Open Mind

1930-40 жылдар. Қазақ тарихындағы орны толмас қасіретті кезең. Біз бұл жылдары қаншама отандасымыздан айырылдық?! Қаншама ғалым қуғын-сүргіннің кесірінен ғылыммен айналыса алмады, қаншама жазушының шығармашылық жолы байланды?! Олар қозғаған тақырып әлі күнге өзектілігін жойған жоқ. Латын графикасы ол кезде де талқыға көп түскен еді. Олар көтерген тақырыптарды оқып отырсаңыз, бүгін жазылған мақаладай әсер етеді. Филология ғылымдарының докторы, А.Байтұрсынов атындағы Тіл білімі институты Грамматика бөлімінің меңгерушісі Орынай Жұбай арнайы “Open mind” жобасы үшін осы тақырыпты жіліктеп тұрып түсіндіреді.

Домбыраның күмбірі – уақыттың жан сыры. 1930-1940 жылдар тарихын тарихшылар дерекпен, әдебиетшілер сөзбен өрнектесе, күйшілер күймен сыр ғып шерткен. Қазақстан Республикасының мәдениет қайраткері, күйші, ғалым Мұрат Әбуғазы Әбікен Хасеновтің «Қоңыр», Әбдінің «Зар қосбасарының» тағдырын, тарихын тәпіштеп түсіндіреді. «Қоңырдың» әуелгі аты «Қара» болған екен. Сол жылдардағы ұлт басындағы қап-қара түнек, қара бояуды суреттеген бұл күйден орындалмаған таудай арман, қан жылаған халықтың зарын тыңдайсыз.  

“Open mind” жобасы аясында шығып жатқан бұл әңгіме-лекциямыздың бас демеушісі – «Сорос-Қазақстан қорының», «Адам құқықтары жөніндегі» бағдарламасы

Әр халықтың басынан кешкен ерекше бір қаралы күндер, қаралы жылдар болады. Қазақ үшін XX ғасырдың алғашқы жартысы сынаққа толы болды. Кеңес өкіметінің орнауының өзі қиямет болды. Жеңіске жеткен қызылдардың мың лаңы қалың елді алдан күтіп тұр еді. 

 

Малға бай да, ойға бай да, көшпенді де - әйтеуір, кім болса да, міншіл, қабағынан қар жауған, қылышынан қан тамған Қызыл империяның қолайына жақпады.

Бұ дүниеде де қыл көпір деген нәрсе бар болса, бүтін халық бір мезетте сол көпірге тоғытылғандай болды.

Тарих ғылымдарының кандидаты Шәмек Тілеубаевтың мына сөзіне назар аударыңызшы:

“1980-90 жж саяси қуғын-сүргін құрбандарын ақтау болды. Сол кездегі саяси бюроның хатшысы Яковлевтің баяндамасында айтылады: “Қиыр Шығыстағы ГУЛАГ лагерлер жүйесіне қарай НКВД орынбасары екі көмекшісімен бара жатқан. Қолдарында сол лагерлер жүйесіндегі тұтқындардың іс-қағаздары. Пойызда үшеуі ішіп отырып, “Кім тұтқындардың жеке істерінің сыртына “Р” деген белгі (растрел) деген белгіні көп қояды?” - деп жарысқан. Әрине, шені жоғары бұл жеңісте “жеңіске” жетеді. Олар сол сапарда 20 000 тұтқынның жеке ісіне “Р” қойып, 20 000 адам атылған. Социалистік жарыстың бұл түрі Мәскеу маңында ғана емес, облыс-облыстарда, уездерде, тіпті кішкентай ауылдарда да “кім халық жауын көп табады?” деген ұранмен жүрген...”

КСРО-ның жендеттері бір емес, мың емес, миллиондардың тағдырына Құдайдай иелік етті.

Тек архив деректерімен сөйлейтін тарихшының оекциясын тыңдаймын десеңіз, - мархабат!

“Open mind” жобасының демеушісі - “Сорос-Қазақстан” қорының “Адам құқықтары” бағдарламасы.

«Open Mind» жобасы XX ғасырдағы 30-ыншы 40-ыншы жылдары қазақ халқының басынан кешкен  ашаршылық пен репрессия жайлы «Тар жол, тайғақ кешкендер» атты циклды әңгіме, лекциясын жалғастырады. Өткен санымызда белгілі қаламгер ұстаз Орынша Қарабалина-Қазыбаева ашаршылық туралы сөз етсе, бүгінгі бөлімде өзінің әкесі, мемлекет және қоғам қайраткері Ұзақбай Құлымбетов жайлы сөз қозғайды.

«Тар жол тайғақ кешкендер» жобасының бұл санында белгілі тарихшы, қаламгер-ұстаз, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Орынша Қарабалина-Қазыбаева Қазақстандағы 1932-33 жылдардағы аштықтың болу себебін, сол кезде билік тізгінін ұстағандар қадамын тарихи деректермен дәлелдей отырып әңгімелейді. Орынша Жолмұратқызы бұл қаралы тарихты көзімен көрген куәгер әрі кейіннен зейін қоя зерттеген тарихшы.

Во втором выпуске "Живой памяти" профессор истории Жулдузбек Абылхожин рассказывает о трагедии крестьянства, о массовом голоде в Казахстане в 1932-1933 годах, жертвами которого по разным оценкам стали от 1 миллиона 300 тысяч до трех миллионов человек. 

Генеральный партнер проекта "Живая память" "Программа по правам человека" Фонда Сорос-Казахстан

Подробнее о цикле "Живая память" можно узнать здесь - http://omind.kz/category/video/

Проект Open Mind представляет цикл "Живая память" - это беседы и лекции о коллективной и культурной памяти в Казахстане. В первой беседе с Александрой Цай профессор истории Жулдузбек Абылхожин рассказывает о периоде 1920-1930х годов в Казахстане, о мифах сталинской индустриализации, о методах ее проведения, о голоде, который она спровоцировала в селе и в городах. 

Партнер проекта "Живая память" Фонд Сорос-Казахстан

Подробнее - http://omind.kz/category/video/