Heimsglugginn

Vilborg Ása Guðjónsdóttir var gestur Heimsgluggans. Hún er alþjóðastjórnmálafræðingur og vinnur að doktorsritgerð um þátttöku þingmanna í alþjóðastarfi. Hún segir enn eima eftir af þeirri afstöðu að slíkt starf sé „frí í útlöndum“ og að viðhorf gagnvart alþjóðastarfinu sé neikvætt og ekki borin virðing fyrir því.

Marius Borg Høiby, stjúpsonur Hákons krónprins Noregs, situr í gæsluvarðhaldi vegna rannsóknar á tveimur nauðgunum og öðrum alvarlegum afbrotum gegn sex konum. Málið veldur krísu í norsku konungsfjölskyldunni og stuðningur við konungdæmið hefur minnkað þó að meirihluti Norðmanna sé enn hlynntur því. Nútímakonungdæmið er rúmlega aldargamalt. Norðmenn völdu Carl Danaprins til að verða konungur Noregs 1905. Hann tók sér konungsnafnið Hákon og varð sjöundi konungurinn sem bar það nafn. Í síðari heimsstyrjöldinni urðu Hákon og Ólafur sonur hans tákn baráttunnar gegn hernámsliði Þjóðverja.

Heimsglugginn fjallaði að þessu sinni um hlut utanríkis- og varnarmála í kosningabaráttunni fyrir Alþingiskosningarnar 30. nóvember. Bogi Ágústsson ræddi við Davíð Stefánsson og Piu Hansson. Davíð er formaður Varðbergs, samtaka um vestræna samvinnu og alþjóðamál og Pia er forstöðumaður Alþjóðamálastofnunar Háskóla Íslands en þau standa fyrir fundi um utanríkis- og varnarmál ásamt Stofnun stjórnsýslufræða og stjórnmála við Háskóla Íslands og Félagi stjórnmálafræðinga. Þar skýra 10 frambjóðendur stefnu flokka sinna og framboða.

Einnig ræddu Bogi og Þórunn Elísabet Bogadóttir stuttlega um Kemi Badenoch, nýjan leiðtoga breska Íhaldsflokksins. Hún þótti nokkuð hvöss og fylgin sér í fyrirspurnatíma forsætisráðherra í gær. Þetta var í annað sinn sem hún tókst á við Keir Starmer forsætisráðherra en í síðustu viku var athygli allra á forsetakosningunum í Bandaríkjunum svo lítið var rýnt í frammistöðu hennar þá.

Þórunn Elísabet Bogadóttir og Guðrún Hálfdánardóttir ræddu við Boga Ágústsson um fall þýsku stjórnarinnar. Þar sauð upp úr eftir deilur um ríkisútgjöld á milli stjórnarflokkanna. Frjálsir demókratar vildu draga úr útgjöldum til félagsmála og grænna verkefna til að loka gati í ríkisbúskapnum. Jafnaðarmenn og Græningjar gátu ekki sætt sig við þau áform og Olaf Scholz kanslari rak Christian Lindner, fjármálaráðherra og leiðtoga Frjálsra demókrata, úr embætti. Stjórnin situr áfram sem minnihlutastjórn en búist er við kosningum á nýju ári.

Ýmsir fréttaskýrendur telja fall þýsku stjórnarinnar koma á afar óheppilegum tíma því Evrópusambandið þurfi á öflugri forystu að halda þegar viðbúið sé að Donald Trump dragi úr stuðningi Bandaríkjanna við Úkraínu og leggi minni áherslu á samstarf NATO-ríkja og hyggist setja verndartolla á innflutning til Bandaríkjanna.

Stjórnmál í Japan eftir þingkosningar um síðustu helgi voru til umræðu í Heimsglugganum í Morgunvaktinni á Rás 1. Bogi Ágústsson ræddi við Kristínu Ingvarsdóttur, lektor í japönskum fræðum við Háskóla Íslands.

Þingkosningar á sunnudag sættu talsverðum tíðindum. Frjálslyndi lýðræðisflokkurinn, LDP, sem hefur farið með stjórn í Japan nánast óslitið í nærri 70 ár, beið afhroð. Flokkurinn tapaði 64 þingsætum, það eru 465 fulltrúar í neðri deild japanska þingsins. Það vakti líka athygli að fleiri konur voru kjörnar á þing en þær eru samt aðeins 16 prósent þingmanna, eða 73 talsins. Shigeru Ishiba forsætisráðherra Japans rauf þing í byrjun mánaðar og boðaði til kosninga aðeins mánuði eftir að hann var kjörinn forsætisráðherra. Þetta var meðal þess sem Kristín og Bogi ræddu. Kristín bjó í Japan í átta ár og fylgist náið með þróun mála þar í landi.

Í lokin var rætt um hættur sem steðja að lýðræði.

