Zaha Hadid, 1848 yılından itibaren verilen ödülü tek başına kazanan ilk kadın. (Önceki yıllarda ödülü kazanan üç kadın mimar olan Ray Eames, Sheila O'Donnell ve Patricia Hopkins, ofis ortakları ve eşleri ile birlikte ödülün sahibi olmuştu.) Daha önceki sahipleri arasında Frank Gehry, Le Corbusier, I.M. Pei gibi isimlerin olduğu ödül, kraliçe ile birlikte veriliyor ve mimarlık sahnesinin en prestijli ödüllerinden birisi sayılıyor.

Hadid'in nevi şahsına münhasır tasarımları ve karakteri ile ödülü alışı çok tartışıldı -ödül metnini kaleme alan Sir Peter Cook dahi metinde kendisinden "korkutucu bir karakter" olarak söz etmişti-. Özellikle BBC radyolarına konuk olduğu ve Katar Stadyumu ile Tokyo Stadyumu üzerine agresif sorular yönelten program sunucusu ile girdiği tartışmanın ardından programı yarıda kesip stüdyoyu terk etmesi ile çok konuşuldu. Katar'daki stadyumu ile Zaha Hadid'in de dâhil olduğu Birleşik Arap Emirlikleri'ndeki inşaat furyası, "daha hızlı, daha yüksek, daha güçlü" baskıları ile göçmen işçilerin oldukça sağlıksız koşullarda çalıştırılmasına sebep oluyor; önceki programlarda, konu üzerine yapılan araştırmalara ve farkındalık çalışmalarına değinmiştik.
Hadid'in tartışılan proje süreçlerine değindiğim programda, BBC'nin programından da kısa bir kayıt dinledik.

Hadid'in projeleri, süreçleri, gerçekleştikleri ülkelerin politik ve ekonomik koşulları, mimari anlayışı tartışmalı olsa da; "Irak'ın sokaklarından, projeler arasında kaybolmaya yalnız bir kadın" tadında haberler servis eden anaakım medyanın da yanlı ve ötekileştirici tutumunun ayrıca değerlendirilmesi gerekiyor.
Ve tümü bir yana, 1848'den beri dağıtılan bir ödülün ilk kez bir kadına verilmiş oluşu, mimarlığın kaygan zeminini bir kez daha düşündürüyor.

Evren Uzer ile birlikte bir seri "mimarlık ve kadın" programı gerçekleştirmiştik ve serinin ilk programında, stüdyo konuğu Seda Kayım ile birlikte kadın mimarların görünmezliğini konuşmuştuk. Seda'nın Denise Scott Brown'un kulaklarını çınlatan ve ocak ayında yayımlanan "Kadın Mimarın Varlığı, Görünürlüğünü Sağlama Alır Mı?" başlıklı yazısı, bizim de bu seri için çıkış noktamız olmuştu. Yazıda bahsi geçen, 2003 yılındaki RIBA "Kadınlar Neden Mimarlığı Bırakıyor?" araştırmasına göre, mimarlık okullarında eğitim görenlerin %38'ini oluşturan kadınlar, profesyonel hayata atılanların yalnızca %18'ini oluşturuyor. Bizde Mimarlar Odası'nın 2014 yılı raporuna göre öğrencilerin %57'sini oluşturan ve odaya kaydolan mimarların %53'ünü oluşturan kadınlarla tablo ilk bakışta daha iyimser görünse de, büro tescil belgesi alan kadın oranının %30'da kalıyor oluşu, "ayın karanlık tarafı".

Ekim ayının ilk programında Cenk ile Ankara'dan, ODTÜ'den bildirdik.

Altuğ-Behruz Çinici arşivinin SALT Araştırma'ya devredilmesi ile, SALT'ın yıl boyunca gerçekleştirmekte olduğu arşivi yorumlama etkinliklerinin ikincisi ODTÜ'de, ODTÜlü mimar ve akademisyenlerin konuşmaları ile gerçekleşti. İkilinin "en büyük projemiz" dedikleri, 1961'deki ODTÜ kampüsü uluslararası yarışmasını kazanmalarının ardından başlayan on dokuz yıllık süreçte yaşadıkları, paylaştıkları, ardında bıraktıkları belgeler, çokça paftalar, anekdotlar, aile hikâyeleri, sorular, tartışmalarla konuşuldu.
Şebnem Yalınay Çinici, Ayşen Savaş, Ali Cengizkan, Aydan Balamir, Güven Arif Sargın, Agnes van der Meij, Aslı Can'ın konuşma ve sunumları ile Uğur Halıcı ve Yaman Kayıhan’ın fotoğraf gösterimi gerçekleşti.
SALT'ın yakın zamanda sanal ortamda da erişime açacağı Çinici arşivi, dönemini konuşmak üzere sağladığı zeminin yanı sıra, "mimarlarla arşivleri" ve "arşivlemek" üzerine düşünmek için de iyi bir fırsat yaratıyor.

