ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਉਤਰਾਅ-ਚੜ੍ਹਾਅ ਆਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਇਸ

ਸ੍ਰੀ ਕਿ੍ਰਸ਼ਨ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ‘‘ਜੋ ਪੁਰਸ਼ ਕਰਮ ਫਲ ਦੀ ਆਸ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਕੇ ਕਰਨਯੋਗ ਕਾਰਜ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਸੰਨਿਆਸੀ ਅਤੇ ਯੋਗੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਕੇਵਲ

ਕਰਨਯੋਗ ਕਰਮ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਜਿੰਨਾ ਵੀ ਜਿਆਦਾ ਸਪਸ਼ਟੀਕਰਨ ਦਿੱਤਾ

ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਇਕ ਬੀਜਕੋਟ ਤੋਂ ਇਹ ਆਸ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਭਰੂਣ ਦੀ

ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਸੁਭਾਵਕ ਕਿਰਿਆ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੰੁਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਬੀਜਕੋਟ ਦੇ

ਦੂਜਾ, ਸ੍ਰੀ ਕਿ੍ਰਸ਼ਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸੰਨਿਆਸੀ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਕਰਮਫਲ ਨੂੰ ਛੱਡ

Krishna says, "One should not abandon sahajam karma (natural deeds) even though all undertakings are inherently marred by blemishes, as fire by smoke" (18.48). Sahajam karma is interpreted as our natural or inborn duty. Another possible interpretation is that they are natural deeds of 'existence'. Whatever may be the interpretation, Krishna concludes that all the karmas are marred by one blemish or another. This implies that no karma is pure.

Krishna uses many words for karma (action) on different occasions like akarma (inaction), vikarma (prohibited actions) and niyat karma (prescribed actions). But he never advises us to perform pure karma as all the karmas are marred by blemishes. For example, our immune system keeps us safe from diseases by killing the invading viruses and bacteria on a daily basis. If killing is taken as impure, then our survival or any karmas performed by us are intrinsically bound to be impure. The same is the case with breathing and consumption of food. 

This understanding helps us in many ways. Firstly, this helps us control our tendency to hate the karma we are doing when we feel that the karmas of others are more noble. This perspective gives us clarity and focus on what we do. Krishna already assured that devotion to swa-karma (own deeds) leads to siddhi (perfection or freedom) (18.45). Secondly, this understanding will help us to be free of cavil or fault finding (9.1).

Guilt and regrets about our past karmas drive us throughout our lives. Similarly, we keep carrying hatred towards others for their karmas which adversely affect our lives. This verse frees us from these regrets and guilt; and helps us overcome hatred by realising that karmas themselves carry blemishes and that there is no need to blame anyone else for these blemishes.

ਸ੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ—ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਜੋ ਇੱਛਾ ਅਤੇ ਕ੍ਰੋਧ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹਨ, ਮਨ ਨਿਯੰਤਰਤ ਹੈ, ਅਤੇ ਆਤਮ ਗਿਆਨੀ ਹਨ, ਉਹ ਇਸ ਦੁਨੀਆਂ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਪਾਰ, ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਮੁਕਤ ਹਨ (5.26)। ਸੁਆਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕਾਮਨਾ ਦੇ ਰੋਗ ਅਤੇ ਕ੍ਰੋਧ ਦੇ ਪਾਗਲਪਨ ਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਮੁਕਤ ਹੋਇਆ ਜਾਵੇ।

ਹਰ ਇਕ ਵਾ-ਵਰੋਲੇ (ਤੂਫਾਨ) ਦੀ ਇਕ ਸ਼ਾਂਤ ਅੱਖ ਜਾਂ ਕੇਂਦਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀ ਇੱਛਾ ਅਤੇ ਕ੍ਰੋਧ ਦੇ ਤੂਫਾਨ ਦਾ ਵੀ ਸਾਡੇ ਅੰਦਰ ਇਕ ਇੱਛਾਹੀਣ ਅਤੇ ਕ੍ਰੋਧਹੀਣ ਕੇਂਦਰ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਸਲੋਕ ਉਸ ਕੇਂਦਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਾਸਤੇ ‘ਮੈਂ’ ਨੂੰ ਤਿਆਗਣ ਲਈ ਹੌਂਸਲੇ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਛਾ ਦਾ ਇਕ ਮੂਲ ਤੱਤ ਹੈ।

