Książka Margaret Atwood „Opowieść podręcznej” przedstawia dystopijną wizję totalitarnego państwa wyznaniowego, w którym część kobiet została zredukowana do roli niewolnic, tytułowych Podręcznych. Są one zapładniane przez mężczyzn u władzy, którzy nie mogą mieć biologicznych dzieci ze swoimi żonami. Obraz świata stworzony przez Atwood ukazuje nie tylko brutalne uprzedmiotowienie kobiet, lecz także centralną rolę, jaką odgrywa w nim surogacja. Czasami rola surogatek bywa porównywana do funkcji sprawowanej przez Podręczne. To porównanie wydobywa na światło dzienne obawy związane z praktyką surogacji.

Surogacja od dawna jest przedmiotem sporów w bioetyce i teorii prawa. Kwestia jej dopuszczalności budzi wiele kontrowersji, o czym świadczy fakt, że jedynie nieliczne państwa zdecydowały się na jej legalizację, zwłaszcza w wersji komercyjnej. W ostatnim odcinku pierwszego sezonu podcastu przyglądamy się bliżej argumentom, jakie pojawiają się w debacie o surogacji. Zastanawiamy się w szczególności:

• Czym właściwie jest surogacja (macierzyństwo zastępcze)?
• Czy to, kto jest matką dziecka, może być przedmiotem negocjacji?
• Czym różnią się surogacja komercyjna i altruistyczna?
• Jaki status ma surogacja w polskim prawie?
• Czy surogacja może być traktowana jako forma pracy?

O argumentach w sporze dotyczącym dopuszczalności surogacji rozmawiają Natalia Witosza, Klaudyna Horniczak i Wojciech Ciszewski. Na temat prawnego statusu surogacji orazwyzwań, jakie w związku z tym stoją przed polskim prawodawcą wypowiedział się prof. Tomasz Sroka z Zakładu Bioetyki i Prawa Medycznego Wydziału Prawa i Administracji UJ.

 -----

Odcinek przygotowali: Natalia Witosza, Klaudyna Horniczak, Wojciech Ciszewski.

Praktycznie o prawie: Tomasz Sroka.

Nagranie: Piotr Urbańczyk.

Montaż: Tomasz Stankiewicz.

Podcast wydawany jest przez Future Law Lab, WPiA UJ.

W marcu 2025 roku Donald Tusk podczas wystąpienia w Sejmie przedstawił plan dotyczący zwiększenia zdolności obronnej Polski. Jednym z proponowanych pomysłów zmierzających do wzmocnienia armii był system szkoleń wojskowych dla mężczyzn. Premier podkreślił, że udział w programie będzie miał charakter dobrowolny, a więc nie jest on równoznaczny z przywróceniem zasadniczej służby wojskowej. Mimo że w szkoleniach będą mogli wziąć udział wszyscy dorośli obywatele, to nacisk został położony na szczególną rolę, jaką w wojnie odgrywają mężczyźni. Tusk stwierdził, że „wojna to jednak jest ciągle w większym stopniu domena mężczyzn”. Różnicowanie ze względu na płeć w sferze militarnej jest nadal powszechną praktyką. Nasuwa się w związku z tym pytanie: czy jest to przejaw nierównego traktowania ze względu na płeć?

W czternastym odcinku podcastu przyglądamy się szczególnemu przypadkowi dyskryminacji, jaką jest dyskryminacja mężczyzn. W dyskusjach publicznych coraz częściej podnoszony jest temat gorszej sytuacji mężczyzn w określonych sferach życia publicznego i prywatnego. Zwraca się uwagę na nierówny wiek emerytalny, krótszy urlop ojcowski, trudniejsze warunki w zakładach karnych, czy też większą liczbę samobójstw popełnianych przez mężczyzn.

