De Erfrechtadvocaat

In de seizoensfinale van seizoen 4 van “De Erfrechtadvocaat” blikken Inge Diepman en Joost Diks terug op de vorige afleveringen.

Joost is benieuwd wat Inge dit seizoen is opgevallen. Maar eerst behandelen ze een paar opvallende zaken rond het vereffenen van nalatenschappen. Als erfgenamen een nalatenschap beneficiair hebben aanvaard, zijn er verschillende mogelijkheden voor de vereffening. Zo kunnen de erfgenamen zelf vereffenen, kan de rechter een taakverdeling maken voor de erfgenamen, kan de rechter een professional benoemen die de rol van vereffenaar op zich neemt of kunnen de erfgenamen iemand een volmacht geven. Joost heeft het over “Fopvereffenaars” en Ersatzexecuteurs.

Ook spreken Inge en Joost over de benoeming van een vereffenaar. Is dat altijd opportuun? Tot slot nemen Inge en Joost afscheid van de luisteraars met een leuke mededeling. En o ja, waarom heeft Inge haar testament laten wijzigen?

Ook in deze aflevering is professor mr. Freek Schols te gast bij Inge Diepman en Joost Diks. Freek Schols is naast hoogleraar Notarieel Recht aan de Radboud Universiteit Nijmegen, ook buitengewoon hoogleraar Familie(vermogens)recht en Erfrecht aan de universiteit van Curaçao.

Freek Schols vertelt dat het Caribisch erfrecht beter aansluit op de samenleving dan het Nederlands erfrecht. Joost en Freek komen in dit kader te spreken over de legitieme portie, het ongeldig laten verklaren van een testament op grond van misbruik van omstandigheden, het erven door een informele samenlever en de wettelijke verdeling. Is het Caribisch erfrecht moderner dan het Nederlands erfrecht?

Inge Diepman en Joost Diks ontvangen in deze aflevering professor mr. Freek Schols, hoogleraar notarieel recht. Net als zijn broer professor Bernard Schols doceert Freek aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Met Inge en Joost praat hij over de verschillen en de steeds vaker voorkomende overeenkomsten tussen de notaris en de erfrechtadvocaat.

Vroeger was het erfrecht het exclusieve domein van de notaris. Pas bij conflicten over een erfenis kwam de erfrechtadvocaat in beeld. De notaris is van oudsher onafhankelijk en onpartijdig en de erfrechtadvocaat partijdig. Deze verschillen staan nog altijd als een huis, maar de rolverdeling is minder afgebakend dan eerst. De notaris en de erfrechtadvocaat trekken vaker samen op, niet alleen omdat er tegenwoordig meer erfrechtadvocaten zijn, maar ook omdat de belangen steeds groter worden en testamenten ingewikkelder. Het beeld van de erfrechtadvocaat als degene die ‘alleen’ rechtszaken aanspant, is daardoor te eenzijdig.

Dat de notaris en de erfrechtadvocaat elkaar vaker weten te vinden, is ook te danken aan de VEAN (Vereniging Erfrechtadvocaten Nederland). Erelid Freek Schols en mede-oprichter van de vereniging Joost Diks constateren dat dankzij de komst van de VEAN het kennisniveau van notarissen, erfrechtadvocaten en rechters én de onderlinge waardering flink is toegenomen. En dat is hard nodig, zeker gezien de toekomstvoorspelling van Freeks broer Bernard…

In deze aflevering is opnieuw professor Bernard Schols te gast, hoogleraar Successierecht aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Samen met Inge Diepman en Joost Diks praat hij over een onderwerp waarover veel erfgenamen mopperen: de erfbelasting. Dat wordt nog vaak gezien als een vorm van diefstal, maar in de Nederlandse wet is nou eenmaal vastgelegd dat erfrecht en erfbelasting elk een kant vormen van dezelfde medaille. Hoevéél belasting er wordt geheven, is afhankelijk van de categorie waartoe een erfgenaam behoort: de Nabijen of de Overigen. Samenwonenden zonder een samenlevingscontract en testament krijgen het dringende advies om naar een notaris te gaan.

