"สิ่งสำคัญคือเราจะต้องเห็นรูปธรรมนามธรรมตามความเป็นจริง ถึงเรียกว่ารู้ทุกข์ ในอริยสัจ 4 ท่านสอนว่า ทุกข์ให้รู้ ก็คือรู้ว่าตัวขันธ์ 5 ตัวรูป ตัวนาม ตัวตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ คือตัวทุกข์ ถ้าเห็นอย่างนี้ได้ถึงจะปล่อยวางได้ เห็นทุกข์อย่างนี้ เห็นว่าขันธ์เป็นทุกข์ รูปนามเป็นทุกข์ คือทุกขสัจ เพราะฉะนั้นความสุข ความสุขก็เป็นในใจเรามีความสุขขึ้นมา อันนั้นสุขเวทนา แต่พอมองในมุมของทุกขสัจ ความสุขก็คือทุกขสัจตัวหนึ่งอยู่ในทุกขสัจ หยิบเข้าไปเมื่อไรแล้วเดือดร้อนเมื่อนั้น มันเป็นทุกข์ มันทุกข์เพราะมันไม่เที่ยง มันทุกข์เพราะมันถูกบีบคั้นให้แตกสลาย มันทุกข์เพราะมันไม่อยู่ในอำนาจบังคับ" หลวงปู่ปราโมทย์ ปาโมชฺโช วัดสวนสันติธรรม 26 ตุลาคม 2568

"ความสุขของคนหลงโลก มันไม่มีอะไรยั่งยืน มันไม่ใช่ความสุข มันเป็นความทุกข์ แต่ว่าความเขลา มันทำให้หลงไปกอดเอาความทุกข์มาเป็นความสุข อย่างร่างกายเรานี้คือตัวทุกข์ คนเขลาก็กอดร่างกายนี้ ว่าเป็นตัวเราของเรา จิตใจก็คือตัวทุกข์ คนเขลาก็ไปกอดจิตใจว่าเป็นตัวเราของเรา มันเป็นลำดับ คนธรรมดาไม่ได้ภาวนา มันก็ไปเกาะติดสิ่งโน้นสิ่งนี้ไปเรื่อยๆ นักภาวนา เราก็จะเห็น โอ้ เราเข้าไปยึดกายเราก็ทุกข์ เราไปยึดจิตเราก็ทุกข์ ถ้าไม่ยึดจะไม่ทุกข์ สติปัญญามันเพิ่มขึ้นแล้ว รู้ว่าถ้าอยาก ถ้ายึดก็ทุกข์ ไม่อยาก ไม่ยึด ก็ไม่ทุกข์ ก็พยายามจะไม่อยาก พยายามจะไม่ยึด ตรงพยายามไม่อยาก พยายามไม่ยึดนั่นล่ะ ยึดเรียบร้อยแล้ว ยึด ทฤษฎีว่า ถ้าไม่อยาก ไม่ยึด ก็ไม่ทุกข์ ยังยึดความเห็นนี้อยู่ แล้วทำไมมันอยากไม่ทุกข์ ก็เพราะมันรักตัวเอง มันถึงอยากไม่ทุกข์ อยากให้ไม่มีความอยาก เพื่อจะได้ไม่ทุกข์ เห็นไหมมันยังพลาดอยู่ใช่ไหม จริงๆ ก็คือยังหลงรักตัวเองอยู่นั่นเอง ถ้าภาวนาเรื่อยๆ ทำสติปัฏฐาน ทำวิปัสสนากรรมฐานไปตามลำดับ ไม่รีบร้อน ไม่คิดเอา สุดท้ายมันก็เห็นความจริง กายนี้คือตัวทุกข์ จิตนี้คือตัวทุกข์ จะอยากหรือไม่อยาก จะยึดหรือไม่ยึด กายนี้ก็คือตัวทุกข์ จิตนี้ก็คือตัวทุกข์ ถ้าเห็นอย่างนี้ เรียกว่าเราเห็นทุกขสัจแล้ว เห็นขันธ์ 5 เป็นตัวทุกข์ มันทุกข์โดยตัวของมัน มันทุกข์ ไม่ใช่ว่าเราต้องไปยึดมันถึงจะทุกข์หรอก อย่างเราไม่ยึดร่างกายนี้ ร่างกายยังทุกข์ไหม มันก็ยังทุกข์อยู่" หลวงปู่ปราโมทย์ ปาโมชฺโช วัดสวนสันติธรรม 25 ตุลาคม 2568