W odcinku zastanowimy się:

• Jak kultura kształtuje model tzw. „prawdziwej męskości”?​
• Czym jest zdaniem Davida Benatara „drugi seksizm”?
• Czy w społeczeństwach patriarchalnych mężczyźni mogą być dyskryminowani ze względu na płeć?​
• W jakich sferach życia mężczyźni doświadczają nierównego traktowania?
• Jak feminizm walczy o sprawę mężczyzn?

Na temat dyskryminacji mężczyzn rozmawiają: Klaudyna Horniczak, Karolina Śliwecka oraz Bartłomiej Brzozowski. O tym jak płeć oskarżonego może wpłynąć na orzeczoną wobec niego karę opowiedział nam dr Daniel Kwiatkowski związany naukowo z Katedrą Prawa Karnego Uniwersytetu Jagiellońskiego.

———

Odcinek przygotowali: Bartłomiej Brzozowski, Klaudyna Horniczak, Karolina Śliwecka.

Praktycznie o prawie: Daniel Kwiatkowski.

Nagranie: Piotr Urbańczyk.

Montaż: Tomasz Stankiewicz.

Podcast wydawany jest przez Future Law Lab, WPiA UJ.

W lipcu tego roku Komisja Europejska zaproponowała cel klimatyczny na 2040 r., stanowiący kolejny krok na drodze do osiągnięcia neutralności klimatycznej przez UE w 2050 r. Jeszcze zanim poznaliśmy szczegóły nowej propozycji, Francja i Polska wyraziły sprzeciw, wskazując, że realizacja tego celu osłabi konkurencyjność gospodarki europejskiej. W odpowiedzi, Komisarz ds. Klimatu Wopke Hoekstra przyznał, że kwestia ograniczenia emisji gazów cieplarnianych może budzić emocje, ale fala upałów w Europie pokazuje, jak pilną kwestią jest ochrona klimatu. Jak zauważył Hoekstra, według badania Eurobarometru z końca czerwca, aż 85 procent Europejczyków wyraża zaniepokojenie zmianami klimatu. Jednocześnie, wiele osób obawia się konsekwencji, jakie mogą mieć działania podejmowane w celu powstrzymania tych zmian. Przed nami zatem burzliwa debata o przyszłości klimatu –warto więc już teraz przyjrzeć się teoretycznym podstawom problemu i wyrobić sobie własne zdanie.

Nowy odcinek podcastu jest poświęcony właśnie kwestii sprawiedliwości klimatycznej. Wszczególności zastanawiamy się:

• Czy warto dbać o klimat?
• Na czym polega sprawiedliwość klimatyczna?
• Kto powinien ponosić koszty związane z ochroną klimatu?
• Czy działania pojedynczych osób mają realne znaczenie dla klimatu?
• Jakie znaczenie dla ochrony klimatu ma interes przyszłych pokoleń?

Dyskusję o klimacie i problemach sprawiedliwości z nim związanych prowadzą Jan Turlej, Natalia Witosza i Maciej Macuga. O prawnych zobowiązaniach państw na rzeczprzeciwdziałania zmianom klimatycznym, opowiada prof. Piotr Szwedo z Katedry Prawa Międzynarodowego Publicznego Wydziału Prawa i Administracji UJ.

---

Odcinek przygotowali: Jan Turlej, Natalia Witosza, Maciej Macuga. 

Praktycznie o prawie: Piotr Szwedo. 

Nagranie: Piotr Urbańczyk.  

Montaż: Tomasz Stankiewicz.  

Podcast wydawany jest przez Future Law Lab, WPiA UJ. 

Jakiś czas temu media społecznościowe w Polsce rozgrzała ostra wymiana opinii na temat pracy między Marcinem Matczakiem a Adrianem Zandbergiem. Punktem wyjścia był wywiad z Matczakiem, w którym skrytykował on młodych ludzi o lewicowych poglądach za to, że nie są gotowi pracować po 16 godzin dziennie. W swoim komentarzu Zandberg zwrócił uwagę, że praca w takich warunkach jest niezgodna z polskim prawem. W odpowiedzi Matczak zarzucił mu, że kpi z ciężkiej pracy i wychwala lenistwo.

