اين ملاحظه از نظر بسيارى از ما گذشته است كه افراد، ديگر مايل به خواندن متون عميق نيستند و از پست‌هاى فيسبوكى كه از چند سطر بيشتر باشند گذر می‌كنند. ميلى به دور هم نشستن و خواندن يا شنيدن شاهنامه، گلستان و بوستان، مثنوى مولانا و مثل آن نيست. هم‌چنين انديشيدن‌هاى جدى و تامل‌هاى عميق هم در زندگى بسيارى از ما آدميان، جاى خالي‌شان حس می‌شود. سخن در اين گفتار از آن نوعى از تامل است كه بتواند مفهوم «جستجوى كمال» را در جايى بسى دورتر از رقابت، سراغ بگيرد.

اين سخن از افلاطون كه بر زبان سقراط جارى شده را می‌پذيريم كه زندگی نيازموده ارزش زيستن ندارد. لذا اين درخور انسان است كه بُن و اساس رفتارهاى خود را بيازمايد تا بداند آن چيز كه فضيلت انگاشته است آيا به حقيقت فضيلت هست يا نه. امّا به راستى همگی‌مان اين را نيز می‌پذيريم كه آن انسان‌هايى كه به عموم مردمان عشق می‌ورزند؛ كه براى سخاوت خود استثناء و تبعيض قائل نيستند؛ اينها شايسته نهايت درجه ستايشند، چه اينها بتوانند ريشه اين رفتارشان را توضيح بدهند چه نتوانند. اين گفتار شروعى خواهد بود براى بحث پيرامون ارتباط بين آگاهى با فضيلت اخلاقى.

در اين يک دو گفتار به وارسى تبعات معرفتى بازتعريف انسان در كتاب ايقان خواهيم پرداخت. قتل يک انسان در متون آيين بهائى با شديدترين لحن‌ها مورد نكوهش بوده، اما نپذيرفتند كه كينه‌اى متوجه فرد قاتل بشود. درباره خود قتل می‌شود حتى سخن از «نفرت» به ميان آورد، اما درباره فرد قاتل نفرت را نمی‌پذيرند. جهل و نادانى مورد نكوهش است اما اين را هرگز نمی‌پذيرند كه يک فرد خاص به عنوان «جاهل» در نظر مردمان خوار بشود. در اين گفتار صحبتى خواهيم داشت از الگويى كه می‌توان از چنین مواردى به دست آورد.

اين آفت دوران مدرن است كه تنها چند قابليت خاص در وجود انسان را برجسته نموده و كسانى كه فقط آن چند قابليت را در وجود خود رشد نداده‌اند، شايسته نهايت احترام تلقى نمی‌كند. اگر هر يک از اين قابليت‌ها جلوه يكى از اسماء و صفات الهى در وجود انسان باشند، آن‌گاه آفت دوران مدرن در واقع تبعيضى است در حق ده‌ها و صدها از اين اسماء و صفات و ناچيز انگاشتن آن‌ها. جدى گرفتن بازتعريف انسان در كتاب ايقان، اساس متينى به دست خواهد داد براى رفتارى شايسته با يكايک انسان‌هايى كه دور و بر ما زندگى می‌كنند.

«چون مار زيرک و چون كبوتر مهربان باشيد.» اين توصيه‌اى بود از حضرت مسيح كه به حقيقت سودمندترين پند براى انسان در دوران مدرن است. انسانى كه ملاک موفقيت را همان زيرک بودن مانند مار لحاظ كرده اما كبوترهاى مهربان را افرادى ساده‌لوح به حساب می‌آورد كه توان زندگى در جامعه مدرن را ندارند. بازتعريف انسان در كتاب ايقان، دليل خطا بودن اين‌گونه قضاوت‌ها را آشكار خواهد نمود.

در يك مقام وجود انسان را به عنوان غايت اين جهان هستى معرفى نموده‌اند و از آن‌سو اين طعن شنيده مي‌شود كه اين جهان هستى با این عظمت و همه اين كهكشان‌ها و ستاره‌ها را كوچك‌ترين اعتنايى به وجود اين آدم خاكى نيست. در گفتارهاى پيشين كوشيديم تا معنايى براى رنج حيوانات و وجود جانوران به دست داده شود. در اين گفتار سخنى نيز پيرامون همه جهان هستى خواهيم داشت.

تک‌ عبارت‌هايى حتى در متون آثار بهائى می‌شود سراغ گرفت كه مضمون ظاهرى آن ناسازگار است با اصل برابرى حقوق زنان و مردان، يا اصل يگانگى عالم انسانى و بخشيدن محبت به عموم مردمان. اين گفتار گفتگويى است پيرامون روشى كه می‌توان چنین عبارت‌هایی را در بستر كليت آثار آن آيين فهم نمود. مساله اصلى آن گونه‌اى است كه يک آيين، پيروان خود را پرورده است و آن عينكى است كه بر چشمان آن‌ها گذاشته تا حتى بيانات خود آن آيين را نيز از پس پشت آن به نظاره بنشينند.

بسيار پيش می‌آيد كسانى ادعا كنند كه حساب رفتار پيروان يک آيين را بايد از تعاليم آن آيين جدا كرد. اما به نظر می‌رسد كه همچو ادعايى را نمی‌توان معتبر انگاشت. زيست يک آيين در طول تاريخ و مجموع عملكرد پيروان آن به صورت يک كل می‌بايستى يكى از ملاک‌هاى وارسى اثرات آن آيين در زندگى بشر به حساب بيايد. خود متون مقدس آيين بهائى گواهى می‌دهد كه رفتار افراد در جامعه بهائى در بسيارى موارد فاصله داشته است با الگوهاى جديدى كه در اين ظهور ارائه گرديده‌اند. اين گفتار گفتگويى خواهد بود پیرامون آن كه تغيير را در كجا می‌توان جستجو نمود.

يكى از سياست‌مداران قرن بيستم بيان كرده بود كه حتى اگر دشمن وجود ندارد می‌بايستى يكى ساخت. تاكيدش آن بود كه براى آن كه حس يگانگى و پيوند در بين افراد يک گروه عميق بشود می‌بايستى اين حس را در ضديت و مقابله با يک دشمن پديد آورد. اين الگويى بوده كه در طول هزاران سال، جامعه‌هاى بشرى از آن سود برده‌اند براى تحكيم اين حس وحدت. كوشش حضرت بهاءالله اين بوده كه بشر را به انديشيدن به الگوى جايگزينى براى يگانگى دعوت بكنند به گونه‌اى كه دايره اون، وسعت تمام كره خاكى را شامل بشود.