"ถ้าเราเดินไปตามลำดับขององค์มรรค พัฒนาตัวเองไป ตั้งใจรักษาศีล ศีลเป็นฐานที่สำคัญ สร้างตึกยังต้องมีเสาเข็มเลย ศีลก็คือเสาเข็ม เมื่อตั้งใจรักษาศีลแล้ว ขั้นต่อมาคือฝึกจิต การทำสมาธิ คือการฝึกจิตให้พร้อมสำหรับการเจริญปัญญา ถ้าจะฝึกจิตให้สงบ ก็น้อมจิตไปอยู่ในอารมณ์อันเดียวที่มีความสุขอย่างต่อเนื่อง พาจิตไปรู้อารมณ์อันนั้น ไม่บังคับ จิตจะหนีจากอารมณ์นั้นเมื่อไรก็ได้ แต่หนีแล้วเรารู้ไวๆ หน่อย แล้วก็ไม่ต้องอยากสงบ อยากสงบก็ผิดทันทีแล้ว คนส่วนใหญ่ที่ภาวนาแทบเป็นแทบตายแล้วไม่ได้ผล เพราะทำผิด ผิดตรงที่เริ่มต้นก็จะเอาสมาธิ สัมมาสมาธิมันตามหลังสัมมาสติมาในองค์มรรค นึกออกไหม มีสัมมาวายามะ สัมมาสติ สัมมาสมาธิ ทีนี้อยู่ๆ บอกจะเอาสัมมาสมาธิโดยไม่เคยฝึกสติ มันก็จะได้มิจฉาสมาธิ เพราะฉะนั้นนักปฏิบัติส่วนใหญ่ที่ทำสมาธิ คือมิจฉาสมาธิ นั่งเพ่ง นั่งจ้อง นั่งเครียดๆ นั่งเคลิ้บเคลิม เห็นโน้นเห็นนี้ สัมมาสมาธิมาจากสัมมาสติ สัมมาสติมาจากสัมมาวายามะ สัมมาวายามะหมายถึง จิตใจเรามีความกล้าหาญ ห้าวหาญที่จะต่อสู้กับกิเลส ที่จะไม่ให้กิเลสมาเกิดอีก ที่จะทำให้กุศลที่ยังไม่เกิดเกิดขึ้น กล้าหาญที่จะรักษากุศลเอาไว้ ต้องใช้ความกล้าหาญ" หลวงปู่ปราโมทย์ ปาโมชฺโช วัดสวนสันติธรรม แสดงธรรม ณ มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช 19 ตุลาคม 2568

"หลักสูตรที่จะทำให้เราพ้นจากความยึดมั่นถือมั่น ซึ่งนำไปสู่ความพ้นทุกข์สิ้นเชิง หลักสูตรที่ท่านสอนอันนี้ชื่อว่าสติปัฏฐาน ท่านบอกสติปัฏฐานเป็นทางสายเอก เป็นทางสายเดียวเพื่อความบริสุทธิ์หลุดพ้น เพราะฉะนั้นสิ่งที่พวกเราจะต้องเรียนให้มาก เจริญให้มากก็คือการเรียนรู้สติปัฏฐาน 4 การทำสติปัฏฐานคือมีสติระลึกรู้กายระลึกรู้ใจ ระลึกรู้ร่างกาย ละเอียดขึ้นคือการระลึกรู้เวทนาคือความรู้สึกสุขทุกข์ ละเอียดขึ้นก็คือระลึกรู้สังขารความปรุงดีปรุงชั่ว ละเอียดขึ้นไปอีกก็คือรู้ถึงสภาวะของจิตจริงๆ ละเอียดขึ้นไปก็จะเห็นธรรม ธรรมคือสัจธรรมความจริง ตั้งใจรักษาศีลไว้ก่อนแล้วฝึกสติ ฝึกสติก็คือระลึกรู้กายระลึกรู้ใจ ถนัดรู้กายได้ก็รู้กาย ถนัดรู้เวทนาได้ก็รู้เวทนา ถนัดดูจิตที่เป็นกุศลได้ก็ดูไป หรือชำนิชำนาญก็เห็นจิตเกิดดับ ทางทวารทั้ง 6 ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ ก็ดูไป เดี๋ยววันหนึ่งมันจะค่อยๆ เข้าใจ เข้าใจเบื้องต้น เข้าใจว่าตัวเราไม่มี เบื้องปลายก็จะเข้าใจว่า สิ่งที่มีอยู่คือตัวทุกข์ เมื่อรู้ทุกข์แจ่มแจ้ง จิตมันไม่เอา มันปล่อยวางได้ เมื่อมันปล่อยวางได้ จิตใจเราก็ไม่มีภาระ จิตมันว่าง" หลวงปู่ปราโมทย์ ปาโมชฺโช วัดสวนสันติธรรม แสดงธรรม ณ โรงแรมเดอะซายน์ พัทยา 23 ตุลาคม 2568