Wydaje się, że spór między Matczakiem a Zandbergiem był jedną z nielicznych sytuacji, gdy w głównym nurcie debaty publicznej pojawiła się dyskusja o pracy i jej wartości – dyskusja, którą w literaturze akademickiej od dawna toczą pracoentuzjaści i pracosceptycy. Ci pierwsi uważają, że pracowitość to cnota, a praca jest źródłem niezastępowalnych wartości. Ci drudzy postrzegają pracę jako zło konieczne, a samą pracowitość uważają za problematyczną.

W nowym odcinku podcastu podejmujemy temat pracy, a w szczególności zastanawiamy się:

• Czym jest praca?
• Czy prace domowe to też praca?
• Czy pracujemy tylko po to, by przeżyć?
• Jakie ryzyka wiążą się z pracą?
• W jaki sposób powinna być regulowana praca?

Teoretycznie o pracy i sporze pracoentuzjastów z pracosceptykami dyskutują Wojciech Ciszewski, Bartłomiej Brzozowski i Klaudyna Horniczak. O tym, czym jest praca z punktu widzenia prawa, opowiada prof. Leszek Mitrus z Katedry Prawa Pracy Wydziału Prawa i Administracji UJ.

----

Odcinek przygotowali: Wojciech Ciszewski, Bartłomiej Brzozowski, Klaudyna Horniczak.

Praktycznie o prawie: Leszek Mitrus.

Nagranie: Piotr Urbańczyk.

Montaż: Tomasz Stankiewicz.

Podcast wydawany jest przez Future Law Lab, WPiA UJ.

W serii wypowiedzi na temat osób transpłciowych J.K. Rowling wyraziła swój negatywny stosunek do tej grupy, podważając tożsamość tych osób, ironizując na temat używanego przez nich języka oraz wdając się w agresywne dyskusje. W odpowiedzi na jej zachowanie wiele instytucji, organizacji oraz osób publicznych odcięło się od autorki i potępiło jej wypowiedzi jako szkodliwe. Rowling stała się celem protestów, bojkotów oraz krytycznych kampanii internetowych, a jej przypadek bywa dziś wskazywany jako jeden z najbardziej znanych przykładów tzw. cancel culture.

Pojęcie cancel culture nie ma jednoznacznie ustalonego znaczenia w literaturze. W jedenastym odcinku podcastu proponujemy ujęcie tego zjawiska, które sprowadza się do wzrostu popularności stosowania sankcji społecznych wobec konkretnych osób. Chodzi tu o praktyki społeczne, takie jak publiczne zawstydzanie, bojkot czy odbieranie możliwości wypowiedzi. W rozmowie poruszamy następujące pytania:

• Czym są sankcje społeczne?
• Które praktyki można uznać za sankcje społeczne?
• Czym różnią się sankcje społeczne od sankcji prawnych?
• Czy sankcje społeczne dotyczą wyłącznie osób publicznych?
• Czy stosowanie sankcji społecznych da się usprawiedliwić?

Na temat sankcji społecznych w kontekście cancel culture dyskutują tym razem Wojciech Ciszewski, Karolina Śliwecka i Natalia Witosza. O rozumieniu sankcji na gruncie prawa karnego opowiedział nam prof. Kamil Mamak z Katedry Prawa Karnego Wydział Prawa i Administracji UJ.

----

Odcinek przygotowali: Wojciech Ciszewski, Karolina Śliwecka, Natalia Witosza.

Praktycznie o prawie: Kamil Mamak. 

Nagranie: Piotr Urbańczyk. 

Montaż: Tomasz Stankiewicz. 

Podcast wydawany jest przez Future Law Lab, WPiA UJ. 