ਇਕ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਤਕਨੀਕ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਅਤੀਤ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਫਿਰ ਤੋਂ ਦੁਹਰਾਈਏ ਅਤੇ ਵੇਖੀਏ ਕਿ ਕਿੱਥੇ ਅਸੀਂ ਇੱਛਾ ਜਾਂ ਕ੍ਰੋਧ ਵਿੱਚ ਜਕੜੇ ਹੋਏ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਬਿਹਤਰ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਨਾਲ ਇਸ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਈਏ ਕਿ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਆਤਮਾ ਇਕ ਹੈ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਲੋਕ ਇਕ ਅਸਲੀਅਤ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਸਮਝਦੇ ਹਨ।

ਭਾਰਤੀ ਪੰਰਪਰਾ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਇਕ ਲੀਲਾ ਜਾਂ ਸਿਰਫ ਇਕ ਨਾਟਕ ਸਮਝਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ  ਲੈਣ ਯੋਗ ਕੁੱਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਦੂਜੀ ਤਕਨੀਕ 7-10 ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਅਜਿਹਾ ਜੀਵਨ ਜੀਉਣ ਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਨਾਟਕ ਦਾ ਇਕ ਭਾਗ ਹੋਈਏ, ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰਤਾ ਪੂਰਵਕ ਨਾ ਲੈਂਦੇ ਹੋਏ ਇਕ ਉਤਸਵ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵੇਖੀਏ। ਇੱਛਾ ਤੇ ਕ੍ਰੋਧ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਇਉਂ ਕਰੀਏ ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਨਾਟਕ ਦਾ ਇਕ ਕਲਾਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਿਰਫ ਕਲਾਕਾਰੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਇਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਸਮਝ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਥੋੜ੍ਹਾ ਹੀ ਸਮਝੇ, ਤਾਂ ਉਹ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਵਰਤਮਾਨ ਛਿਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇੱਛਾ ਅਤੇ ਕ੍ਰੋਧ ਨੂੰ ਛੱਡਣਾ ਸਿੱਖ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਹ ਸੁੱਖ ਅਤੇ ਦੁੱਖ ਦੀਆਂ ਸੰਵੇਦਨਾ ਭਰਪੂਰ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਹੋਰ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਇੱਥੇ ਤੇ ਇਸੇ ਛਿਣ ਮੁਕਤੀ ਅਤੇ ਅੰਤਮ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਹੀ ਹੈ।

ਇਸ ਦਾ ਅੰਤਮ ਭਾਗ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਸਮਰਪਣ ਹੈ, ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਸਾਰੇ ਯੱਗਾਂ ਅਤੇ ਤਪੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਭੋਗੀ, ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰਾਂ ਦਾ ਸਰਵਉੱਚ ਭਗਵਾਨ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਨਿਰਸੁਆਰਥ ਮਿੱਤਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਦ, ਮੇਰਾ ਭਗਤ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ (5.29)।

ਇਸ ਨਾਲ ਗੀਤਾ ਦਾ ਪੰਜਵਾਂ ਅਧਿਆਇ ਪੂਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਰਮ ਸੰਨਿਆਸ ਯੋਗ ਜਾਂ ਕਰਮ ਦੇ ਫਲ ਦੇ ਤਿਆਗ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਰਾਹੀਂ ਏਕਤਾ, ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

श्रीकृष्ण कहते हैं कि वैदिक अनुष्ठानों के माध्यम से व्यक्ति स्वर्ग में प्रवेश करने की अपनी इच्छा को पूरा करते हैं और दिव्य सुखों का आनंद लेते हैं (9.20)। अपने पुण्य के क्षीण होने पर वापस आते हैं और बार-बार आवागमन के इस चक्र में यात्रा करते रहते हैं (9.21)।

 सामान्य व्याख्या यह है कि वैदिक अनुष्ठानों के माध्यम से प्राप्त पुण्य हमें जीवन के बाद स्वर्ग में ले जाते हैं और जब पुण्य क्षीण हो जाते हैं तो हम वापस आते हैं। एक और व्याख्या संभव है, यदि इच्छाओं की पूर्ति से संतुष्टि प्राप्त करना स्वर्ग में प्रवेश के रूप में लिया जाता है। अज्ञानता के कारण हम लोगों और भौतिक संपत्तियों की प्राप्ति के द्वारा अपनी इच्छाओं को पूरा करके संतुष्ट होने के लिए वैदिक अनुष्ठानों पर निर्भर रहते हैं। इस मार्ग में,

