Lastige Leerling – Concertzender | Klassiek, Jazz, Wereld en meer

‘Lastige Leerling’ is een serie programma’s over de raakpunten tussen Haydn en Beethoven. Na bijna veertig uitzendingen is de koek nog lang niet op. Integendeel, er komen steeds weer nieuwe muziekstukken naar boven waaruit blijkt dat Haydn voor Beethoven een onuitputtelijke bron van inspiratie is geweest. Hij leende ontelbare componeertrucs van hem. Vandaag gaat het om Haydns 85e Symfonie, ‘La Reine’ en Beethovens 1e. Allebei symfonieën vol frisse vernieuwingen. Die van Haydn horen we in een kersverse uitvoering onder Giovanni Antonini, waar de vonken vanaf springen. En die van Beethoven in een ‘op het puntje van de stoel’ live vertolking door het Beiers Radio-orkest onder Mariss Jansons.

Joseph Haydn: Symfonie nr. 85 in Bes gr. ‘La Reine’

Basler Chamber Orchestra

o.l.v. Giovanni Antonini

Ludwig van Beethoven: Symfonie nr 1 in C gr. op. 21

Orkest van de Beierse Omroep

o.l.v. Mariss Jansons

In ‘Lastige Leerling’ is Thijs Bonger nog steeds op jacht naar raakpunten tussen Haydn en Beethoven. En hij heeft weer beet. Haydns 88e Symfonie, geschreven voor Parijs, is een stuk om je vingers bij af te likken. Zo is de aanstekelijke finale op zich al een juweel. Het langzame deel is gebaseerd op een nobel, menslievend thema. En laat dat thema nou plotseling opduiken in Beethovens voorlaatste pianosonate, op. 110? Een zeer veelzijdig, diep doorvoeld werk, waarin Beethoven verslag doet van de vele ziektes waardoor hij werd geplaagd en hoe hij er weer bovenop kwam.

Joseph Haydn: Symfonie nr. 88 in G gr.

Berliner Philharmoniker

Simon Rattle

Ludwig van Beethoven: Pianosonate in As gr. op. 110

Richard Goode, piano

Joseph Haydn: 1e deel uit Symfonie nr. 85 in B gr. ‘La Reine’

Bamberger Symphoniker

o.l.v. Joseph Keilberth

In ‘Lastige Leerling’ draait het om de raakpunten tussen Haydn en Beethoven. Haydn heeft op het laatst van zijn leven veel vocale muziek geschreven, die je vrijwel nooit hoort. Bijvoorbeeld een heftig motet, getiteld ‘Insanae et vanae curae’. Dat blijkt hij gerecycled te hebben uit een eerder geschreven oratorium. Het was rond 1800 voor een componist een hele eer om gevraagd te worden om dansmuziek te schrijven. Ook voor de jonge Beethoven, die balletmuziek mocht componeren voor de succesvolle choreograaf Salvatore Viganò en zijn prima donna Maria Casentini(zie plaatje). Het ballet heette ‘Die Geschöpfe des Prometheus’. Daarin komt een melodie voor waar Beethoven maar niet op uitgekeken raakte. Want we horen die terug in een stel verbluffend ingenieuze variaties voor piano en in de finale van zijn 3e Symfonie ‘Eroica’.

Joseph Haydn: ‘Insanae et vanae curae’ H XXI:3c

Joanne Lumm, sopraan, Sara Mingardo, alt, Topi Lehtipuu, tenor, Brindley Sherratt, bas

Monteverdi Choir

English Baroque Soloists

o.l.v. John Eliot Gardiner

Joseph Haydn: Il ritorno di Tobia 13c Coro: ‘Svanisce in un momento’

VokalEnsemble Köln

Capella Augustina

o.l.v. Andreas Spering

Ludwig van Beethoven: Nr. 7 uit 12 Contredanses WoO 14

Cappella Istropolitana

o.l.v. Oliver Dohnányi

Ludwig van Beethoven: finale uit balletmuziek Die Geschöpfe des Prometheus op. 43

