กรรมทั้งไม่ดำและไม่ขาว หรือการปฏิบัติธรรม คือ โยนิโสมนสิการ

อันเป็นรุ่งอรุณแห่งอริยมรรค เป็นบ่อเกิดแห่งอริยมรรค

การโยนิโสมนสิการ ต้องมนสิการ ไปตามปฏิจจสมุปบาท อริยมรรคที่สมบูรณ์จะเกิดขึ้น เมื่อมนสิการจนเห็นแจ้งในปฏิจจสมุปบาท หรือสัมมาญานะเกิดขึ้น

กรรมหรือการปฏิบัติ สามประการนี้ สัตว์ทั้งหลาย ทำเก่งทำมาตลอดกาลยาวนาน แต่ไม่ใช่ทางพ้นทุกข์

อยู่จำอริยอุโบสถ ฝึกโยนิโสมนสิการ ปฏิบัติธรรมสมควรแก่ธรรม

เพราะนามรูปมีแล้ว ผัสสะย่อมมี

เพราะผัสสะมี ธรรมชาติที่อาศัยกันและกันเกิดขึ้นจึงมี

มั่นพิจารณาเห็นธรรมชาติที่อาศัยกันเกิดขึ้น

มนสิการให้แยบคาย จนเห็นแจ้งในปฏิจจสมุปบาท

น้อมใจไปในธรรมที่เกิดขึ้น แล้วดับไป เพื่อแจ้งอนัตตาในธรรมทั้งปวงนั้น

หนทางหรือข้อปฏิบัติให้ถึง จิตไม่วิปลาส ทิฏฐิไม่วิปลาส นั้นพระศาสดาเป็นผู้ปฏิบัติได้เป็นบุคคลแรก

หนทางนั้นคือการโยนิโสมนสิการ จนเห็นแจ้งในปฏิจจสมุปบาท

แม้เรา ผู้เป็นสาวก เป็นผู้เดินตาม ก็ต้องปฏิบัติตามทางนี้เช่นเดียวกัน

ความรู้ความเข้าใจเรื่องอาหารสี่

จะเป็นไปเพื่อให้เกิด อริยสัมมาทิฏฐิ

เป็นความรู้ ที่สำคัญที่จะทำให้เข้าใจ ปฏิจจสมุปบาท ได้อย่างถูกต้อง

เมตตาสหคตสูตร

พระไตรปิฎก ไทย (ฉบับมหาจุฬาฯ) เล่มที่ ๑๙ หน้าที่ ๑๗๔

อุบาสก อุบาสิกา ผู้ไม่ประมาทต้องมารักษาอริยอุโบสถ และอยู่จำอุโบสถ ๕ ประการนี้คือ

๑. พรหมอุโบสถ

๒. ธัมมอุโบสถ

๓. สังฆอุโบสถ

๔. สีลอุโบสถ

๕. เทวตาอุโบสถ

การพิจารณาเห็นธรรมจากผัสสะที่เกิดขึ้น

เพราะสัญญาวิปลาส จิตวิปลาส ทิฏฐิวิปลาส

จึงไม่รู้แจ้ง จิต

จึงบัญญัติ จิต ขึ้นเอง เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย