W tym nagraniu poruszane są trudne tematy, które mogą być dla niektórych słuchaczy niepokojące lub wywoływać silne emocje. Materiał przeznaczony jest wyłącznie dla osób pełnoletnich. Zawiera elementy wulgarnego języka.

Prosimy o świadome podejście do słuchanej treści i zadbanie o swoje samopoczucie podczas słuchania. Jeśli czujesz, że temat może Cię przytłoczyć, rozważ odsłuchanie w dogodnym dla Ciebie momencie lub skonsultuj się z zaufaną osobą w razie potrzeby wsparcia.

Obecnie mierzymy się z narastającym kryzysem humanitarnym, który coraz częściej staje się zjawiskiem o charakterze trwałym, a nie jedynie tymczasowym. Zgodnie z prognozami Organizacji Narodów Zjednoczonych w 2025 roku aż 305 milionów osób na całym świecie będzie wymagało pomocy humanitarnej. Jednocześnie zauważalna jest eskalacja przemocy w kontekście migracji oraz brak adekwatnych mechanizmów wsparcia w sytuacjach kryzysowych. Podczas spotkania podjęta zostanie refleksja nad możliwością skutecznych działań w obliczu tak złożonych wyzwań. Czy organizacje pozarządowe (NGO) powinny samotnie ponosić odpowiedzialność za pomoc humanitarną? Jakie alternatywne scenariusze wsparcia możemy rozważyć, aby sprostać tej globalnej odpowiedzialności? W wydarzeniu wezmą udział wybitne postaci działające na rzecz praw człowieka, migracji i społeczeństwa obywatelskiego, które podzielą się swoimi doświadczeniami i wizjami możliwych rozwiązań.

Anna Alboth – dziennikarka, obrończyni praw człowieka, global media officer w Minority Rights Group International. Inicjatorka działań w temacie migracji, od lokalnych przez globalne: Civil March For Aleppo, który poprowadziła, w 2018 roku został nominowany do Pokojowej Nagrody Nobla. Działa w terenie, zajmuje się międzynarodowym rzecznictwem odnoszącym się do migracji i europejskich granic, w ostatnich latach głównie granicy polsko-białoruskiej; współzałożycielka Grupy Granica.

Anna Dąbrowska – prezeska Stowarzyszenia Homo Faber, ekspertka w zakresie integracji migrantów i systemowych rozwiązań na poziomie lokalnym. Koordynatorka miejskiej polityki integracyjnej w Lublinie, współprzewodnicząca Konsorcjum Migracyjnego.

Małgorzata Kołaczek – doktora nauk humanistycznych w zakresie polityki, ekspertka w problematyce etnicznej, migracyjnej i wizerunku mniejszości w mediach. Współzałożycielka Centrum Społeczności Romskiej w Warszawie i Fundacji w Stronę Dialogu.

Tomáš Rafa – artysta wizualny, wykładowca w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, którego twórczość koncentruje się na badaniu granicy pomiędzy patriotyzmem a nacjonalizmem. W swoich pracach dokumentuje przejawy rasizmu i ksenofobii w Europie Środkowo-Wschodniej.

Prowadzenie:

Renata Kim – dziennikarka „Newsweeka”. Współpracowała z radiem RMF FM, Programem Trzecim Polskiego Radia, a także polską sekcją BBC, związana z tygodnikami opinii jak: „Przekrój” czy „Wprost”. Prowadziła swój autorski program Z kim dziś, który obecnie emitowany jest pod nazwą Onet Opinie.

Podczas spotkania prezentowano fragment pracy Rafy „Transport z Medyki” (2025)

Materiały wideo zostały zarejestrowane kilka dni po rozpoczęciu inwazji Rosji na Ukrainę. Treść krótkiego filmu pokazuje problemy na polsko-ukraińskiej granicy w roku 2022, gdzie w trakcie ewakuacji znajdowała się też duża grupa studentów zagranicznych

Dyskusja współorganizowana z Fundacją W Stronę Dialogu

Wydarzenie towarzyszące wystawie Tomáš Rafa. Obywatele

Oryginalna diagnoza współczesności dokonana z perspektywy Afryki łączy elementy teorii krytycznej, myśli postkolonialnej i psychoanalizy.