 इसके अलावा, प्रकृति का नियम है कि हर चीज अपने ध्रुवीय विपरीत के साथ मौजूद होती है। इसे द्वंद्व कहते हैं। यदि स्वर्ग को सुख ध्रुवता की अनुभूति के रूप में लिया जाता है तो समय के साथ व्यक्ति दुःख की ध्रुवता का अनुभव करेगा। ये स्थितियां स्वर्ग से वापसी के अलावा और कुछ नहीं हैं।

 श्रीकृष्ण आश्वासन देते हुए एक मार्ग सुझाते हैं कि जो लोग किसी और चीज के बारे में सोचे बिना निरंतर मुझे स्मरण करते हुए मेरे साथ जुड़े रहते हैं,

 यह स्वयं के साथ संतुष्टि का मार्ग है जिसे सांख्य योग में स्थितप्रज्ञ कहा गया है (2.55), जहां व्यक्ति अपना भिक्षापात्र तोड़कर सभी इच्छाओं को त्याग देता है। भक्ति योग के दृष्टिकोण से, यह भक्तों का इच्छा रहित समर्पण है जहां भगवान उनकी रक्षा करते हैं और हर तरह से ध्यान रखते हैं।

జీవితంతో సహా, ప్రతి భౌతిక వ్యవస్థ అనేక అంశాలు,

“మనస్సును వశమునందు ఉంచుకొన్నవాడు, జితేంద్రియుడు, అంతఃకరణ శుద్ధి గలవాడు, సర్వప్రాణులలో ఆత్మ స్వరూపుడైన పరమాత్మను తన ఆత్మగా కలవాడు అగు కర్మయోగి కర్మలను ఆచరించుచున్నను ఆ కర్మలు వానిని అంటవు” అని ఈ సందర్భంగా శ్రీకృష్ణుడు అంటారు (5.7). ఇది మన కర్మలు ఎప్పుడు కలుషితం కావో అన్న దాని గురించి భగవంతుడు మనకు ఇచ్చిన హామీ.

“ద్వేషము, కోరికలు లేని వ్యక్తి ఏ కర్మ చేసినా అది కలుషితం కాదు” అని శ్రీకృష్ణుడు విశదీకరించారు (5.3). అందరిలోనూ తననే చూసుకున్నప్పుడు కలుషిత చర్యలు లేక నేరాలను చేయలేరన్నది గమనించాల్సిన విషయం. దీని యొక్క మరో అర్ధం ఏమిటంటే ఎవరైతే నేను, వాళ్ళు అనే విభజన దృష్టితో కర్మలను చేస్తారో వారి అన్ని కర్మలు కలుషితమవుతాయి.

"కర్మలన్నింటినీ భగవదర్పణము గావించి, ఆసక్తి రహితముగా కర్మల నాచరించు వానికి, తామరాకుపై నీటి బిందువుల వలె పాపములు అంటవు” అని శ్రీకృష్ణుడు అంటారు (5.10). అంటే తామర ఆకులాగా ఆ వ్యక్తి చుట్టుప్రక్కల ఉన్న పరిస్థితులలో జీవిస్తూ కూడా వాటి ప్రభావానికి లోనుకాకుండా

మన కర్మలు, ఇతరుల కర్మలు కూడా భగవంతునికి

It is said that creation is just a Leela or play and some rules are framed to make it interesting. In the game of football, if the size of the goalpost is too small or too big, the interest in the game will diminish. Similarly, death follows birth; division or separation are some such interesting rules of this creation that helped in the evolution of complex life forms like us. The division is at an individual level as well as at the societal levels which are based on race, religion, caste, economic status etc. and were imprinted on us at an early stages of life. The game is to transcend them and the Bhagavad Gita is a guide to help us transcend these divisions.

