Sinema tarihinin ilk altmış yılı bir gelenekten bahsedilmeyen yıllarıdır. Sinemayı bir felsefesi olan tumturaklı bir sanat mecrası olarak ele alanlar Fransız Yeni Dalgacılarıdır. Godard özellikle kendilerinin Griffith’ten bahsederken adeta bir Shakespeare’den bahsettiklerini vurgulamıştı. İlginçtir bunlar Amerikan sinemasına değil Fransız sinemasının belli eğilimlerine saldırmışlardır. Truffaut bunlarla ilgili pek çok yazı kaleme alır. Cahiers Du Cinema’da. Bazin ve diğerlerinin yazdığı bu sinema makaleleri ve özellikle auteurlük teorisi büyük ses getirmiştir. Hala da aşılamamıştır.

Aslında Vertov Amerikan sinemasına şükranlarını sunsa da onun köksüz olduğunu da eklemişti. Bunu kinofot’ta dile getirir. Vertov’un gündüz düşleri meselesi hatıra ve romantik bir şey gibi geliyor bana. O öyle olmadığını iddia etse de.

Bundan sonra bir dizi halinde Modernizmi Seyretmek ve Avrupa Sinemasının serencamını konuşmaya çalışacağız. Ama önce bir temel belirlemek zorunlu.  Biz bazı kavramları anlatırken aynı zamanda kendi hikayemizi de anlatmış oluyoruz. Bu ara Andreas Balint Kovacs’ın Modernizmi Seyretmek kitabını odak noktası belirleyerek modern olanın izini sürmeye devam etmeyi düşünüyoruz. Tabi Marx’ın dediği üzere anlattığımız her daim bizim hikayemiz olacaktır. Bu hikâyenin içine sığdırabildiğimiz kadar pek çok meseleyi dahil edebiliriz.

Felsefe nedir? Sorusu, meselenin dallanıp budaklandığı bir kök başlıkla onu yaşarken ölmeye denk tutacak bir sözün mütalaası ile karşılıyor. Felsefe yapmak yaşarken ölmeyi öğrenmektir. Bu sözün vecd ile tefekkür arasında bir yerde oluşunu hemen anlıyorsunuz. Elbette bu sözün karşısına başka bir fikirleri de koyabiliriz. Mesela Saint Augustin’in, saadete erme maksadı dışında insanoğlunun felsefe yapması için hiçbir neden yoktur dediği söylenir.

Modernus 5.yüzyıldan beri varolan bir kavram olarak kullanılmıştır. Hatta bu tabir Hıristiyan çağını antikiteden ayırmak için vurgulanmıştır. Tam da şu anda olanla ilgilenir. Ama anlattığımız bütün hikaye kelimede, sanatta ve yaşamın bizatihi kendisinde kaymaların olduğudur. Bu kaymanın da en büyüğü 17. Yüzyılda antik ile modern arasındaki ayrımda saklıdır. Adına ne dersek diyelim kendisini özgüleyen her anlayış bir ideal yaratır. ideal olansa her zaman Tanrısaldır.

Nietzche de tabiidir ki her düşünür gibi kendi kavramları ile düşünmüştür. Bunlardan önemli gördüğüm en önemli kavramsa “decadence”tır. Decadence insanın toplumsal manada yozlaşması, erdemlerini yitirmesidir. Özellikle toplumsal bazda gerçekleştiği için insan bunun farkına ancak kendi üzerine derin düşünürse varabilir. Tolumun yardan yuvarlanması olarak görebiliriz. O toplum düşünce alanına ait ne varsa ayağa düşürmüştür. Hançerlioğlu düşkünlük diyor. Kökü Latince’deki düşmek “cadere”ya kadar gitmektedir. Toplumun çöküşü ve düşüşü olarak dediğimiz üzere terimsel bir mana kazanmıştır. Kelimeyi Nietzsche kesinlikle terakkinin olumsuzu olarak kullanmaz. Nietzsche ahlakımızın ve felsefemizin dekadansın formaları haline geldiğinde ısrarcıydı. Hatta Kant için özellikle çizdiği reçetenin aptalca bir dekadanslık olduğunu da eklemiştir. İnsan kendisine sunulan bütün imkanları yoksunluk ve ifsadın pençesine atmıştır. Artık değerleri dekadans değerleridir. Bu kısma yoksunluk ve kötürümleşmek demek daha doğru. Çünkü insan olanaklarını sınırlandırmak suretiyle kendisini sürekli ihata etmektedir.

Sezar, tarih kazananların tarihidir demişti. Bu sözün anlamı özellikle 19. Yüzyılda yankı uyandırmıştır. Milletler alelacele kendilerine bir başlangıç elbisesi dikmek için yarışa girmişlerdi bu çağda. Bugün elbette hiçbir şeyin değeri kalmadı. En eski kullanımı öyküsel anlatımdır.

Fransızca historie, Latince historia, Grekçe’de ise İstorie anlamları mevcut olmakla birlikte, Yunanca araştırma anlamı ve bilginin aktarımı anlamları manidardır.

Mitos Grekçe’de söylenen ve duyulan sözdür. Yine retoriğe bağlı kalınarak ancak tarifi yapılabilir. Bu açıdan baktığımızda masal, öykü, efsane bu kategori dairesinde değerlendirilebilir. Bu kısım da zaten tehlikeli kısımdır. Zira insana ve söylediklerine itimat etmemek için bir sürü nedene sahibiz.

Ne olursa olsun ifadeye gelme ile ifade edilenin bağını unutmadan düşmek, düşünmek ve söylemek gerekir.

Batının ilerlemeci medeniyet perspektifini anladığımızda başımıza gelen pek çok şey için de fikrimiz olabiliyor. Bu bölümde daha başka teorileri ele almakla birlikte Danilevski’nin medeniyet teorisine değinmeye çalışacağım.

Aslına bakarsak bir toprak parçası üzerinde yaşıyoruz. Bu çoğu zaman önemsiz gelebilir. Ama işin doğrusu hiç de öyle değildir. Bugünkü konumuz da biraz bununla ilgili. Bir medeniyetle ya da kültürle olan bağımız sanatın biçimlerinde ortaya çıkar. Neredeyse bu sanat biçimleri ve medeniyet tozu birbirinden ilham alır. İnsanını şekillendiren başat nüvelerdendir. Bir milletin dışavurumun misallerini ancak sanatta görebilirsiniz. Bu mesele aynı zamanda medeniyet tarihinin de en esaslı konularını oluşturur. Sanat tarihi ve sanatçılar medeniyetlere yön verirler ve istikametlerini tayin edicidirler.