Tytułowy brutalizm to metafora naszej epoki, w której zachłanny kapitalizm w coraz bardziej bezwzględny sposób kruszy, rozszczepia i drenuje zarówno planetę, jak i ludzkie ciała. Paradoksalnie, technologie cyfrowe tylko pogłębiają politykę ekstrakcji, przyczyniając się do zagłady wszystkiego, co żywe. Umożliwiają też one uprawianie na niespotykaną dotąd skalę rasistowskiej polityki segregacji i sortowania ludzi, zmieniając ich w przemieszczające się ciała-granice i sprawiając, że nigdy nie będą mogli znaleźć się „u siebie”.

W chwili, gdy prawicowi populiści straszą widmem „wielkiego zastąpienia” białej populacji niebiałą, dokonuje się rzeczywisty proces wymiany ludzi na cyfrowe awatary i inteligentne maszyny. Ciało staje się teraz bowiem wyłącznie narzędziem w osiąganiu chwilowej rozkoszy albo obiektem poddanym obróbce termopolityki. Cyfrowy neoliberalizm doprowadził do tego, że to, co nieświadome, przestało być przedmiotem represji i wybucha w paroksyzmach narcystycznego hedonizmu i maskulinizmu.

Prawdziwym laboratorium tego rodzaju brutalistycznych praktyk przez wieki była i wciąż pozostaje Afryka, poddawana kolonialnej przemocy, ekstrakcji ciał, dóbr naturalnych i obiektów sztuki. I dlatego to właśnie w Afryce – w afrykańskiej myśli, historii i doświadczeniu – szuka Mbembe odpowiedzi na pytania, jak naprawić to, co zniszczone, jak wypracować nowe formy globalnego współistnienia.

Katarzyna Bojarska – adiunktka w Katedrze Kultury Uniwersytetu SWPS w Warszawie. Założycielka i kierowniczka Centrum Badań Porównawczych nad Kulturami Pamięci (CCRMC). Współzałożycielka i redaktorka www.pismowidok.org. Badaczka kultury wizualnej, sztuki współczesnej i kultur pamięci. Autorka książki „Wydarzenia po Wydarzeniu: Białoszewski - Richter - Spiegelman (Warszawa 2012). Członkini polskiej sekcji AICA.

Mikołaj Ratajczak – filozof, historyk idei, tłumacz i redaktor, adiunkt w Zespole Filozofii Kultury IFiS PAN. Autor pierwszego w języku polskim i jednego z pierwszych na świecie monograficznych opracowań historii rozwoju współczesnej radykalnej filozofii politycznej we Włoszech („Forma życia i dobro wspólne”, Warszawa 2020). Znawca i tłumacz myśli Karola Marksa, od 2017 roku współprowadzi ogólnopolskie, otwarte seminarium „Czytanie Marksa”.

Przemysław Wielgosz – dziennikarz, wydawca i kurator. Redaktor naczelny polskiej edycji „Le Monde diplomatique” oraz serii książkowych: Biblioteki „Le Monde diplomatique” i Biblioteki alternatyw ekonomicznych. W wydawnictwie RM jest redaktorem merytorycznym serii Ludowa historia Polski. Kurator cykli „Ekonomie przyszłości” w Biennale Warszawa, „Ludowa Historia Polski” i „Przeobrażenia” w Strefie WolnoSłowej oraz „Historie ludzi bez historii” w Teatrze Ósmego Dnia.

Spotkanie z osobami z kolektywu Archiwum Protestów Publicznych i Tomášem Rafą dotyczy dokumentowania protestów, zarówno wystąpień obywatelskich w obronie demokracji, jak i tych spod znaku „nowego nacjonalizmu”. Wraz z artystami i gościem – Łukaszem Zarembą oraz prowadzącą spotkanie Katarzyną Sagatowską zastanowimy się, gdzie przebiega granica między rejestracją dziennikarską i artystyczną, czym są i po co tworzymy archiwa protestów, jaką rolę w ich powstawaniu pełni internet, czy estetyzacja protestu to zarzut czy zaleta oraz jak z perspektywy czasu odbieramy zgromadzone dokumentacje.