W 2010 roku, podczas meczu piłki ręcznej Polska–Chorwacja, Karol Bielecki doznał poważnej kontuzji, w wyniku której stracił wzrok w lewym oku. Choć wiele wskazywało na to, że uraz zakończy jego karierę sportową, po intensywnej rehabilitacji i treningach wrócił do gry na najwyższym poziomie. Musiał jednak nie tylko nauczyć się funkcjonować ze znacznie ograniczonym polem widzenia, ale także zmierzyć się ze społecznymi uprzedzeniami. Jak podkreśla w wywiadach, powrót do sportu wiązał się z obawami, że jego niepełna sprawność stanie się źródłem krytyki za każdym razem, gdy popełni błąd na boisku. Historia Karola Bieleckiego stanowi ciekawe wyzwanie dla potocznego rozumienia tego, czym jest niepełnosprawność.

W dziesiątym odcinku podcastu przyglądamy się dwóm najważniejszym podejściom do pojęcia niepełnosprawności. Pierwsze z nich odwołuje się do tzw. modelu medycznego, który postrzega niepełnosprawność jako odstępstwo od normy gatunkowej, czyli wadę lub uraz konkretnego organizmu. Model ten został poddany gruntownej krytyce w drugiej połowie XX wieku przez przedstawicieli i przedstawicielki społecznego modelu niepełnosprawności. W jego ujęciu to nie uraz, lecz sposób organizacji społeczeństwa sprawia, że niektóre osoby doświadczają niepełnosprawności.

W odcinku zastanawiamy się:

• Jakiego języka wymaga inkluzywna dyskusja o niepełnosprawności?
• Czym jest medyczny model niepełnosprawności?
• Jaką rolę odegrały ruchy społeczne w kształtowaniu społecznego modelu niepełnosprawności?
• Czym różnią się brytyjski i amerykański wariant społecznego modelu?
• W jaki sposób definicje niepełnosprawności wpływają na sytuację społeczną osób z niepełnosprawnościami?

O sporze między dwoma modelami niepełnosprawności dyskutuje zespół Top w składzie: Bartłomiej Brzozowski, Natalia Witosza i Wojciech Ciszewski. Natomiast dr Agata Cebera z Katedry Postępowania Administracyjnego UJ opowiada o wpływie tych modeli na kształt Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych.

---

Odcinek przygotowali: Bartłomiej Brzozowski, Natalia Witosza, Wojciech Ciszewski.

Praktycznie o prawie: Agata Cebera. 

Nagranie: Piotr Urbańczyk. 

Montaż: Tomasz Stankiewicz. 

Podcast wydawany jest przez Future Law Lab, WPiA UJ. 

Uregulowanie statusu związków partnerskich było jedną z ważniejszych obietnic wyborczych obecnej większości parlamentarnej. Zgodnie z harmonogramem prac rządu, Rada Ministrów ma wkrótce zająć się projektem ustawy rozwiązującej tę kwestię. Celem projektu jest wprowadzenie instytucji rejestrowanego związku partnerskiego do polskiego porządku prawnego, a tym samym wykonanie wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, który zarzucił Polsce naruszenie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Kwestii tej towarzyszy jednak wiele kontrowersji. Nie jest oczywiste ani to, jakie relacje międzyludzkie powinny mieć dostęp do instytucji związku partnerskiego, ani to, jaki zakres praw i obowiązków powinien przysługiwać osobom pozostającym w takim związku. Co więcej, dyskusja o związkach partnerskich skłania do stawiania pytań o relację tej instytucji do tradycyjnego małżeństwa. W dziewiątym odcinku nie odpowiadamy na wszystkie te pytania, ale podejmujemy próbę zmierzenia się z niektórymi z nich, w szczególności rozważamy:

• Jakie argumenty pojawiają się w dyskusji o statusie związków partnerskich?
• Jakie obowiązki dotyczące regulacji związków partnerskich nakłada Konwencja Europejska?
• W jakim kierunku może zmieniać się instytucja małżeństwa?
• Jakie są główne stanowiska w sporze o status małżeństwa?
• Czy państwo powinno w ogóle regulować relacje romantyczne?