Erflaters verzinnen van alles om de fiscus zoveel mogelijk buiten de deur te houden. Zo is er de zaak van de doktersassistente die trouwde met een erflater om zo in het door hem gewenste Nabijen-rijtje te komen. Was hier sprake van fraus legis (misbruik van recht)? Bernard geeft het antwoord en tipt ook een recente zaak (googel ‘Hoge Raad 16 februari 2024’), waarin een zieke erflater en zijn vrouw de hoofdrol spelen. De man en vrouw maakten een herverdeling van hun vermogen binnen de gemeenschap van goederen, wat de vrouw een groot belastingvoordeel opleverde. Konden zij dat zomaar doen?

Inge Diepman en Joost Diks ontvangen in deze aflevering professor Bernard Schols, hoogleraar Successierecht aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Bernard deelt ook buiten de collegezalen zijn kennis over het erfrecht en de executele (de zakelijke afwikkeling van een nalatenschap door een executeur). Hij treedt op in theaters, was te zien op muziekfestival Zwarte Cross en schreef samen met Heidi Klijsen de boeken ‘Voorkom ruzie bij de kist’ en ‘Voorkom ruzie in bed’. Joost en Bernard zijn ook regelmatig samen op pad om cursus over het erfrecht te geven.

Bernard vertelt in deze aflevering hoe hij als jonge notaris gefascineerd was door de executeur, die hij beschouwt als een verbinder tussen een overledene en diens nabestaanden. Lang was onduidelijk wat deze rechtsfiguur precies betekent in juridische zin, maar dankzij Bernard is daarin verandering gekomen. Hij wijdde zijn proefschrift aan de executele en ontwikkelde het sterrensysteem dat de verschillende rollen van de executeur duidt. Bernard (die inmiddels te boek staat als de ‘godfather’ van de executele) is bovendien mede-oprichter van NOVEX, de Nederlandse Organisatie voor Executeurs die garant staat voor de kwaliteit van haar leden. Joost is inmiddels voorzitter van NOVEX. De rol die de executeur speelt in het erfrecht en de maatschappij is belangrijker dan ooit, mede doordat steeds meer mensen grote bedragen erven. Bernard stelt dat die grote erfenissen zelfs bijdragen aan de krapte op de arbeidsmarkt. Aan de andere kant is erven niet altijd een feest: Bernard en Joost wijzen op toenemende conflicten over nalatenschappen tussen erfgenamen.  

Van elkaar vervreemde zussen, na jaren herenigd. Een hoogbejaarde vrouw die eindelijk kan stoppen met werken. Zonder Klaas Zondervan waren deze ‘happy ends’ nooit gebeurd. Klaas is erfrechtelijk genealoog, wat wil zeggen dat hij speurt naar erfgenamen.

Inge Diepman en Joost Diks praten met hem over zijn werkterrein, dat de hele wereld beslaat en soms net zo moeilijk is als het zoeken naar een speld in een hooiberg. Maar een geslaagde zoektocht levert vaak mooie verhalen op, zoals blijkt uit het RTL4-programma ‘De Erfgenaam’, waaraan Klaas meewerkt. Ook Joost heeft zich verbonden aan een tv-programma over erfenissen, omdat hij graag kennis over het erfrecht wil delen. Alleen draaide ‘Waar is mijn erfenis?’ van SBS6 niet om het zoeken naar erfgenamen, maar om het oplossen van ruzies over nalatenschappen. We besluiten deze aflevering met een advies: zorg voor een duidelijk testament.

Inge Diepman en Joost Diks ontvangen Bregje Boelens, advocaat en mediator. De titel van deze aflevering, ‘Over scheiden en overlijden’, komt uit haar koker.