Archiwum Protestów Publicznych - kolektyw od 2016 roku zbiera wizualne ślady aktywizacji społecznej, oddolne inicjatywy sprzeciwu wobec decyzji politycznych, łamania zasad demokracji i praw człowieka. Archiwum jest zbiorem obrazów formułujących ostrzeżenie przed rosnącym populizmem i szeroko rozumianą dyskryminacją: ksenofobią, homofobią, mizoginią, a także katastrofą klimatyczną. Tworzący archiwum twórczynie i twórcy pragną przedłużyć żywotność obrazów, które związane są z konkretnymi wydarzeniami, a których trwanie kończy się wraz z publikacją na łamach prasy. A-P-P gromadzi fotografie w jednym, łatwo dostępnym zbiorze, który pozostaje dostępny dla badaczek_y, artystek_ów, aktywistek_ów. Ponadto korzystanie z zasobu archiwum będzie otwarte dla wszystkich użytkowników, którzy wyrażą chęć komunikowania wartości, z którymi identyfikują się jego autorki_rzy.

Autorki_rzy: Michał Adamski, Marta Bogdańska, Karolina Gembara, Łukasz Głowala, Marcin Kruk, Agata Kubis, Michalina Kuczyńska, Adam Lach, Alicja Lesiak, Oleg Marusic, Rafał Milach, Joanna Musiał, Chris Niedenthal, Wojtek Radwański, Bartek Sadowski, Karolina Sobel, Paweł Starzec, Grzegorz Wełnicki, Dawid Zieliński

Tomáš Rafa – pracuje na Wydziale Nowych Mediów Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. W swojej twórczości artystycznej zgłębia tematykę granicy pomiędzy patriotyzmem i nacjonalizmem. Poprzez fotografie i prace wideo opowiada o przejawach rasizmu i ksenofobii w Polsce, Czechach, na Węgrzech i Słowacji.

Łukasz Zaremba – wykładowca w Instytucie Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego, badacz kultury wizualnej, tłumacz; interesuje się konfliktami w sferze wizualnej; autor książki Obrazy wychodzą na ulice; obecnie realizuje projekt badawczy Kompleks kolonialny. Kultura wizualna i kolonializm bez kolonii w Polsce.

Katarzyna Sagatowska – kuratorka, menadżerka kultury, autorka wydarzeń artystycznych. Absolwentka Instytutu Twórczej Fotografii na Uniwersytecie Śląskim w Opawie w Czechach i Wydziału Inżynierii Produkcji Politechniki Warszawskiej. Wykładowczyni w Szkole Filmowej w Łodzi, założycielka galerii i wydawnictwa Jednostka. Współautorka cyklu Wszyscy jesteśmy fotografami i współkuratorka archiwum Pawła Pierścińskiego.

The cultural symbolism of these plants for South Caucasian communities has been extensively analyzed in the works dedicated to Parajanov’s cinematic legacy, but depictions of the fruits in his films also offer avenues for examining the histories of extractivism in the region. In the lecture, Keto Gorgadze will discuss the colonial underpinnings of climate control in the Russian and Soviet context, the specificity of the project of tropicality in the South Caucasus, and the role of the atmosphere in shaping the extractive (sub)tropical landscapes.

Keto Gorgadze is a researcher and writer of Georgian descent whose work is guided by decolonial and antiracist approaches and focused on the spatial policies of racialization, the history of colonial science, and its environmental legacies.

