### ریشه و تاریخچه‌ی کلمه تابو (تبو)

##  رابطه‌ی تابو با محرمات و واجبات یا الزامات

»»»»» ۸:۰۰

##  تعریف مختصر تابو، رابطه با پاکی و ناپاکی 

### ۱- تابوها

##  ۱.۱- تابو و محیط

# ناپاکی و پاکی: تشنیع و تقدیس  

# آلودگی و پالودگی

# کفاره و مکافات ۲۱:۰۰

# مناسک، محرمات، احترام، حرمت، حریم، محرم الحرام

»»»««۲۶:۳۰

### ۲- حوزه‌‏های تابوها= جنبه‌های مختلف فرهنگ:

##  ۲.۱- تابوهای مذهبی

##  ۲.۲- تابوهای اجتماعی۲۹:۳۰

##  ۲.۳- تابوهای زبانی ۳۸:۴۵

# فاصله‌ گرفتن دال و مدلول

= ناخن، خر

»»»»»» ۴۴:۱۵

### رابطه ای تابو با بایدها و نبایدها، مثلاً نظامهای اخلاقی  

»»»» ۵۰:۱۵

### جمع بندی گفتگوی اول

واژگان کلیدی: تابو، حوزه‌های تابوها، محرمات، تابوهای زبانی، تابوهای فرهنگی

www.faragoftar.com : طرح موضوع و خلاصه‌ی گفتگوها

 سوالهای پایه: تابوهای زبانی چه هستند، به خصوص در زبان فارسی، و چه تصویری می دهند از زبان و فرهنگ ما؟

 سلام دوستان.   در این اولین مجموعه‌ی گفتگو از دوره‌ی دوم پادکستهای  فراگفتار، گروه دیگری از گفتگو های مرا میشنوید با دکتر حسین سامعی، زبانشناس، پژوهشگر سابق فرهنگستان زبان و ادب فارسی، و مدرس فعلی دانشگاه اموری در ایالت جورجیای آمریکا:

http://mesas.emory.edu/home/people/faculty/samei.html

این مجموعه شامل سه گفتگوست. موضوع این سه گفتگو تعریف و بررسی مقوله‌ی جالب تابوهاست، به خصوص تابوهای زبانی در زبان فارسی. چنانکه دکتر سامعی در طی این گفتگو‌ها نشان می دهد، موضوع تابوها هم از منظر زبان و هم از منظر کلی تر  فرهنگ موضوعی است  گیرا و روشنگر. سامعی به زیبایی اهمیت و جذابیت تابوهای زبانی را نشان می دهد به عنوان نوعی رفتار اجتماعی. به طور مثال در تابوهای زبان فارسی تاثیرات آشکاری می‌بینیم از جنبه‌های مختلف تاریخ و فرهنگ جامعه‌ی فارسی زبان؛ جنبه هایی مثل اعتقادات و تعصبات مذهبی، مردسالاری، بیگانه هراسی یا بیگانه ستیزی، و یا محافظه‌کاری‌ها و خودداری های این جامعه.

در گفتگوی اول، دکتر سامعی در مورد تاریخچه‌ی کلمه‌ی تابو صحبت می کند، و ریشه و انواع مختلف تابوهای فرهنگی را بررسی می کند که یکی از آنها تابوهای زبانی است.

در گفتگوی دوم، او به طور خاص به تابوهای زبانی می‌پردازد و ملاک های مختلف تشخیص این تابوها، به خصوص در زبان فارسی.  سوال این است که چه علامت هایی در زبان فارسی خبر می‌دهند از حضور یک تابو؟ در جواب این سوال، او سه نشانه را برمی‌شمارد و بررسی می‌کند: تعدد مترادف ها، به کارگیری عبارتهای جبرانی، و ناسزا شدگی. 

در ضمن این گفتگو به علاوه معنی کلمه‌ی «جایی» در یک بیت طنز هدایت بر من معلوم می‌شود و من داستانی نقل می کنم که می توانیم اسمش را بگذاریم «گلاب به روتون، ماساچوست»!