Bregje vertelt dat ook bij een echtscheiding het erfrecht van toepassing is. Als een van de ex-echtgenoten tijdens de scheidingsprocedure overlijdt, kan de achtergebleven voormalige partner in een aantal gevallen gewoon erven. Ook een levensverzekering kan aan hem of haar worden uitgekeerd. Mensen die hun huwelijk willen beëindigen, moeten daarom het volgende in hun oren knopen: pas als hun echtscheiding door de rechter is uitgesproken én is ingeschreven in de registers van de burgerlijke stand, is ze definitief en kan de een niet meer van de ander erven. In de fase daarvoor kunnen ze maar op één manier voorkomen dat een ex-echtgenoot erft: zorgen voor een testament dat niets aan het toeval overlaat. Dat had ook de erven van André Hazes een flinke ruzie gescheeld.

Inge Diepman en mr. Joost Diks praten in deze aflevering met Maaike Steegmans. Deze expert op het gebied van familievermogens is een kantoorgenoot van Joost; samen werken ze regelmatig aan zaken rond nalatenschappen van vermogende families.

Het gebeurt binnen familiebedrijven bijvoorbeeld vaak dat experts op het gebied van het familie-, erf- en ondernemingsrecht langs elkaar heen werken, zodat de inhoud van een testament kan afwijken van de statuten van de BV. Een voorbeeld daarvan is een familielid dat volgens een testament aandelen kan verkrijgen en volgens de statuten niet. Ook kan het voortbestaan van een familiebedrijf in gevaar komen, als de opvolging niet tijdig is geregeld. Een beheerfiguur als rechtsfiguur bestaat niet in het Nederlands wetboek.

Maaike vertelt over de STAK als alternatief en over haar missie: ze adviseert aan de hand van haar promotie-onderzoek hoe families het afwikkelen van nalatenschappen en het benoemen van opvolgers soepel en harmonieus kunnen laten verlopen.

In deze aflevering ontvangen presentatrice Inge Diepman en erfrechtadvocaat mr. Joost Diks Frank Theunissen. Als relatiemanager van Artsen zonder Grenzen begeleidt hij donateurs die zijn organisatie hebben opgenomen in hun testament, of overwegen om dat te doen. Zij willen ook na hun dood iets betekenen voor een ander, vandaar dat ze kiezen voor een goed doel als erfgenaam. Als een erflater geen kinderen heeft, verloopt de afwikkeling van een erfenis of legaat meestal probleemloos. Dat is anders als er kinderen in het spel zijn; als zij van het goede doel niets afweten kan dat zorgen voor conflicten. Ouders, práat over uw plannen, is dan ook het advies van Frank.

Ook Joost heeft een tip: vermeld bij onzekerheid over de ontwikkeling van uw vermogen in uw testament bij legaten geen bedragen maar percentages. Ook de Oostenrijkse erfgename, die haar miljoenen weggeeft omdat ze het oneerlijk vindt dat ze geen erfbelasting hoeft te betalen, komt in deze aflevering voorbij.

Inge Diepman en mr. Joost Diks vertellen waarom het erfrecht nu ‘hot’ is. Er is veel media-aandacht voor ruzies rond de erfenissen van BN’ers en de tv-programma’s ‘Waar is mijn erfenis?’ (SBS6) en ‘De Erfgenaam’ (RTL4) droegen ook bij aan de belangstelling. Daarnaast is het erfrecht zelf onderwerp van discussie. Door het letterlijk toe te passen, kunnen daders erven van hun slachtoffers, zoals het geval was bij de Beuningse martelmoord en de Gifmoord. Maar te veel ruimte voor interpretatie binnen het erfrecht kan ook problemen opleveren. Dat blijkt uit het voorbeeld dat Joost behandelt, waarin een testament op verschillende manieren kon worden uitgelegd en daardoor rechters de nodige hoofdbrekens bezorgde. De Hoge Raad oordeelde vervolgens met een bijna filosofisch arrest.