Programı kaydettiğimiz, Behruz Çinici'nin "geriye dönüp baktığımda, yıkmak istemediğim tek bir binam var; o da ODTÜ Mimarlık Fakültesi" dediği Mimarlık Fakültesi'nin ufak bir avlusunda Çiniciler'i ve ODTÜ'yü konuşmak da hoş bir detay oldu. 

Fotoğraflar: H. Cenk Dereli & Yağmur Yıldırım

Çinici arşivi üzerine programlarımız yeni konular ve konuklar ile de önümüzdeki haftalarda devam edecek.

Açık Mimarlık 24 Eylül 2015

Can daha önce de stüdyoda konuğumuz olmuş, İyiofis'ten ortağı Elif Ensari ve Esterni'den Anna Spreafico ile birlikte gerçekleştirmekte oldukları Tarlabaşı Toplum Merkezi çocuk atölyeleri mekânı projelerini anlatmıştı. Projede, "quicker, lighter, cheaper/daha hızlı, daha hafif, daha ucuz" anlayışı ekseninde en etkili tasarım temel endişeleriydi.

Bu endişenin geçerli olduğu bir başka boyutsa sığınmacıların geçici ya da kent mekânındaki kalıcı yeni barınma mekânları. Mimarlığın ve mimarların acil durumlardaki (yine bir acil durum olarak doğal afetler konusunu, Artvin'deki felâketin ardından konuşmuştuk) toplumsal müdahale biçimlerinin ne olabileceğini ve bir nevi biçimlendirdikleri sosyal yanıtta kendilerini konumlandırışlarını, çağdaş bir mimarlık düellosu olarak görmek mümkün. 

Halep'te, keskin nişancılardan korunmak için kentlilerce yaratılan sokak "yelkenleri". Fotoğraf: Franco Pagetti

Çadır-kentler ya da "yıldız" pavyonlardan öte, yaratıcı mimari çözüm arayışlarını anmakta fayda var.
(Can'ın sözünü ettiği gibi, konteynır barınak projeleri gibi son zamanlarda revaçta olan kimi çözümler de ekonomik açıdan sorun içeriyor.)

Suriye'de, orada yaşayanlarca yaratılan su kuyuları, yeraltı kreşleri, örtüler gibi farklı işlevler de sunan kimi projeler, mimarlığı tartışmak için güncel ve önemli zeminler yaratıyor.

Açık Mimarlık 10 Eylül 2015

14. İstanbul Bienali, "TUZLU SU: Düşünce Biçimleri Üzerine Bir Teori" başlığı ile, dOCUMENTA'dan tanıdığımız Carolyn Christov-Bakargiev tarafından "şekilleniyor".

Liam Gillick, Hydrodynamica Applied, İstanbul Modern (fotoğraf: ©İKSV)

Bakargiev, kavramsal çerçevede sergiden şöyle bahsediyor:

"TUZLU SU: Düşünce Biçimleri Üzerine Bir Teori, bir materyalin –tuzlu su– ve düğümlerle dalgaların çelişen imge-biçimlerinin etrafında dönüyor.

Çizginin nereye çekileceğini, nerede geri çekileceğini, nerede yaklaşıp nerede uzaklaşacağını araştırıyor. Bunu, açık denizlerde, düz yüzeyler üzerinde parmak uçlarımızla yaptığı gibi, sualtının derinliklerinde, kat kat şifrelemeler açılmadan önce de yapıyor.

Boğaziçi ekseninde kentin geneline yayılan bu sergi, dünyayı şiirsel ve politik olarak şekillendiren ve dönüştüren, görünür ve görünmez farklı dalga örüntülerini ve frekanslarını, su akıntılarını ve yoğunluklarını ele alıyor. Sanatla birlikte ve sanat aracılığıyla yas tutuyor, hatırlıyor, kınıyor, iyileşmeye çalışıyoruz ve kendimizi bu mekânda beraber yaşamış birçok topluluğun neşe ve canlılık olasılıklarına adıyor, formdan yeşeren yaşama sıçrıyoruz."