Björn Þór Sigbjörnsson og Þórunn Elísabet Bogadóttir ræddu við Boga Ágústsson um stöðu lýðræðis og kosningar á árinu 2024. Talað hefur verið um árið sem „kosningaárið mikla“ og þegar hafa kjósendur í 67 löndum greitt atkvæði í þing- eða forsetakosningum. Í þessum löndum búa 3,4 milljarðar fólks. Áður en 2024 verður liðið verður einnig gengið til kosninga í löndum þar sem 440 milljónir búa. Þar eru forsetakosningarnar í Bandaríkjunum 5. nóvember langmikilvægastar. Lýðræðið á víða undir högg að sækja, bandaríska hugvekjan Freedom House segir að þegar horft sé á kosningarétt, frelsi fjölmiðla og kúgun minnihlutahópa hafi frelsi minnkað í fleiri ríkjum en þar sem það hefur aukist undanfarin 18 ár. Einn af hverjum þremur sem kjósa árið 2024 búi í landi þar sem gæði kosninga hafa mælanlega versnað á síðustu fimm árum.

Björn Þór Sigbjörnsson og Bogi Ágústsson minntust Alex Salmonds sem lést um síðustu helgi. Hann var óskoraður leiðtogi sjálfstæðishreyfingar Skota fyrir þjóðaratkvæðagreiðsluna 2014. Þeir ræddu einnig erfiðleika Northvolt í Svíþjóð sem átti að verða lykilfyrirtæki í sókn evrópskra bílaframleiðenda á rafbílamarkaðnum, risastórt fyrirtæki sem framleiddi rafhlöður fyrir bíla. Reksturinn hefur hins vegar gengið illa og til stendur að segja upp 1600 manns af um 5000 starfsmönnum.

Pia Hansson, forstöðumaður Alþjóðamálastofnunar Háskóla Íslands, var gestur Heimsgluggans og ræddi friðarráðstefnu Höfða, friðarseturs Reykjavíkurborgar og Háskóla Íslands, sem fer fram í Iðnó í dag.

Bogi Ágústsson, Björn Þór Sigbjörnsson og Þórunn Elísabet Bogadóttir ræddu svo um leiðtogakjör í breska Íhaldsflokknum þar sem almennir félagar kjósa leiðtoga í stað Rishi Sunaks. Eftir kosningar í þingflokknum standa eftir Kemi Badenoch og Robert Jenrick sem bæði eru úr hægri armi flokksins. Fréttaskýrendur telja að bæði Frjálslyndir demókratar og Verkamannaflokksmenn fagni því að Íhaldsflokkurinn taki hægri beygju.

Bogi Ágústsson, Björn Þór Sigbjörnsson og Þórunn Elísabet Bogadóttir ræddu um hörmuleg átök í Mið-Austurlöndum þar sem veruleg hætta er á frekari útbreiðslu og hörmungum fyrir fólk sem þarna býr. Gyðingahatur hefur aukist mikið síðasta árið eftir árás Hamas á Ísrael og gífurlega mannskæðar árásir Ísraelshers á Gaza. Þá ræddu þau einnig landsfund breska Íhaldsflokksins og þau fjögur sem berjast um að taka við af Rishi Sunak sem leiðtogi flokksins.

Stjórnmálaflokkar í Bretlandi halda landsfundi þessar vikurnar, Frjálslyndir demókratar í síðustu viku, Verkamannaflokkurinn í þessari og Íhaldsflokkurinn í næstu viku. Hamingja og eindrægni ríkti hjá Frjálslyndum sem fengu 72 þingmenn kjörna í þingkosningunum í júlí. Ekki hafa setið fleiri Frjálslyndir í neðri málstofunni í heila öld. Ætla hefði mátt að sigurgleði ríkti einnig á landsfundi Verkamannaflokksins sem vann stórsigur í sumar og fékk 404 þingsæti. Því var ekki að heilsa, flokksmenn samþykktu ályktun um að hætta við að skerða húshitunarstyrk sem allir eldri borgarar hafa fengið. Ný stjórn Verkamannaflokksins hyggst aðeins greiða þeim allra fátækustu húshitunarstyrk og hefur sú ákvörðun valdið mikilli óánægju. Búist er við að leiðtogakjör verði efst á baugi á þingi Íhaldsflokksins í næstu viku þar sem fjórir frambjóðendur hafa tækifæri til að kynna sig.

Moderaterne í Danmörku hafa átt í vandræðum frá því að nokkrir starfsmenn á skrifstofu flokksins klöguðu til danska vinnueftirlitsins í ágúst. Sögðu þau vinnuumhverfið mjög slæmt, fólk lagt í einelti og framkoma yfirmanna fjarri öllu lagi. Uppsagnir og hreinsanir hafa fylgt og í gær hætti Kirsten Munch Andersen, framkvæmdastjóri flokksins.

Ný þjóðhagsspá danska seðlabankans gerir ráð fyrir lítilli verðbólgu og viðunandi hagvexti. Í Svíþjóð voru stýrivextir lækkaðir og seðlabankastjóri vill auka einkaneyslu til að vinna gegn samdrætti og auknu atvinnuleysi.

Maria Malmer Stenergard, nýr utanríkisráðherra Svía, segir í viðtalið við Dagens Nyheter að innflytjendur séu minna vandamál ef „þeir líkjast okkur“. Norska stjórnin hefur boðað strangari innflytjendastefnu.

Heimsglugginn fjallaði þessa vikuna um vaxtalækkun í Bandaríkjunum, Bromma-flugvöll í Stokkhólmi, stríðið í Úkraínu, skýrslu Mannréttindanefndar Sameinuðu þjóðanna um Venesúela og Mossad, leyniþjónustu Ísraelsmanna. Mossad er almennt talin bera ábyrgð á sprengjutilræðum gegn Hisbollah-liðum í Líbanon.