One such technique is the devotion to swa-karma

Essentially, we should keep doing what we are doing to the best of our abilities. It should be done by dropping hatred; without getting trapped into the alluringly described karmas of others; without attachment to our past regrets and expectations from the future. This devotion to swa-karma is nothing but worshipping HIM. That's why Krishna in the

ਪੀਨਿਅਲ ਗਰੰਥੀ, ਇਕ ਮਟਰ ਦੇ ਦਾਣੇ ਦੇ ਆਕਾਰ ਦਾ, ਚੀੜ੍ਹ ਦੇ ਤਿਕੋਣੇ

ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਦਾ ਵਰਣਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ

ਇਹ ਪਿੱਠ ਭੂਮੀ ਸਾਨੂੰ ਇੰਦਰੀਆਂ ਅਤੇ ਮਨ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸ੍ਰੀ

‘ਵਿਗਿਆਨ ਭੈਰਵ ਤੰਤਰ’ ਵਿੱਚ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ 112 ਅਜਿਹੀਆਂ ਵਿਧੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਅਜਿਹੀ ਹੀ ਇਕ ਤਕਨੀਕ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਭਰਵੱਟਿਆਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇਕ ਬਿੰਦੂ ਉੱਤੇ, ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਕੇ, ਧਿਆਨ ਲਗਾਓ। ਇੱਥੋਂ ਫਿਰ ਇਕ ਰੱਬੀ ਊਰਜਾ ਫੁੱਟ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿਰ ਦੇ ਤਾਜ ਤੱਕ ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਉੱਠਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਤੁਰੰਤ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪਣੇ ਪਰਮ ਆਨੰਦ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।

ਜ਼ਖਮੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵੱਲ ਸਾਡਾ ਧਿਆਨ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਦਰਦ ਇਕ ਸਵੈਚਾਲਕ

జీవితం అనేది రెండు విధాల ప్రక్రియలను కలిగి ఉంటుంది. మనం ఇంద్రియముల ద్వారా అనేక స్పందనలను స్వీకరించి ప్రతిస్పందిస్తూ ఉంటాము. ఈ విషయము గురించి శ్రీకృష్ణుడు ఈ విధంగా చెబుతున్నారు, “తత్త్వజ్ఞుడైన సాంఖ్యయోగి చూచుచు, వినుచు, స్పృశించుచు, ఆఘ్రాణించుచు, భుజించుచు, నడుచుచు, నిద్రించుచు, శ్వాసక్రియలను నడుపుచు, భాషించుచు, త్యజించుచు, గ్రహించుచు, కనులను తెరుచుచు, మూయుచు ఉన్నను, ఇంద్రియములు తమ తమ విషయములందు వర్తించుచున్నవనియు, తానేమి చేయుట లేదనియు భావించును” (5.8, 5.9). ఈ అస్తిగత శ్లోకంలో శ్రీకృష్ణుడు సత్యాన్ని తెలిసిన వ్యక్తి యొక్క శిఖర స్థాయి అనుభూతిని వర్ణిస్తున్నారు.

మన రోజువారి జీవితంలో మన గురించి వచ్చే పొగడ్తలు, విమర్శల వల్ల జనించే ఉద్వేగాలకు గురి అవుతూ ఉంటాము. తన గానమాధుర్యాన్ని మెచ్చుకున్న నక్క పొగడ్తలను విని నోట్లోని మాంసం ముక్కను విడిచిన కాకిలాగా పొగడ్తలు మనల్ని మైమరచిపోయేలా చేస్తాయి. అలాగే విమర్శించినప్పుడు విమర్శ యొక్క స్థాయిని, విమర్శకుడి యొక్క బలాన్ని బట్టి మన స్పందన మౌనం నుంచి మాటలు లేక భౌతిక చేష్టల దాకా ఉండవచ్చు. ఈ ఉద్వేగాలకు కారణమైన ప్రశంసలు, విమర్శలని నిజమని ఊహించి ఆ ఊహల ప్రకారం, మనం ప్రవర్తిస్తాము. ఎప్పుడైతే వాటిని వ్యక్తిగతంగా సుకుంటామో అటువంటి ఉద్వేగాలు దుస్థితికి దారితీస్తాయి.