"จุดแรกที่เราจะลงมือภาวนา ใจต้องสู้ ใจต้องห้าวหาญ ตรงที่ใจเรากล้าหาญ เรียกว่าเรามีสัมมาวายามะ หรือความเพียรชอบ ความเพียรไม่ใช่แปลว่าขยัน ความเพียรมาจากคำว่า "วีระ" กล้าหาญ เพราะฉะนั้นสัมมาวายามะ ก็จะต้องมีความเพียรชอบ คือมีใจที่กล้าหาญที่จะต่อสู้กับกิเลส กล้าหาญที่จะพัฒนากุศลที่มีอยู่ พัฒนากุศลให้งอกงามออกไป ฉะนั้นถ้าเริ่มต้นใจอ่อนแอ ท้อแท้ ป้อแป้ ไม่ได้กินหรอก ฉะนั้นเวลาเรียนกับหลวงพ่อ ใครมา โอ๊ย โอดครวญ หนูไม่ดีเลย หนูเป็นอย่างนั้น หนูเป็นอย่างนี้ หนูท้อแท้ โอ๊ย ฟังแล้วอยากเบิ๊ดกระโหลก ฉะนั้นเรียนธรรมะกับหลวงพ่อ อย่าอ่อนแอ สนามรบอันนี้ไม่ใช่เรื่องเล่นๆ เป็นสนามรบที่เราจะสู้กับมาร สู้กับกิเลส เพื่อจะข้ามวัฏฏะให้ได้ ฉะนั้นถ้าเราอ่อนแอ เราก็แพ้มารตลอด เพราะฉะนั้นไปปลุกใจตัวเองให้มันองอาจกล้าหาญ เมื่อก่อนหลวงพ่อเวลาภาวนาแล้วมันท้อแท้ มันเหนื่อยหน่าย ก็คิดถึงครูบาอาจารย์ ก่อนที่ท่านจะมาเป็นครูบาอาจารย์ของคน ของเทวดาได้ ท่านก็เป็นคนอย่างเรานี่ล่ะ มี 2 มือ 2 เท้าเหมือนกัน ท่านทำได้เราก็ต้องทำได้ ต้องตามท่านไปให้ได้ ดูท่านเป็น Idol เมื่อก่อนท่านก็มีกิเลส เมื่อก่อนท่านก็ล้มลุกคลุกคลาน ท่านผ่านมาได้ด้วยความอดทน ด้วยวีระ ด้วยความเพียร กล้าหาญ ท่านทำได้ เราเดินตามหลังท่านก็ต้องทำได้ แล้วมาได้ง่ายกว่าท่านอีก อย่างพระพุทธเจ้าถือเป็นสุดยอดเลย เพราะท่านทำความเพียรจนกระทั่ง ท่านบรรลุสัมมาสัมโพธิญาณได้ ไม่มีใครสอนท่าน เราได้เปรียบท่านเยอะเลย เราได้เรียนธรรมะที่ท่านสอนเอาไว้ ที่พระสาวกสอนเอาไว้ ที่ครูบาอาจารย์ที่ดีๆ สอนเอาไว้" หลวงปู่ปราโมทย์ ปาโมชฺโช วัดสวนสันติธรรม 18 ตุลาคม 2568

"มนุษย์ในโลกใฝ่ฝันอิสรภาพ ใฝ่ฝันเสรีภาพ ก็ได้แต่ฝันแล้วไม่มีจริง ในโลกเต็มไปด้วยความทุกข์ เต็มไปด้วยพันธนาการ เต็มไปด้วยภาระ แต่ถ้าเราเข้าใจธรรมะ เข้าใจธรรมะคือเข้าใจความจริงของโลก เข้าใจความจริงของชีวิต เข้าใจความจริงของร่างกายจิตใจ เราจะเข้าใจโลกเข้าใจชีวิตได้ ถ้าเราเรียนรู้จนเข้าใจความจริงของร่างกายจิตใจได้ เพราะร่างกายจิตใจก็คือโลก เป็นส่วนหนึ่งของโลกนั่นเอง ถ้าเข้าใจตรงนี้ก็จะเข้าใจโลกทั้งหมด พอไม่ยึดถือที่จิตดวงเดียว ก็ไม่ยึดถือกายไม่ยึดถือใจ ไม่ยึดถือโลกทั้งโลก อะไรจะเกิดขึ้นจิตจะไม่หวั่นไหว" หลวงปู่ปราโมทย์ ปาโมชฺโช วัดสวนสันติธรรม 13 ตุลาคม 2568