…Ya insan daima çok yönlü bir bağımlılık içinde yaşıyorsa lakin kendisini özgür sanıyor, zincirin baskını uzun bir alışkanlık sonucu artık hissetmiyorsa? Yalnızca yeni zincirlerden rahatsız olur ancak… Gezgin ve Gölgesi, Yeni Zincirleri Hissetmemek

Çağımızda özgür olmak paket halindeki kölelikleri satın almaktır. Nietzsche’nin dediği üzere insan uyurgezerliğini bilhassa çağımız için salt psikolojik nedenlerle açıklayamayız. Batı medeniyeti dediğimiz karmaşık yapı diyalektiği bir silah olarak kullandı. Nietzsche’ye göre bu ayaktakımının intikam şeklidir. Teşhirci olanın, kurnazın ve özünde çaresizliğin bir işaretidir bu. Nietzsche eserinde bir çözümden çok uyanıkken tekrar uyanmayı teklif ediyor. Başka bir açıdan “toparlanın gitmiyoruz” diyor. Putların Alacakaranlığı muhteviyatında, tüm yargıları tartışma niyetimiz yok. Burada kişinin kendisiyle olan savaşı süresince ona gerekli olması muhtemel aforizmaları konuşmaya çalışacağız. Nietzsche ve kavramlarını bir yerlere çekmektense ki -bu Heidegger üzerinde de yapılan bir durum- onu anlamayı denemek en azından düşünceye saygı açısından daha kıymetli olacaktır. Nietzsche çok fazla karikatürize olan bir tip olduğu için argumentum ad hominem( bu insanı karalama safsatası)dediğimiz bir hataya düşmeden fikirlerini tartışmaya açmak en iyisi. Ayrıca onun dünya görüşünü tartışırken aynı zamanda inancını ya da inançsızlığını da gündemin ana maddesi haline getirmemek gerekir.

Henry David, ABD’nin Maksika’ya karşı yürüttüğü emperyalist savaş sırasında konan nüfus başına vergiyi, “ödediği dolar bir adam öldürmek üzere, başka bir adam veya tüfek satın almaya yaramasın” gerekçesiyle bir gece hapiste yatmıştı. Kendisinden on dört yaş büyük olan ve birçok özgürlükçü düşünceyi kendisiyle paylaşan Ralph Waldo Emerson, telaşla arkadaşını görmek üzere onun hücresine girdiğinde aralarında geçen konuşma ilginçtir:

“Henry neden buradasın?/ Henry David buna karşılık şöyle der: “Waldo, sen neden burada değilsin?”

Kim nerede duruyor? Yerimizi biliyor muyuz? Burada mıyız? Burada olmak sadece şeytanın bir metaforu mu bizim için? Waldo durmamız gereken yeri hatırlatıyor. Endüstriyel kapitalizmin ve onun burjuvazist akislerinin şiirden bir şey elde edemeyeceği anlayabiliriz bu arada. Yalnızlığımıza sahip çıkmalıyız. Çünkü kaliteli bir yalnızlık tek başınalıktan garibanlıktan farklı bir şeydir. Haysiyetimizi korumak istiyorsak her şeyle belirli bir mesafe bırakmak zorundayız. Açıkçası bu şekilde belki Waldo bir kitaptan çok bir bomba sayılmalıdır.

Devrim ve ihtilal kavramları arasındaki ilişkiyi şu an için bahis konusu etmeyerek, devrim kelimesini kullanmayı tercih ediyoruz. Bunun nedeni gerek devrimde gerekse devlet kelimesinde hep bir dönme ukdesi görüldüğü için. İnsan topluluklarını devrime iten güç devletin bir şekilde öfke ve şiddete dayalı olması ve özgürlüğün adından sıkça bahsetmesine karşın aslında insani özgürlükle hemen hemen hiç ilgilenmemiş olmasındandır. Yani devlet ilhamını özgürlükten almaz. Sürüden alır. Özgürlüğü, bir başkasının özgürlüğünü sınırlamama gibi saçma bir cümleye hapsederek onu dışsallaştırmıştır. İnsanlar özgürlükten bahsedildiği zaman kıyafeti, yeme içmeyi falan anlıyor. Oysa varoluşunun hakkını veren her insan özgürdür. Ontolojik özgürlükle devletler ilgilenmez. Bu nedenle insani özgürlük insanları zaman zaman devrim iştiyakıyla kuşatır.

Varolma cesareti nedir? (What is Courage to be?) Bu kısacası imanla bir aklanmadır. Kişinin kabul görmemesine rağmen kendisini kabul görmüş olarak kabul etmesi cesaretidir. Cesaret ahlaki bir şeydir. Ahlak ise etik alana hapsedilemez. Ahlak yani yaratılış toplumsal manadaki moral durumla karıştırılmamalıdır. Toplumsal değil ferdi bir şeyden bahsediyoruz. Cesaret manevi bir durumdur. İnsanın aslında şahsiyetini kazanma çabasına cesaret diyebiliriz. Ahlak (hulukin azim) durumuyla şahsiyeti yükselten ve baştan itibaren varolanın yeniden varolma insiyakıdır.