Nikita Kadan, Untitled (Political Natural History), İstanbul Modern (fotoğraf: ©İKSV)

Bienal süresince eksen iki sanatçının 1500'ün üzerinde işi, kentin geneline yayılan otuz altı mekâna yerleşiyor. Boğaz'ın kuzeyinden Adalar'a şehre "sızan" Tuzlu Su, şehrin tüm dinamiklerini kullanmayı ve şehrin kendisini bir sergileme aracına dönüştürmeyi hedefliyor. İstanbul Modern, Galata Rum İlkokulu, ARTER, Özel İtalyan Lisesi mekânlarındaki çok katılımlı sergilerin yanı sıra bienal, şehrin farklı zamanlardan farklı mekânlarına sergiler, konuşmalar ve çağrışımlarla konuk oluyor. Bakargiev'in deyişi ile:

"14. İstanbul Bienali’ni ziyaret ettiğinizde tuzlu suyun üstünde epey zaman geçireceksiniz. Mekânlar arasında, özellikle de vapurlarla yapılacak seyahatlerle, ziyaretçilerin sanatı deneyimleme süreleri yavaşlayacak. Bu da çok sağlıklı, çünkü tuzlu su solunum problemleriyle pek çok başka hastalığın iyileşmesine yardımcı olduğu gibi sinirleri de yatıştırıyor.

TUZLU SU, müzelerin yanı sıra tekneler, otel odaları, eski bankalar, otoparklar, bahçeler, okullar, dükkânlar ve özel konutlar gibi kara ve su üzerindeki geçici yerleşim alanlarına yayılacak. Yolculuk devamlılık gösterse de, rehber altı ana bölgeye odaklanıyor: Boğaz'ın Kuzeyi, Beyoğlu, Şişli, Tarihi Yarımada, Kadıköy ve Adalar. Her biri hayatlarınızda bir güne tekabül edebilir."

Adrian Villar Rojas, The Most Beautiful Of All Mothers, Troçki Evi (fotoğraf: ©İKSV)

Hrant Dink Vakfı'ndan Galata Rum İlkokulu'na uzanan bienal, hafızaya ve acıya da dokunuyor. Geçtiğimiz günlerde sanatçı Pelin Tan, Artık İşler Kollektifi ve e-flux editörü Anton Vidokle tarafından imzalanan bir mektup, son aylarda artan şiddet olayları üzerine bienale katılan sanatçıları "barış için müdahaleye" davet etti. 

Anna Boghiguian, The Salt Traders, Galata Rum İlkokulu (fotoğraf: ©İKSV)

1 Kasım'a kadar devam edecek bienal süresince kentin genelindeki pek çok galeri, müze ve kültür mekânı da paralel etkinlikler düzenliyor.

Artvin'den, kaynak: sondakika.com

Artvin'de geçtiğimiz hafta gerçekleşen sel felâketinde 8 kişi hayatını kaybetti, 17 kişi yaralandı, büyük maddi hasar meydana geldi. Esra Sert şöyle diyor: "Kentlerimizin büyük bir betonlaşma hamlesi ile karşılaştığı bir dönemdeyiz. Betonlaşma sonucu (yani her bir toprak parçasını ve ağacı kaybettiğinizde, yerini betona, asfalta bıraktığınızda) kentlerde buharlaşma azalır ve bu yolla kaybedilecek ısı azalır, ısı adaları oluşur, kuraklık baş gösterir. Tarım alanları ve yaşamlarımız zarar görür, halk sağlığı olumsuz etkilenir. Döngüsünü tamamlayamayan su bugün artık yer yüzüne belirsiz zamanlarda, aniden ve çok yüksek miktarlarda sel olarak geri dönüyor. Yüzeyler geçirimsiz olması nedeniyle yağış sonucu oluşan sel suyu yüzeyde kalır ve kentlerdeki yüzey akıntısını oluşturur. Bu akıntı hali hazırda çoğu zaman dere yataklarında imar verilen evleri basar, canlarımızı alır."
Esra Sert'in "Betonlaşma Nasıl Sele Neden Oluyor?" başlıklı yazısına buradan ulaşabilirsiniz.