O kontrowersjach związanych z instytucjami związku partnerskiego i małżeństwa rozmawiają Wojciech Ciszewski, Natalia Witosza i Maciej Macuga. Na temat statusu związków partnerskich w świetle Europejskiej Konwencji Praw Człowieka wypowiada się dr Bartosz Biskup z Uniwersytetu w Tours.

---

Odcinek przygotowali: Wojciech Ciszewski, Natalia Witosza, Maciej Macuga.

Praktycznie o prawie: Bartosz Biskup.

Nagranie: Piotr Urbańczyk.

Montaż: Tomasz Stankiewicz.

Podcast wydawany jest przez Future Law Lab, WPiA UJ.

Od początku swojej prezydentury Donald Trump prowadzi politykę ograniczającą prawa osób transpłciowych i niebinarnych. Podpisał między innymi rozporządzenie wykonawcze, na mocy którego w oficjalnych dokumentach uznawana będzie tylko płeć przypisana przy urodzeniu, a także wycofał rozporządzenie Joe Bidena, pozwalające osobom trans na czynną służbę wojskową. Działania Trumpa odzwierciedlają głoszone przez TERFki (radykalne feministki wykluczające osoby trans), a spopularyzowane przez autorkę Harrego Pottera, J.K. Rowling poglądy dotyczące płci. 

Głoszone przez TERFki tezy zasadzają się na przekonaniu o biologicznym determinowaniu płci; tym samym odrzucane jest społeczne i tożsamościowe jej rozumienie. Grupa ta pozostaje w sporze z innymi nurtami feminizmu, włączającego wobec osób trans i niebinarnych. TERFki wskazują, że ich argumentacja opiera się na prostej prawdzie o tzw. płci biologicznej i chroni interesy kobiet. Czy to jednak tak proste? Sprawdzamy to w najnowszym odcinku TOP! 

W dziewiątym odcinku przybliżymy Wam argumentację dwóch skonfliktowanych stron – feminizmu wykluczającego osoby trans oraz feminizmów inkluzywnych. Zastanowimy się przede wszystkim:

• Czy biologiczna definicja naprawdę jest wystarczająca, by opisać, czym jest płeć? 
• Jakie argumenty wysuwają TERFki przeciwko uznaniu transkobiet za kobiety? 
• Jakie racje wysuwane są w debacie przeciwko argumentom TERFek? 
• Czym jest transmizoginia? 
• I co to jest konserwatywna ideologia gender? 

O sporze z TERFkami rozmawiają: Klaudyna Horniczak, Karolina Śliwecka i Bartłomiej Brzozowski. Na temat prawnych aspektów uzgodnienia płci wypowiada się dr Marcin Krzemiński, pracownik Katedry Prawa Konstytucyjnego WPIA UJ 

----

Odcinek przygotowali: Klaudyna Horniczak, Karolina Śliwecka, Bartłomiej Brzozowski.

Praktycznie o prawie: Marcin Krzemiński.

Nagranie: Piotr Urbańczyk.

Montaż: Tomasz Stankiewicz.

Podcast wydawany jest przez Future Law Lab, WPiA UJ.

Na początku 2025 roku parlament Nowej Zelandii podjął decyzję o nadaniu górze Taranaki statusu podmiotu prawa. Nie był to pierwszy przypadek, gdy element środowiska naturalnego został uznany za osobę w świetle systemu prawnego. Wcześniej w podobnym kontekście było głośno m.in. o rzece Whanganui, lesie Te Urewera oraz o konstytucjach Ekwadoru i Boliwii, w których prawa zostały przyznane Matce Ziemi. Mechanizm ochrony przyrody polegający na nadawaniu bytom nie-ludzkim statusu prawnego zbliżonego do ludzi jest coraz popularniejszą strategią przeciwdziałania degradacji środowiska. Choć polski system prawny aktualnie nie uznaje przyrody za osobę, w debacie publicznej coraz częściej pojawiają się postulaty przyznania podmiotowości i praw rzece Odrze.