Grekçesi philosophia yani love of wisdom, understood as the study and knowledge of things their causes diyebiliriz. Nedenler üzerine çalışma ve şeylerin bilgisidir. İlimlerin ilmidir. Dikkat edelim felsefe bilgelik değildir. Bilim hiç değildir. Bunların sevgiyle ve iştahla aranmasıdır. Bir şeyi sevgiyle yapan onun yolunda ölmeyi de göze alır. Felsefeyle salt din ve bilimi anlamamak lazım. Bir dağın tepesine yerleşen asketiği de anlamamak lazımdır.

Üniversite gibi formal kurumlarda felsefe üç kategoride değerlendirilir: Metafizik, Ahlak (Moral), Natural (Science). Bu felsefenin bilimleştirilmesi harekatıdır.

“Bin yıllık labirentten (Jahrtausenden des Labyrinths) çıkış yolunu başka kim bulabildi, kim keşfedebildi ki? Muhtemelen, “modern insan” mı? (Der moderne Mensch etwa?) Elbette ki Hayır! Çünkü modern insan, “nereye yöneleceğimi bilemiyorum; “nereye doğru yol alması gerektiğini bilemeyen bir her şeyim ben” diye iç geçiriyor.”( Friedrich W. Nietzsche, Deccal Sahte İsa, çev. Yusuf Kaplan, İstanbul 2017 (Almancası, Friedrich Wilhelm Nietzsche, Der Antichirst, 1895)

“Ne Godiva geçer yoldan, ne bir kimse kör olur”(İsmet Özel, Amentü Şiiri)

Seküler çağda dindarlık daha da bir zanaat haline geldi. Her dönemin zorluğu kendisiyle mülhemdir elbette. Yetersizlik modern ve sonrası çağda daha da el üstünde tutulan bir şey haline geldi. Buna karşı oluşan hareketler Bataille, Wilde ya da Nietzsche gibi aşırılarca hem eleştirildi hem de yeni bir din oluşturdu kendine. Bu din Simon Critchley’in dediği üzere imansızların bir imanı oldu. Bu karşı hareketin ezoterizmi, imanı, nihilizmi adeta bir dine dönüşmüştür.

Jose Ortage y Gasset “Yaşamak çaresiz bir ortamın tutsağı olmaktır” demişti. Byung Chul Han aslında olumlanan şiddetle özgürlüğümüzün bir yanılsama olduğunu açıklıyor kitabında. Şiddetin topolojisi, arkaik toplumlardan modern toplumlara kadar şiddetin olumsuz ve açıktan yapılışını saklı olana ve olumlu olana doğru nasıl seyrettiğini inceliyor.

Biz elbette burada kitaplar üzerine konuşurken her zaman onları düşünce serüvenimize bir vesile sayarak konuşmaya çalışıyoruz.

Hakikati görebilmek için gözün kurban edilmesi gerekir. Bir filmde önemli olan görülmeyeni görmektir. Bunun için çerçevenin dışına taşan bir bilinç gerekir. Eğer sinemanın bir felsefesi varsa bize söylediği şeyler devasa bir dağın arkasında durur. Görünmeyen üzerine kafa yorarsak zorlanacağız lakin bir şeylere vakıf olabileceğiz. Christian Metz’in dediği gibi, “Bir filmi açıklamak zordur, zira onu anlamak kolaydır.” Haddini aşan ışık kör ederken; karanlık zulüm doğurur. Şimdi her şey nasıl bir mikyas dahilinde ele alınacak? Şöyle diyebiliriz: Ne körler bizi dünyadan soğutsun ne de görenler bizi dünya ile avutsun. Müzakere ettiklerimizin hüsnü kabul görmesinin bir manası olacaksa her harfimizin hesabı verilmelidir. Buradayız ve burada olmak şeytanın bir metaforu değil bizim için.

Antropoloji İngilizce’de 16. Yüzyıla ait bir kelimedir. Kelime haliyle Grekçe. İnsanbilim ya da beşeriyat diyebiliriz. Aslında kelime jeneolojiyle de ilgilidir. Yani bir bakıma soy,sop ve neseple.

İnsan ve özellikle de onun söylemi üzerine çalışır. Psikolojiyle bağlantısı yadsınamaz bir hakikattir. Meseleyi Aristoteles’e kadar sarabiliriz.

Antrolopoloji bir senasation olarak yani bir hissiyat olarak görülebilir. Lakin kavramın iki yönü vardır. İlki human body dediğimiz fizyolojik; diğeri ise human soul dediğimiz motion effects yani insanın psikolojisi ve his dünyası. Buradan çıkartacağımız anlam antropolojinin insanın fizyolojisinin ve psikolojisinin inceleme alanı olduğudur. Hatta bir adım daha gidersek racial ve human evolution üzerine çalışmalar yapar.