Turku Philharmonic Orchestra

o.l.v. Leif Segerstam

Ludwig van Beethoven: ‘Eroica’ Variaties en fuga op. 35

Seta Tanyel, piano

Ludwig van Beethoven: Finale uit 3e Symfonie in E gr. ‘Eroica’

Concert des Nations

o.l.v. Jordi Savall

Casentini, Maria

In ‘Lastige Leerling’, over de raakpunten tussen Haydn en Beethoven, ditmaal anderhalf strijkkwartet. Een van Beethoven en een van Haydn dat nooit afkwam, omdat – hij was al in de zeventig – zijn werkkracht en concentratie hollend achteruitgingen. Hooguit een kwartier per dag kon hij het nog opbrengen. Rond 1800 werd het mode om volksliedjes te arrangeren voor tussen de schuifdeuren. Een lucratieve bezigheid voor Haydn en later ook voor Beethoven. Haydn had dus op het laatst grote moeite met componeren. Dat weten we uit brieven. Maar daarvan merk je niets in zijn muziek. Dat hoor je ook in delen uit zijn wonderschone laatste mis.

Joseph Haydn: Auld lang syne(arr) H XXXIa:218

Jamie MacDougall, tenor

Haydn Trio Eisenstadt

Ludwig van Beethoven: Auld lang syne(arr.) WoO 156/11

Jean-Pierre Armengaud, piano), Andrea Musto, cello, Alessandro Fagiuoli, viool, Natalie Pérez, mezzo-sopraan, John Bernard, tenor, Dania El Zein, sopraan, Jean-François Rouchon, bariton, Vincent Lièvre-Picard, tenor, Lukazj Romejko, tenor, Juliette Allen, sopraan

Ludwig van Beethoven: Strijkkwartet in A gr. op. 18/5

Belcea Quartet

Joseph Haydn: Strijkkwartet in d kl. op. 103

Weller Quartett

Joseph Haydn: uit Harmoniemesse in Bes gr. H XXII:14 Agnus Dei en Dona nobis pacem

Nacole Palmer, sopraan

Kirsten Sollek, alt

Daniel Mutlu, tenor

Andrew Nolen, bas

Trinity Choir

Rebel Baroque Orchestra

Jane Glover

Lastige Leerling gaat over de raakpunten tussen Haydn en Beethoven. In 1799 werkte de voor die tijd hoogbejaarde Haydn – hij was al 68 – zich een ongeluk aan zijn oratorium ‘Die Jahreszeiten’. Dat hij daarin uitgebreid achteromkijkt kunnen we horen aan de vele citaten die hij erin heeft verwerkt. Citaten van zichzelf en van zijn dierbare, veel te jong overleden vriend Mozart. En op zijn beurt putte Beethoven later weer inspiratie uit dit oratorium. Maar tijdens zijn drukke werkzaamheden kreeg Haydn ook nog eens opdracht van Vorst Lobkowitz om een serie kwartetten te schrijven. Opus 77 nr. 1 is beslist geen werk van een uitgebluste componist. Zo’n tien jaar later schreef Beethoven een revolutionair kwartet. Opus 95 is sterk geconcentreerd, bozig en verdrietig. Maar zit ook vol tedere momenten.

Joseph Haydn: Diverse citaten uit ‘Die Jaherszeiten’ en waar hij ze vandaan haalde

Joseph Haydn: Strijkkwartet in G gr. op. 77 nr. 1

Amati Quartett

Ludwig van Beethoven: Eerste drie delen uit Strijkkwartet in f kl. op. 95

Smetana Quartet

‘Lastige Leerling’ gaat over de raakpunten tussen Haydn en Beethoven. En die kunnen we het allerbeste illustreren via het strijkkwartet. Vandaag gaat het om Beethovens allereerste strijkkwartet, dat hij na lang aarzelen liet uitgeven in 1800. Dat aarzelen lag vooral aan zijn grote ontzag voor de kwartetten van Haydn, die toen al kon bogen op veertig jaar ervaring met het moeilijke genre. Beethoven had een aantal van Haydns kwartetten grondig bestudeerd en er zijn voordeel mee gedaan. We laten de dwarsverbanden tussen Haydn en Beethoven zoveel mogelijk horen in korte fragmentjes. Na Beethovens eersteling horen we een raadselachtig en revolutionair kwartet van Haydn, waarin hij zijn absolute meesterschap toont.