W siódmym odcinku podcastu Teoretycznie o Prawie przybliżamy koncepcję praw przyrody oraz rozważamy jakie korzyści i zagrożenia wiążą się z jej stosowaniem. Zastanawiamy się w szczególności:

• Jakie mechanizmy ochrony przyrody przewidują różne systemy prawne? 
• Czy rzeka Odra powinna mieć podmiotowość prawną
• Jakie tradycje myślowe miały wpływ na powstanie koncepcji praw przyrody? 
• Jakie argumenty przemawiają za uznaniem rzeki, lasu czy jeziora za osobę prawną?
• Czy przyznanie naturze praw analogicznych do tych, którymi dysponują ludzie jest najlepszą strategią zmierzającą do przeciwdziałania degradacji środowiska?

O kwestii praw przyrody rozmawiają: Bartłomiej Brzozowski, Wojciech Ciszewski i Maciej Macuga. Na temat prawnych aspektów ochrony środowiska naturalnego wypowiada się dr Bohdan Widła, adiunkt w Katedrze Prawa Własności Intelektualnej Wydziału Prawa i Administracji UJ oraz autor publikacji dotyczących praw natury i podmiotowości prawnej.

---

Odcinek przygotowali: Bartłomiej Brzozowski, Wojciech Ciszewski, Maciej Macuga.

Praktycznie o prawie: Bohdan Widła.

Nagranie: Piotr Urbańczyk. 

Montaż: Tomasz Stankiewicz. 

Podcast wydawany jest przez Future Law Lab, WPiA UJ.

Od jakiegoś czasu obserwujemy poważny kryzys demokracji liberalnej. Choć panuje powszechna zgoda co do tego, że demokracja liberalna rzeczywiście przeżywa trudny czas, to wciąż głęboko sporne pozostają kluczowe kwestie: jakie są przyczyny tego zjawiska oraz jakie propozycje mogą pomóc w jego przezwyciężeniu.

Wśród najczęściej wskazywanych przyczyn kryzysu wymienia się rosnącą popularność skrajnych ideologii, populizm polityczny, pogłębiające się nierówności oraz wzrost polaryzacji społecznej. Nie odbierając wagi tym problemom, w szóstym odcinku naszego podcastu zastanowimy się, na ile sensowne jest znacznie bardziej bezpośrednie wyjaśnienie kryzysu demokracji – a mianowicie, że jego źródłem są błędne decyzje wyborcze podejmowane przez obywateli i obywatelki. Jeśli tę tezę uznamy za trafną, to ciekawejpropozycji rozwiązania kryzysu dostarcza koncepcja lottokracji, czyli zastąpienia wyborów powszechnych losowaniem reprezentacji politycznej. Wspólnie poszukamy odpowiedzi na kilka fundamentalnych pytań:

• Czym właściwie jest demokracja?
• Na czym polega obecny kryzys demokracji liberalnej?
• Czym jest zjawisko racjonalnej ignorancji?
• Czy wybory powszechne są koniecznym elementem systemu demokratycznego?
• Jak mógłby wyglądać system polityczny, który rezygnuje z wyborów na rzecz losowania reprezentacji politycznej?
• 
  

O kryzysie demokracji oraz propozycji zastąpienia wyborów powszechnych losowaniem dyskutują Wojciech Ciszewski, Maciej Macuga i Natalia Witosza. Głos w sprawie prawnych aspektów wyborów powszechnych zabiera prof. Grzegorz Kuca z Katedry Prawa Ustrojowego Porównawczego Wydziału Prawa i Administracji UJ. 

----

Odcinek przygotowali: Wojciech Ciszewski, Maciej Macuga, Natalia Witosza.

Praktycznie o prawie: Grzegorz Kuca.

Nagranie: Piotr Urbańczyk.

Montaż: Tomasz Stankiewicz.

Podcast wydawany jest przez Future Law Lab, WPiA UJ.