Yoğun kent takviminin önemli etkinliklerinden 14. İstanbul Bienali "Tuzlu Su" teması ile Carolyn Christov-Bakargiev'in küratörlüğünde Eylül ve Ekim ayları süresince gerçekleşiyor. Kavramsal çerçevede de belirtildiği üzere insan vücudunun temel maddelerinden "tuzlu su", bir yandan da İstanbul'un ortasından geçen dev bir kütle olarak da okunabilir: 80'in üzerinde bienal katılımcısının işleri, 30'un üzerinde mekânda sergileniyor; 14. Bienal bu çok-mekânlılığı ile dikkat çekiyor. Aralarında oteller, otoparklar, hamamlar, Troçki'nin evi, hatta İstanbul Boğazı'nın kendisi olan mekânları gezmek ilginç olacak.

Venedik Bienali Türkiye Pavyonu'nun bulunduğu Arsenale'deki Sala d'Armi binası 

(fotoğraf: Haupt & Binder)

Bienal gündeminden devam ederken; İKSV'nin, 2016'daki 15. Venedik Mimarlık Bienali Türkiye Pavyonu için duyurduğu açık çağrıdan bahsettik. Küratöryel önerilere ve herkesin katılımına açık olan çağrı için son başvuru tarihi 23 Ekim.
Açık çağrı ve detaylı bilgi şuradan görülebilir.
15. Venedik Mimarlık Bienali'nin küratörü olarak açıklanan Alejandro Aravena, sosyal bir mimarlık üzerinde temayı şekillendireceğini duyurarak, "statükodan kurtulmayı başaran mimarlık örneklerine odaklanma ve bunlardan öğrenme üzerine şekillenecek", yeni arayışlara yönelecek bir sergi öngördüğünü açıklamıştı.
Cenk ve Yelta'nın Aravena'yı konuştuğu temmuz ayındaki programın içeriğini buradan görebilirsiniz.

UMÖB, 1993 yılından beri, yılda iki kez Türkiye'nin farklı şehirlerinde herhangi bir kurum veya kuruluşa bağlı olmaksızın düzenlenen bir öğrenci buluşması. Tamamen öğrenci inisiyatifinde, bağımsız ve belki de etkinliğin en özgün yanı olarak bütünü ile gönüllülük esasına dayanıyor. Her UMÖB'ün sonunda bir sonraki UMÖB'ü düzenlemek için çeşitli şehirler aday oluyor ve sunumlar yapılıyor. Sunumların ardından seçim yapılarak bir sonraki buluşmanın şehri belirleniyor. Tasarım Köyü'nün hikâyesi de, geçtiğimiz yıl Trabzon'da düzenlenen buluşmada İzmir'in aday olması ve kazanması ile başlıyor. Okullar yerine şehirlerden söz ediliyor; çünkü etkinliklerin her biri, ortak noktaları aynı şehirde mimarlık okumak olan öğrenciler tarafından üstleniliyor. UMÖB 15 - Tasarım Köyü İzmir ekibi de Dokuz Eylül Üniversitesi ve Yaşar Üniversitesi'nde mimarlık okuyan 13 öğrenciden oluşuyor.

UMÖB 15 ekibi, “Tasarım Köyü” fikrini şöyle anlatıyor: “Mimarlık fakültelerinin 4 yıllık programları dahilinde, tasarım disiplininin, sadece kentle ve kentliyle olan ilişkilere odaklanması üzerinden ortaya çıkan bir fikir;  ‘köyde olma’ fikri. Eğitim ve çalışma hayatında mimarlığa sadece kent ölçeğinden bakıldığını, farklı bir alternatifin de deneyimlenebileceğini vurgulayan,  kentli olanaklarını ve teknolojilerini bir kenara koyarak kırsaldaki üretim ve toplumsal ilişkileri atölyelere taşıyan bir buluşma hedefledik en başından beri. Kamp alanımız olan Düzce Köyü İlkokulu bahçesi günün her saati köy çocuklarının, teyzelerin, söyleşiye yoldan katılan amcaların uğrak noktası oldu.
Tasarım Köyü'nü geçmiş yıllardan ayıran önemli bir nokta da sadece mimarlık öğrencilerinin katılımıyla gerçekleşen etkinliği, ‘tasarım’ konusunda ilgili olan ve bu alanda çalışan herkese açık hale getirmek oldu. 37 farklı üniversiteden mimarlık, iç mimarlık, peyzaj mimarlığı, planlama, endüstriyel tasarım, grafik tasarım gibi bölümlerin yanı sıra sosyoloji ve siyaset bilimi okuyup tasarımla ilgilenen katılımcılar da köye geldiler. Bu çeşitlilik ciddi anlamda hem atölyeleri hem de genel olarak buluşma haftasını ilham verici ve zihin açıcı olasılıklara açık hale getirdi”.

