθωμανοί έχασαν ξαφνικά όλα σχεδόν τα ευρωπαϊκά τους εδάφη. Η αντίδραση εκδηλώθηκε αμέσως από τους Νεότουρκους, που υιοθέτησαν ως συνταγή σωτηρίας τον εκτουρκισμό, με κριτήριο τη μουσουλμανική θρησκεία. Αντίθετα, οι μη Μουσουλμάνοι στοχοποιήθηκαν ως μη νομιμόφρονες και ως πράκτορες ευρωπαϊκών οικονομικών συμφερόντων που εκμεταλλεύονταν τη μουσουλμανική πλειονότητα. Η απώλεια των Βαλκανίων σήμανε επίσης την αναγκαστική πλέον προσήλωση στην ασφάλεια της Μικράς Ασίας. Οι Νεότουρκοι αρνήθηκαν να αποδεχθούν την απόκτηση των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου από την Ελλάδα. Επιπλέον, οι ελληνικοί πληθυσμοί των μικρασιατικών παραλίων έπρεπε να εκδιωχθούν ή να μεταφερθούν στα βάθη της ανατολικής Μικράς Ασίας.

Μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους, ο Βενιζέλος εφάρμοσε την πολιτική ισονομίας μεταξύ Χριστιανών και Μουσουλμάνων που είχε ήδη διαμορφώσει στην αυτόνομη Κρητική Πολιτεία, προβλέποντας ακριβώς αυτή την επέκταση του ελληνικού κράτους. Η συνθήκη ειρήνης με την Οθωμανική Αυτοκρατορία (Συνθήκη των Αθηνών) εγγυήθηκε τα κάθε λογής δικαιώματα και συμφέροντα των Μουσουλμάνων στις Νέες Χώρες που είχε αποκτήσει η Ελλάδα. Ο Βενιζέλος απέβλεπε πλέον στη μελλοντική ειρηνική συνύπαρξη Ελλάδας και Τουρκίας και απέκλειε ουσιαστικά τη διεκδίκηση άλλων τουρκικών εδαφών από την Ελλάδα. Η πολιτική του ταίριαζε σε μία χώρα που έβγαινε κερδισμένη από τους πολέμους. Δεν ίσχυε όμως το ίδιο για την Τουρκία.

Τα νέα χριστιανικά κράτη που προέκυπταν από τον διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας δεν μπορούσαν να εγγυηθούν στους Μουσουλμάνους ισονομία και ασφάλεια. Από το 1821, όσοι Μουσουλμάνοι γλίτωσαν από σφαγές έφυγαν από την επαναστατημένη Ελλάδα (ή αλλαξοπίστησαν). Μετά την ειρηνική προσάρτηση της Θεσσαλίας και της επαρχίας της Άρτας, πάλι έφυγαν οι Μουσουλμάνοι. Τέλος, οι Βαλκανικοί Πόλεμοι προκάλεσαν μία εντελώς ανεξέλεγκτη αλυσιδωτή αντίδραση. Πρώτα προσφυγικό κύμα Μουσουλμάνων από την Ελλάδα και τα Βαλκάνια προς την Τουρκία, ύστερα Ελλήνων από την Τουρκία προς την Ελλάδα, ύστερα ελληνική απόβαση στη Μικρά Ασία για την παλιννόστηση των προσφύγων και την προστασία των ελληνικών πληθυσμών.

Κατά βάθος 1821 και 1922 συνδέονται. Μετά την εμφάνιση του εθνικισμού, δεν είναι πλέον βιώσιμες οι πολυεθνικές αυτοκρατορίες. Από το 1821 δεν δρομολογείται μόνο η συγκρότηση ελληνικού εθνικού κράτους. Δρομολογείται ταυτόχρονα και η αναπόφευκτη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αποκλείεται πλέον αυτή να διατηρηθεί και να περάσει ακέραιη σε ελληνικό ή έστω σε πολυεθνικό έλεγχο, σύμφωνα με τις αναχρονιστικές και ανεδαφικές φαντασιώσεις του Ίωνα Δραγούμη και άλλων. Εκατό χρόνια μετά το 1821 και σύμφωνα με την αμείλικτη διάγνωση του Ιωάννη Μεταξά, οι Τούρκοι στη Μικρά Ασία πολεμούσαν πλέον για την ίδια τους την πατρίδα και όχι πια για την αυτοκρατορία τους.

Από το 1944 το Κυπριακό συνδέθηκε ξανά με εσωτερικές πολιτικές διαμάχες, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Κύπρο, όπου ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος πρώτα ένωσε και ύστερα δίχασε, όταν φάνηκε να προτιμά την ανεξαρτησία από την Ένωση. Σε καμία άλλη φάση της διαδικασίας εθνικής ολοκλήρωσης δεν έγινε τόσο φανερή όχι μόνο η νομοτελειακή γένεση εμφυλίων συγκρούσεων, αλλά και οι ενδεχόμενες αυτοκαταστροφικές συνέπειές τους, όπως απέδειξε τελειωτικά το προδοτικό πραξικόπημα του 1974.