در طول هزاران سال از عمر بشر شمار معدودى از زنان بوده‌اند كه نامشان در صفحات تاريخ جاودان شده باشد. اين در حالى است كه بازتعريف انسان در كتاب ايقان ما را هشيار نموده كه اين زنان خاموش و گمنام هر يک ده‌ها قابليت را در وجود خود و هم فرزندان خود پرورده بودند و درست در حد آن جاودانان تاريخ شايسته آن بودند كه نامشان جاودانه شود. اگر تاريخ‌نويسان آن زمان غفلت كردند، اینک اين بر دوش ما انسان‌هاست كه در همين روزگار با اين زنان گمنام تاريخ هم‌درد شويم و با قدرت تخيل و انديشه بكوشيم تا در جسم و ذهن و قلب آن‌ها زندگى را تجربه كنيم و داستان زندگي‌شان را باز از نو بنويسيم.

شكوه و بزرگى كه در دوران اوليه تاريخ اديان هست سبب می‌شود تا برخى كسان ميل داشته باشند باز دوباره در همان فضا و حال و هوا قدم بزنند و این در حالی هست كه به حقيقت پيروان اوليه چه بسا امكان آن را نداشتند تا همه ظرافت‌هاى تعاليم جديد ظهور آيين الهى را دريابند و آن را در زندگى به كار بندند. ما كه از نسل ايشان هستيم قرار نيست خود را هم‌سان و مشابه مادران و پدران‌مان بخواهيم.

«بنى آدم اعضاى يک پيكراند». اين توصيف زيبايى است از ارتباط عميقى كه يک فرد می‌بايست با كل جامعه بشرى در دل لمس كند. اما آن شخص كه خود را فقط سلولى از اين هيكل به حساب می‌آورد، چه بسا بپندارد كه با نبودن‌اش جاى او به سلولى ديگر داده خواهد شد كه نقشش را به همان خوبى ايفا خواهد كرد. از دل بازتعريف انسان در كتاب ايقان مثال و الگوى ديگرى به نظر می‌رسد كه اين بار هر چند بر آن ارتباط دقيق بين انسان‌ها تاكيد شده، اما به گونه‌اى است كه نقش يک فرد را تنها خود او می‌تواند ايفا بكند و نه هيچ وجود ديگرى در جهان هستى. قائل شدن چنین ارزشى براى فرد، ثمرات بسيار نيكويى در جامعه از پى خواهد داشت.

فرزندان شما به حقیقت، فرزندان شما نیستند. آن‌ها از کوچه وجود شما می گذرند، اما از شما نیستند و اگرچه با شمایند، به شما تعلق ندارند. عشق خود را بر آن‌ها نثار کنید، اما اندیشه‌هایتان را برای خود نگه دارید. اين حكمت گران‌بهايى است كه پيامبرِ «جبران خليل جبران» با مادران و پدران در ميان مي‌گذارد. اين گفتار آغاز گفتگو پيرامون بينش عميقى است كه اين سخنان يكى از نُمودهاى آن خواهد بود.

ماده اول اعلاميه جهانى حقوق بشر تاكيد بر برابرى حيثيت و حقوق انسان‌ها می‌کند، اما در رسانه‌هاى اجتماعى زياد شاهد اين هستيم كه حتى در همان حد گفتار هم اين در برابرى پاس داشته نمی‌شود. در اين گفتار سعى بر آن بوده تا با لحاظ كردن بازتعريف انسان، اساسى متين و محكم براى اين اصل به دست داده شود تا شايد راهى براى رسوخ آن به ژرفاى جان و دل ما باز بشود.

اين شاهکار، یک رمان بزرگ هست كه هرچند ما را شيفته و ستايش‌گر شخصيت رئوف و مهربان ژان وال ژان می‌كند، اما از آن سو اين را هم نشان می‌دهد كه انسانى مثل ژاور هم اصرار شديد بر نماياندن يک صفت ديگر داشته: عدل. حتى اين‌چنين نيست كه ناآگاهانه اين انتخاب را كرده باشد. در سخنان‌اش بيان می‌كند که «رئوف بودن بسيار آسان است. مشكل آن است كه شخص عادل باشد.» یعنی عامدانه اين را برای خودش گزينش كرده كه اين صفت بزرگ ديگر را در خودش نمايان بكند. و به حقيقت هم به شرافتمندانه‌ترين وجهی آن را در خودش جلوه‌گر كرده، جورى كه حتى ژاور را شايسته احترام می‌کند.

عمل به توصيه‌هايى كه در متون مقدس اديان براى بخشيدن محبتى يكسان به عموم مردمان شده در نگاه اول امكان‌پذير به نظر نمی‌رسد. اما الگوى مادر و پدر در برخورد با فرزندان اولين تجسم اين انتظار است. تعميم همين الگو و همين احساس به سطوح وسيع‌تر می‌تواند اساس نيكويى به دست بدهد براى بسيارى زيبايی‌ها در تعامل آدميان با يكديگر.

پيش‌تر پيرامون فرهنگ رقابت سخن گفتيم. از حالتى در جامعه نيز سخن گفتيم كه در متون آيين بهائى از آن به عنوان «اتحاد مقام» ياد شده بود. اين كه كسى خود را برتر و بهتر از آن ديگرى به حساب نياورد، بلكه همه يكديگر را در مقام و جايگاهى برابر مشاهده بكنند. دوستى پرسشى مطرح كرد كه آيا به حقيقت اين حالت نيكو و شايسته است كه فرد سخاوتمند همان احترام را از جامعه و ديگران دريافت بكند كه شخص بخيل؟ فرد بزدل همان‌قدر محترم باشد كه فرد شجاع و بااراده؟ در اين گفتار گفتگو پيرامون اين پرسش را آغاز خواهيم نمود.

جدى گرفتن بازتعريف انسان سبب می‌شود تا فرد از «جستجوى كمال» مفهومى بسيار فراتر از رقابت و پيشى گرفتن از سايرين سراغ بگيرد. نيز باعث می‌شود تا برخى فضيلت‌ها هم‌چون سخاوتمندى در وجودش پرورش بيابد، چرا كه شخص سخاوتمند نمی‌تواند اين را در دل داشته باشد كه ديگرى را عقب نگاه بدارد و از آن سو برخى رذيلت‌هاى اخلاقى هم‌چون بُخل و حسد به كمک همين تغيير در نگرش، كشته خواهد شد.

در جامعه اى كه بر اساس فرهنگ رقابت بنا گذاشته شده زياد شاهد چنین مواردی هستيم كه يكى ميل بكند به آبرو و اعتبار آن ديگرى لطمه اى وارد آورد تا از اين طريق بتواند خودش بيشتر درخشيده باشد. عقب نگاه داشتن آن ديگرى برابر خواهد بود با پيشتر رفتن خود. اما در درازمدت، چنین مقايسه‌هايى برقرار نمي‌مانند. تنها آن زيبايي‌هايى كه در وجود فرد پرورش داده شده تا هميشه جاودان خواهند ماند. عالي‌ترين دادگاهى كه مي‌تواند ارزش‌هاى وجود ما را بسنجد دادگاهى به وسعت تاريخ بشرى است.