Hafta boyunca eş zamanlı ilerleyen ve 8-10 kişilik ekipler halinde çalışan 14 atölyenin yanında katılımcıların dönüşümlü ve esnek olarak katılabileceği 4 tane de ortak atölye yer aldı.

Atölye süreçleri Tasarım Köyü İzmir Facebook sayfasından ve internet sitesinden takip edilebilir. Tüm atölye sonuç ürünlerinin derlendiği bir katalogun da çalışmaları devam ediyor.

Programın ardından, son sözü UMÖB 15 ekibine bırakalım:
“Fanuslarda yaşayan tasarımcılar olmanın ötesine geçerek yere dokunan,  yerle ilişki kuran, bilgi alışverişinin köy halkı ile karşılıklı olarak ilerlediği bir buluşma haftasını geride bıraktık. Akıllarda kalan sorulardan birisi okullardaki kalıplaşmış tasarım eğitimi sürecine alternatif bir öğrenme ortamı nasıl olabilir?  Buluşmalar bunu ne kadar karşılıyor?
Bir sonraki buluşmanın Şubat ayında Gaziantep'te olacağını hatırlatıp üretimin ve paylaşımın üst düzeyde olduğu öğrenci buluşmalarının devam edecek enerji ve motivasyonu her zaman bulabilmesini diliyoruz.”

Açık Mimarlık 13 Ağustos 2015

stanbul Maltepe'ye bağlı Çınar Mahallesi'nde İstanbul'un ilk arkeoparkı "Küçükyalı Arkeopark" yer alıyor. Dokuzuncu yüzyıldan kalma Bizans manastır ve sarnıç kalıntılarında kazı çalışmaları, Koç Üniversitesi'nden Alessandra Ricci başkanlığında yürütülüyor.
Arkeoparkta, arkeolojik alanların genelinde yaşananın aksine, kazı çalışmaları devam ederken canlı bir kamusallığın var olması gözetilmiş. bu amaçla film gösterimleri (her çarşamba akşamı bir film gösteriliyor ve yaz boyunca sürmesi öngörülüyor), konferanslar, atölyeler, hatta mahalle sofraları düzenleniyor.

Arkeopark'tan görünüm, fotoğraf ©Koç Üniversitesi CSSH

Arkeoparkta, Mimar Sinan Omacan tarafından projelendirilen kazı evinin, geçtiğimiz hafta alınan izinlerinin ardından inşaat sürecinin kısa süre içinde başlaması ve sonbaharda projenin tamamlanması öngörülüyor. Omacan'ı, tarihi alanlardaki ahşap strüktürlerinden tanıyoruz.

Küçükyalı Arkeopark, koruma ve restorasyon skandalları arasında "mahalle arkeolojisi"ni düşündürmesi ve arkeoloji bilimine mesafeli yaklaşımı kaldıracak katılımcı kamu programları açısından iyi bir örnek.

Arkeopark'taki etkinliklerden, fotoğraflar ©Küçükyalı Arkeopark ekibi

Koruma ve restorasyon gündeminden konuşurken, ülkede "kaş yaparken göz çıkaranlar"dan da bahsettik. Özellikle son aylarda, restorasyon skandalları birbiri ardına geliyor. İznik'te lale desenli buzlu camdan sürgü kapı takılan Ayasofya Orhan Camii, eserlerin üzeri sıvanan, oval camları dikdörtgen yapılan ve havalandırma kanalları tıkanarak çürümeye terk edilen İshak Paşa Camii, yığma taştan düz duvara çevrilen ve üzeri boyanan Mesnevihane Camii bunlardan ne yazık ki sadece birkaçı.

İtalya'nın güneyinde, 1 Euro karşılığında satılığa çıkarılan fakat belli bir sürede restorasyonunun tamamlanacağı taahhütü beklenen Sicilya evleri, koruma kavramına farklı yaklaşımların burada da mümkünlüğünü düşündürüyor.

Küçükyalı Arkeopark hakkında bilgiye buradan ulaşabilirsiniz. Etkinlikler, Arkeopark'ın sosyal medya hesapları üzerinden duyuruluyor.