Ludwig van Beethoven: Strijkkwartet in D gr. op. 18 nr. 3

Artemis Quartett

Joseph Haydn: Strijkkwartet in Es gr. op. 76 nr. 6

Carmina Quartett

Vandaag in ‘Lastige Leerling’, over de raakpunten tussen Haydn en Beethoven, twee kwartetten van die twee. Een late van Haydn vol revolutionaire verrassingen. En een vroeg kwartet van Beethoven dat niet voor niets de bijnaam ‘Komplimentierquartett’ kreeg. Je ziet de hyperbeleefde bepruikte hoofden voor je. Overduidelijk gecomponeerd in de geest van Haydn.

Joseph Haydn: Strijkkwartet in D gr. op. 76 nr. 5

Jerusalem Quartet

Ludwig van Beethoven: Strijkkwartet in G gr. op. 18 nr. 2

Belcea Quartet

Ludwig van Beethoven: uit Bagatellen op. 119 nrs. 16, 18 en 19

Ishay Shaer, piano

Er is geen genre waarin Beethoven meer aan Haydn heeft ontleend dan het strijkkwartet. Vandaag horen we in ‘Lastige Leerling’ een schitterend laat kwartet van Haydn, bijgenaamd ‘Sonnenaufgang’.

En een vroeg kwartet van Beethoven dat praktisch tegelijkertijd ontstond. Met daarin een diep ontroerend adagio, waarvoor Beethoven inspiratie putte uit de dood

van Shakespeares helden ‘Romeo and Juliet’.

Joseph Haydn: Strijkkwartet in Bes gr. op. 76 nr. 4 ‘Sonnenaufgang’

Carmina Quartett

Ludwig van Beethoven: Strijkkwartet in F gr. op. 18 nr. 1

Belcea Quartet

In zijn eerste zes strijkkwartetten hield Beethoven zich nog redelijk aan het door zijn leermeester Haydn ontwikkelde model. Ook qua lengte. Maar zes jaar later rekt hij het genre op en schrijft hij drie kwartetten van symfonische proporties. Veel tijdgenoten waren verbijsterd.  Opdrachtgever Graaf Razoemovsky(zie portret) eiste dat er in elk van de drie een Russisch thema verwerkt moest worden. Vandaag het eerste uit de reeks. Muziek vol diepe emoties. Als toegift horen we het schitterende openingsdeel van Haydns ‘Sonnenaufgangs’kwartet.

Ludwig van Beethoven: Strijkkwartet in F op. 59 nr. 1 ‘Razoemovsky’

Quatuor Ebène

Joseph Haydn: openingsdeel uit Strijkkwartet in Bes gr. op. 76/4 ‘Sonnenaufgang’

Carmina Quartett

‘Lastige Leerling’, over de raakpunten tussen Haydn en Beethoven, concentreert zich vandaag op het strijkkwartet, het genre dat Beethoven zich eigen maakte door Haydns kwartetten intensief te bestuderen. Haydns ‘Strijkkwartet op. 76/3’ heet ‘Kaiserquartett’, omdat het prachtige variatiedeel gebaseerd is op een door Haydn gecomponeerd volkslied: ‘Gott, erhalte Franz den Kaiser’. Haydn overleed in 1809, toen Wenen na een belegering zuchtte onder de Fransen. Als eerbetoon aan hem begon Beethoven aan een strijkkwartet, waarvan het openingsdeel zo vol pizzicati zit dat het stuk de bijnaam ‘Harfenquartett’ heeft gekregen.