మన బాహ్య ఇంద్రియాలు ఆధునిక ఎలక్ట్రానిక్ పరికరాల వంటివి. చెవి శబ్దానికి; కన్ను కాంతికి స్పందించినట్లుగా ఇవి స్వయంచాలకంగా బాహ్యస్పందనలకు ప్రతిస్పందిస్తాయి. మనల్ని మనం సురక్షితంగా ఉంచుకోడానికి ఇవన్నీ అవసరం. బాహ్య స్పందనలకు ప్రతిస్పందన స్వయంచాలకంగా ఉండవచ్చు లేక మనచే నియంత్రింపబడవచ్చు. అజ్ఞాన జీవనమే ప్రతిక్రియ జీవనము అంటే మన ప్రతిస్పందనలు యాంత్రికంగా ఉండటం. కానీ ఇంద్రియ విషయాల పట్ల యాంత్రికంగా మనని లాక్కు వెళ్లే ఇంద్రియాల యొక్క స్వభావాన్ని అవగాహన చేసుకోవడం ద్వారా మనం ఈ స్పందనలను నియంత్రించి మన జీవితాలను ఆనందమయం చేసుకోవచ్చు.

श्रीकृष्ण कहते हैं, "ऋतु मैं हूँ, यज्ञ मैं हूँ, स्वधा मैं हूँ, औषधि मैं हूँ, मन्त्र मैं हूँ, घृत मैं हूँ, अग्नि मैं हूँ और हवनरूप क्रिया भी मैं ही हूँ (9.16)। इस सम्पूर्ण जगत को धारण करने वाला एवं कर्मों का फल देने वाला, पिता, माता, पितामह, जानने योग्य पवित्र ओंकार तथा ऋग्वेद, सामवेद और यजुर्वेद भी मैं ही हूँ" (9.17)।

 "प्राप्त होने योग्य परम धाम, भरण-पोषण करनेवाला, सबका स्वामी, शुभ एवं अशुभ को देखनेवाला, सबका वासस्थान, शरण लेने योग्य, प्रत्युपकार न चाहकर हित करनेवाला, सबकी उत्पत्ति-प्रलय का हेतु, स्थिति का आधार,

 यदि अस्तित्व को हमारी समझ के लिए स्वयं का वर्णन करना पड़े तो यह कुछ ऐसा ही लगेगा। ध्यान देने वाली बात यह है कि प्रयुक्त सन्दर्भ और शब्द उस समय के हैं जब गीता का ज्ञान अर्जुन को दिया गया था।

 श्रीकृष्ण ने पहले अर्जुन को 'सत्' और 'असत्' को समझने के लिए कहा था (2.16) जो सांख्य योग का दृष्टिकोण है। रस्सी और मायावी सांप का उदहारण इसे समझने में मदद करता है। भक्तियोग के दृष्टिकोण से श्रीकृष्ण कहते हैं कि वह 'सत्' और 'असत्' दोनों हैं। परमात्मा तक पहुंचने का एक मार्ग 'सत्' और 'असत्' को अलग करने की क्षमता प्राप्त करना है। दूसरा मार्ग यह महसूस करना है कि वे दोनों परमात्मा ही हैं।

 परमात्मा के ये विभिन्न रूप यह सुनिश्चित करने में मदद करते हैं कि जब हम इनमें से कोई भी झलक पाने पर उन्हें याद करते हैं तो हम परमात्मा को साकार करने की दिशा में दृढ़ मार्ग पर हैं। यह उतना ही सरल है जितना कि बारिश, जन्म, मृत्यु या आग को देखने पर परमात्मा को याद करना। यह हमारे आस-पास की हर चीज में उन्हें देखने की मानसिकता विकसित करना है।

Understanding varnas (divisions) as well as karmas (actions) performed by them based on the gunas springing from their

Krishna says, "With devotion to swa-karma (one's deed or duty) one attains siddhi as this devotion is nothing but worshipping HIM from whom all beings rise and by whom all this is pervaded" (18.45-18.46). Krishna earlier used swa-dharma (own nature) and now uses swa-karma. Essentially, swa-karma emerges from hidden swa-dharma.

Firstly, in today's context, in almost all cultures and societies, some professions like sports, acting and singing receive more admiration than others. Similarly, in the olden days, the importance was based on some other factors. These verses clarify that by fulfilling their swa-karma, born of their innate qualities, one can attain siddhi. So doing our best in anything we do is what matters irrespective of what we do.

Secondly, our divisive mind is trained to build hierarchies and these verses dispel the false notion that the varnas are hierarchical. Krishna clarifies that there are no hierarchies in karmas and by just performing swa-karma arising according to the gunas springing from our nature, we can attain siddhi.

Thirdly, Krishna earlier advised the wise men to not unsettle the ignorant, who are attached to actions (3.26). The aforementioned verses give the reason for this advice as one can attain the siddhi through their actions emanating from their gunas. Hence, someone who attained siddhi through one path shouldn't belittle other paths.