Centralnym punktem wykładu będzie próba spojrzenia na twórczość Magdaleny Abakanowicz (1930–2017) poprzez pryzmat jej tatarskich korzeni, kwestii do tej pory marginalizowanej. Wiedza ta pozwala we wczesnych pracach tekstylnych artystki z latach 60. XX wieku dostrzec ich strukturalne podobieństwo do tatarskiej architektury nomadycznej, a przez to odwołania do wędrownego stylu życia związanego z tradycjami pastoralnymi. Takie odczytanie jej twórczości może stać się ważnym przykładem próby „kreolizacji” polskiej historii sztuki poprzez zaproponowanie alternatywnego dla „formy narodowej” modelu.

W ramach wykładu twórczość Abakanowicz zostanie umieszczona w szerszym kontekście Eurazji, diaspory tatarskiej i historii rosyjskiego imperializmu. Ważnym kontekstem będzie historia Tatarów Krymskich – zarówno w powiązaniu z powojennym ludobójstwem, jak i obecną aneksją półwyspu przez armię rosyjską. Przyjrzymy się, jaką rolę odegrali Tatarzy w koncepcji EURASII niemieckiego artysty Josepha Beuysa, jak również w pracach i performansach współczesnej tatarskiej artystki Nazilyii Nagimovej.

Wspólnoty tatarskie zamieszkujące dzisiejsze pogranicze Polski, Białorusi i Litwy należą do najstarszych wspólnot muzułmanów sunnickich w Europie. Już od XV wieku ich historia była blisko związana z losami Rzeczypospolitej. Dziś ich obecność może stanowić ważny punkt wyjścia dla szerszej dyskusji na temat kluczowych zmian geopolitycznych zachodzących wskutek rosyjskiej aneksji Krymu, kryzysu uchodźczego na wschodniej granicy, a także odradzającej się pamięci związanej z sowieckim kolonializmem.

Dorota Jagoda Michalska – historyczka sztuki, krytyczka i kuratorka. Ukończyła Uniwersytet Warszawski i Courtauld Institute of Art w Londynie. W 2023 obroniła doktorat na Uniwersytecie Oxfordzkim, poświęcony relacjom między polską sztuką nowoczesną a warunkami peryferyjnego kapitalizmu. Jej teksty ukazały się m.in. w e-flux, „Afterall”, „ArtMargins”, „Post.Moma”, a także w katalogach Biennale w Wenecji, Biennale w Pradze i wystaw w Zachęcie – Narodowej Galerii Sztuki. Współredaktorka książki poświęconej sztuce i kolonialności w Europie Wschodniej, która ukaże się w wydawnictwie Routledge na początku 2025 roku.

What is the symbiotic collaboration between two artists who work as a duo and have been a couple in their private lives? What media shape their artistic language for expressing multiple themes? What is the source of the artists’ choreography: is it the potential of their bodies or the desire to express emotions through these poses? How do they combine private motifs with cultural references? And what cultural themes do they embody in subtle performances? Do and how do large-scale drawings linked to choreographed bodies fit into gay and queer culture? What models of masculinity do they represent against a background of tradition and rich cultural motifs? And what role do stones and masks play in all this?

Meeting will be held in English with translation into Polish.

Moderation: Marc Navarro, Maria Brewińska

Kim są dorosłe dzieci? Jak rozmawiać otwarcie i bez wstydu o zdrowiu psychicznym? W jaki sposób sztuka może pomóc w radzeniu sobie z kryzysami i traumą? Jak rozumieć mechanizmy współuzależnienia, nie obwiniać, dbać o siebie i bliskich? Jak sięgać po pomoc i skąd jej oczekiwać?

