در دل انسان شوق و كششى براى كمال گذاشته شده اما هرگز امكان‌پذير نيست كه آدمى به آن نقطه اوج نائل بشود، نه در اين عالم نه در زندگانى‌اش در عالم‌هاى ديگر. در اين گفتار پيرامون دليل اين كه از اساس، رسيدن به اين نقطه اوج امكان‌پذير نيست، گفتگويى خواهيم داشت. نيز از اين خواهيم گفت كه چگونه تركيب اين ميل به كمال و در عين حال دست نيافتنى بودن آن، مزاحى و دست‌انداختنى از سوى خالق اين چالش، به حساب نمی‌آيد.

اين پديده غيررايجى نيست كه شخصى در اوج شهرت و ثروت و محبوبيت، نقطه پايانى بر زندگى خود گذاشته باشد. توصيف يكى از دوستان فاضل از اين حال، «ملال ملوک» بود. اين كه فرد همه آن آرزوها و روياها كه داشت را محقق شده می‌بيند، و چنین حسى در دلش پديد مي‌آيد كه اين آن چيز نبود كه می‌پنداشته و هم روياى ديگرى كه بخواهد پى آن باشد پيش رو نمی‌بيند. همين می‌شود نقطه آغازى براى پايان و ايستايى و ركود. در اين گفتار، ديدگاه متون اديان در مواجهه با چنین حالتى را گفتگو خواهيم كرد.

چهارمين نقش دين را می‌توان نقشى دانست كه در پديد آوردن معنا در زندگى افراد دين باور ايفا می‌كند. شايد بهتر باشد معنا را عبارت از آن شوق و شور و انگيزه‌اى بدانيم كه فرد براى حركت و جارى شدن در زندگى در دل احساس می‌كند. آن كس كه معنا و غايتى براى زندگى لمس می‌كند هر كجا و در حال كه باشد می‌خواهد كه گوشه‌اى از وجود خودش را باز پيش‌تر ببرد. ايستايى و ركود از چنین فردى به دور است.

از ميان موانع راه يگانگى جامعه بشرى، پيش‌تر در خصوص نژادپرستى سخنى گفتيم. بر خلاف نژادپرستى، مفهوم ملى‌گرايى يا ناسيوناليسم از موانعى است كه امروز در سرتاسر جهان هم‌چنان محكم و استوار برجا مانده است. هر چند هشيارى‌اى به تدريج در جان و روان بخش‌هاى مختلف جامعه بشرى پديد می‌آيد تا از اين گذار نيز براى رسيدن به درجات بالاتر وحدت عبور كنند.

نشانه‌هاى رستاخيز بزرگ بيش از همه مربوط می‌شدند به همان سومين نقش دين، يعنى پديد آوردن دايره‌اى وسيع‌تر از وحدت و يگانگى. ترديدى كه در داستان ابراهيم يا عزيز بيان مي‌شد درباره  بهم پيوستن گوشت و پوست و استخوان هم همان ترديدى است كه افراد در همين جهان امروز بيان مي‌كنند نسبت به تحقق صلح و يگانگى در سطح وسيع بين المللى. دقيقا تكرار و در واقع معنى همان حرف است كه «مگر مي‌شود اين گوشت و پوست و استخوان به هم آيد و اين جسم باز جانى تازه گيرد؟»  

بازتعبيرى كه در كتاب ايقان از قيامت و رستاخيز بزرگ بيان نموده‌اند در واقع چرخاندن نگاهى واقعه‌مدار به نگاهى جريان‌مدار است. قيامت كه در نگاه سنتى خارج از زمان و در طول تاريخ حيات بشر تصور مي‌شد در كتاب ايقان به دل تاريخ زيسته شده جامعه بشرى بازگردانده مي‌شود. هم‌چون چرخشى مي‌تواند بينش عميقى به دست دهد كه در بازساختن نوين عرصه‌هاى گوناگون حيات بشر نيز سودمند بيفتد.

توصيه شيخ شهاب الدين سهروردى آن بود كه كتاب الهى را به گونه‌اى بخوانيم كه گويى خطاب به شخص ما نازل شده. هم‌چون نامه‌اى كه به طور خاص براى شخص خواننده نوشته شده. كتاب ايقان روشى به دست داده تا بخش‌هاى بسيارى از كتب مقدسه را بتوانيم به طور ملموس در گوشه گوشه همين زندگى اجتماعى در دوران معاصر تجربه كنيم و حتى آنها را منبع بينش بيابيم براى تحليل و فهم بهتر آن‌چه در سطحى كلان در دور و بر ما مي‌گذرد. 

رستاخيز بزرگ يا قيامت كبرى در متون بهائى به نحوى بازتعبير شده كه می‌توان آن را با جريان استقرار وحدت عالم انسانى بر كره‌ خاكى هم معنا دانست. براى تحقق اين رستاخيز، نشانه‌هايى در كتب مقدسه بيان شده كه در جامعه‌ امروز به وضوح شاهد رخ‌داد يكايک اين نشانه‌ها هستيم. اين گوشه از كتب آسمانى می‌تواند كمكى باشد براى فهم وضعيت فعلی جامعه بشرى.

در وعده‌هاى كتب آسمانى در عين حال كه خبر از برخاستن مردگان از قبر هست، سخن از بی‌جان شدن آدميان و متلاشى شدن استخوان‌ها و جسدهاى ايشان نيز هست. هم در كتاب ايقان، و هم ساير متون بهائی ديدگاهى بيان شده كه می‌تواند مفهومى بسيار ملموس و اين جهانى از مفاهيم مربوط به قيامت به دست بدهد. مفهومى كه می‌تواند در به دست آوردن درک بهترى از روند كلى اوضاع جهان نيز كمكى بكند.

نمی‌توان انکار کرد که دين سبب شده تا بسيارى اختلاف‌ها ميان گروه‌هاى مختلف پديد بيايد. اما همه آن دايره‌هاى يگانگى، يعنى گروه‌هاى مختلف در جامعه انسانى، حس يگانگی‌شان را از آغاز، از طريق ديانت و ظهور پيامبران الهى به دست آوردند. دين پرگارى بود كه به تدريج بر مراحل مختلف رشد بشرى دايره‌هايى وسيع‌تر ترسيم نمود تا به مرور حس پيوند را در دل بخش بزرگ‌ترى از جامعه انسانى پديد بياورد.