Grote Vragen

Hoe komt het heelal aan zijn einde? Dat is de grote vraag van astronaut André Kuipers. Theoretisch natuurkundige Jan Pieter van der Schaar legt uit dat we met de kennis die we nu hebben de toekomst van het heelal over miljarden jaren kunnen voorspellen. Maar uitspraken doen over hoe het heelal eindigt is veel moeilijker. Volgens wetenschapsfilosoof Henk de Regt roept theoretisch onderzoek naar het lot van het heelal vragen op over waar de grens ligt wat we met wetenschappelijk onderzoek kunnen doen.

Hoe laat je iets zien dat niemand ooit heeft gezien? Antoni van Leeuwenhoek maakte in zijn tijd de microwereld zichtbaar. Hoe doen wetenschappers dat nu? Hoe maak je het allerkleinste zichtbaar? Willem Noteborn laat zien waarom wetenschappers in de rij staan om met twee Leidse elektronenmicroscopen te werken. Viroloog Ruben Hulswit gebruikt deze om erachter te komen hoe het spike-eiwit van het coronavirus bindt aan cellen. John van der Oost blikt terug op welke rol microscopie speelde in de CRISPR-revolutie.

Wetenschappers bootsen met embryo-modellen de vroege ontwikkeling van een embryo na. Maar als we embryo’s kunnen maken in het lab, wat is dan een embryo? Stamcelonderzoeker Susanne van den Brink maakte het eerste embryo-model van een muis en was betrokken bij het eerste embryo-model van een mens. Ontwikkelingsbioloog Niels Geijsen gebruikt embryo-modellen om erachter te komen wat er misgaat bij patiënten met een spierziekte. Ethicus Nienke de Graeff bestudeert de vragen die je bij dit onderzoek kunt stellen.

Van wie is de ruimte? Een urgente vraag nu er bedrijven zijn die interesse hebben in ruimtemijnbouw, zegt planeetonderzoeker Daphne Stam. Ruimtejurist Tanja Masson-Zwaan zocht uit of de regels die we nu hebben over de ruimte nog toereikend zijn. Astronoom Marc Klein Wolt wil graag een radiotelescoop op de achterkant van de maan plaatsen. Hij hoopt dat zijn apparatuur mee kan liften met anderen die naar de maan gaan, maar is ook bang dat andere activiteiten op de maan zijn metingen verstoren.

Om een medicijn te vinden voor ziekten waar we nu nog te weinig tegen kunnen doen is het niet genoeg om onderzoek te doen op menselijke cellen, proefdieren en patiënten, zegt Jos Joore van biotechnologiebedrijf Mimetas. Daarom voegen zij een tussenstap toe: onderzoek op mini-orgaantjes, laat celbioloog Lenie van den Broek zien. Zo proberen zij een behandeling voor de ziekte van Crohn te vinden. Maag-darm-leverarts Andrea van der Meulen is specialist in het LUMC en legt uit waarom dat nodig is.

Met een kleine microscoop legde Antoni van Leeuwenhoek de micro-wereld bloot, een wereld die nog nooit iemand had gezien. Maar hoe overtuigde hij anderen ervan dat wat hij had gezien echt bestond? Wetenschapshistorica Sietske Fransen en conservator Tiemen Cocquyt proberen daarachter te komen door zijn tekeningen te bestuderen en te vergelijken met wat je door zijn microscopen kon zien. Wetenschapshistorica Geertje Dekkers legt uit hoe het kan dat juist 'vieze toni' zulke grote ontdekkingen kon doen.

Kunstmatige intelligentie kan ons dingen uit handen nemen. Maar kun je kunstmatige intelligentie ook uitspraken laten doen in rechtszaken? Promovendus Cor Steging (Rijksuniversiteit Groningen) zoekt het uit. Dit is een bonus-aflevering bij aflevering 4: "Hoe kunnen we zelflerende kunstmatige intelligentie in toom houden?"

Hoe maken we optimaal gebruik van de mogelijkheden van zelflerende kunstmatige intelligentie zonder de controle te verliezen? Volgens hoogleraar kunstmatige intelligentie Catholijn Jonker kan dit alleen als mens en machine beter samenwerken. Myrthe Tielman onderzoekt wanneer de brandweer op de beslissingen van een blusrobot kan vertrouwen en andersom. Max van Duijn ontleedt de communicatie tussen mens en machine door hen samen een nieuwe taal te laten leren.

Hoe kunnen we er eerder achter komen of iemand Alzheimer heeft? Wiesje van der Flier, wetenschappelijk directeur bij Alzheimercentrum Amsterdam, verwacht veel van een bloedtest voor de ziekte van Alzheimer. Neuroloog Argonde van Harten onderzoekt hoe deze test ingezet kan worden in de polikliniek. Psycholoog Leonie Visser probeert erachter te komen hoe artsen betere gesprekken kunnen voeren met patiënten over hun risico op dementie.

Zijn we alleen in het heelal? En zo niet, wanneer vinden we dan buitenaards leven? In de tweede aflevering van ‘Grote Vragen’, de podcastserie van Rijksmuseum Boerhaave hoor je waarom sterrenkundige Ewine van Dishoeck denkt dat we nog zo’n twintig jaar nodig hebben om het te vinden. Ramon Navarro van Astron laat zien hoe zijn team werkt aan de ‘extremely large telescope’ en astrobioloog Inge Loes ten Kate legt uit waarom je bij de zoektocht naar buitenaards leven vooral ook naar onze eigen aarde moet kijken.