Inspiracją są prace Karoliny Balcer i Michaliny Kacperak, ostatnio pokazywane na wystawie Auć w Galerii Jednostka, o życiu w rodzinie dotkniętej traumą – m.in. kryzysem bezdomności brata (Balcer) i chorobą alkoholową ojca (Kacperak), a także współuzależnieniem najbliższych. Zdobywanie, a także szerzenie świadomości o zdrowiu psychicznym i uzależnieniu jest istotną częścią praktyki artystycznej obu artystek. W rozmowie udział wezmą Anna Cyklińska i Cleo Ćwiek, artystki oraz autorki podcastu Można zwariować i założycielki poradni o tej samej nazwie. Dyskusję o relacjach między twórczością a problemami rodzinnymi, w kontekście zdrowia psychicznego poprowadzi Katarzyna Sagatowska

Ewa Kuryluk. Kangór z ołówkiem, pędzlem i nożyczkami autorstwa Anny Kowalskiej to pierwszy katalog systematycznie i możliwie kompletnie dokumentujący prace na papierze stworzone przez Ewę Kuryluk w latach 1959–1979. Powstał w ścisłej współpracy z artystką pragnącą, by nie była to pozycja wyłącznie dla specjalistów, ale książka dla wszystkich zainteresowanych sztuką drugiej połowy XX wieku. Katalog został podzielony na rozdziały porządkujące wczesną twórczość Kuryluk – od lat gimnazjalnych po końcówkę lat 70., kiedy postanowiła porzucić rysunek i malarstwo na rzecz instalacji. Bogato ilustrowana książka przedstawia niemal 900 prac artystki znajdujących się w zbiorach prywatnych i publicznych, z uwzględnieniem ich historii aukcyjnej, wystaw, na których były prezentowane, i odniesień bibliograficznych.

Zapraszamy na spotkanie z Agnieszką Taborską, historyczką sztuki, oraz Anną Arno, tłumaczką pionierskiej książki Whitney Chadwick Artystki i surrealizm. Publikacja ta to najbardziej wszechstronne omówienie życia, myśli i dzieł niezwykłych kobiet, które stały się ważną częścią ruchu surrealistycznego.

Leonora Carrington, Leonor Fini, Frida Kahlo, Dorothea Tanning i wiele innych artystek to ikony tamtej epoki, a zarazem odważne dziewczyny, które nie pozwoliły się zamknąć w roli modelek i muz, lecz podążyły własną ścieżką, by poprzez surrealizm osiągnąć dojrzałość twórczą i „wyzwolenie ducha”. Historie ich życia i ich dokonania zostały tutaj przedstawione na tle burzliwych lat dwudziestych, trzydziestych i czterdziestych XX wieku, w cieniu wojny, która skazała surrealizm na wygnanie za ocean – do Nowego Jorku i Meksyku.

Whitney Chadwick w trakcie prowadzenia swoich badań rozmawiała i korespondowała z większością bohaterek tej książki. Poza mnóstwem ilustracji włączyła do niej również liczne dokumenty, nigdy wcześniej niepublikowane, do tej pory nieznane szerszej publiczności, a nawet ekspertom w dziedzinie surrealizmu. Te przełomowe badania odmieniły krytyczno-artystyczne losy surrealistek i stały się podstawą do całkowitej rewizji ich historii, książka Chadwick zyskała zaś status klasycznego opracowania poświęconego artystkom surrealizmu.

W sierpniu 2024 roku sąd uznał winną Monikę Drożyńska uszkodzenia 58 pokrowców na zagłówki w pociągach spółki PKP Intercity Są Zakład Centralny w Warszawie. Czynu dokonała techniką haftu ręcznego na tkaninie haftując cytaty z poezji Tuwima i Białoszewskiego.

Jeszcze przed ogłoszeniem wyroku działalność artystki w PKP budziła wiele emocji. Drożyńskiej zarzuca się "brak umiejętności, głupotę, wandalizm, chorobę psychiczną, szaleństwo". Hafty są określane jako "głupie, brzydkie, nieestetyczne". W komentarzach pisano: "Czteroletnie dziecko tak haftuje", "Panie z koła gospodyń wiejskich haftują lepiej i nie nazywają tego sztuką", "Sztuka to Bitwa pod Grunwaldem, a nie to". Życzy się jej łagru, kary chłosty, więzienia.

Debata w Zachęcie będzie poświęcona wieloaspektowości hafciarskich interwencji w pociągach. Przyjrzyjmy się jej z punktu widzenia prawnego, filozoficznego oraz subwersywności gestu hafciarskiego.