گفتگوی سوم اختصاص دارد به برشمردن چند حوزه‌‌ی تابوهای زبان فارسی و بررسی آن ها،  که عبارتند از حوزه های زن، مسائل جنسی، فضولات بدن، مرگ و بیماریها، جانوران، و بیگانگان.  در ضمن این گفتگو، موضوعات جنبی جالبی مطرح می‌شوند، مانند معنی اصطلاح زه زدن، یا موضوع استفاده از نام جانوران در نامگذاری دخترها و پسرها، و فرضیه ای در مورد علت ناسزا شدن کلمات گاو و گوساله. و دکتر سامعی داستانی می گوید که می شود اسمش را گذاشت «خانواده‌»ی اکبر هاشمی رفسنجانی.

در پایان گفتگوی سوم، دکتر سامعی دلایل متعدد اهمیت مطالعه تابوهای زبانی را برمی شمارد.

در صحبت های آخر این گفتگو، اشاره‌ی کوتاهی داریم به دوران وانفسای کرونا که در هنگام ضبط آن گفتگو تازه شروع شده بود، و  به یکی دو خط از شعر زیبای سوگنامه‌ی محمدرضا شفیعی کدکنی در مجموعه‌ی در کوچه باغ های نیشابور، آنجا که میگوید:

گرچه زین زهر سمومی که گذشت از سر باغ

سرخ گل های بهاری همه بیهوشانند

باز در مقدم خونین تو ای روح بهار

بیشه در بیشه درختان همه آغوشانند

در پایان این پیش درآمد، ذکر سه نکته را لازم می‌دانم. نکته اول اینکه در این گفتگوها گاه کلماتی را بر زبان می آوریم که خارج از حدود ادب یا احترام است، مثلاً احترام به گروه های مختلف مذهبی یا قومی. بدیهی است که این موارد لاجرم است در یک بحث علمی در مورد تابوها، و شنوندگان نباید آنرا بگذارند به حساب بی ادبی ما یا بی توجهی به احترامات اجتماعی، به خصوص در مورد دکتر سامعی که انسانی است بسیار پاکیزه گفتار و آزادی اندیش.

نکته‌ی دوم، تصحیح استدلالی است که من می‌کنم در قسمت سوال و جواب پایان گفتگوی دوم مبنی بر این که در امریکا، برخلاف ایران، کلمه‌ی خر ناسزا نیست از آنجا که خر حتی نماد حزب دموکرات آمریکاست. ولی بعد از ضبط این گفتگو آموختم  که اتفاقاً معادلات انگلیسی کلمه‌ی خر (donkey, ass) و به خصوص نره‌خر  (jackass) در آمریکا کمابیش همان توهین‌هایی را القا می‌کنند که معادل های فارسی آنها در میان ایرانی ها. و اتفاقاً استفاده از تصویر خر به عنوان نماد حزب دموکرات ریشه در آن دارد که در دهه‌ی ۱۸۲۰ در آمریکا، مخالفان اندرو جکسون، بنیانگذار حزب دمکرات، برای توهین به او لقب نره خر داده بودند و او برای دهن کجی به آنها همین لقب و نماد خر را با افتخار در تبلیغات و اعلامیه های خود درج کرد و به این ترتیب توهین آنها را خنثی نمود.

و نکته‌ی سوم اینکه از این به بعد می‌توانید در وب گاه (معادل فرهنگستان برای وب سایت) فراگفتار همه‌ی اطلاعات مربوط به این پادکست‌ها و پادکست های قبلی را بیابید، و به علاوه نظرات و پیشنهادات خود را برای ما بفرستید : www.faragoftar.com

(همه‌ی پادکست ها و فایل های مربوطه به علاوه‌ی اطلاعات بیشتر در  www.Faragoftar.com)

دوستان سلام، من رضا صدر هستم، و بسیار خوشحالم که با این پادکست صفر، دوره‌ی دوم مجموعه گفتگوهای پادکست فراگفتار را شروع می کنم پس از گذشت حدود پنج ماه از ضبط و انتشار آخرین مجموعه گفتگوی دوره‌ی اول (که اختصاص داشت به توانایی های زبان فارسی). هر چند این دوره‌ی فترت مصادف شد با شروع و ادامه‌ی بحران دوران وانفسای شیوع کورونا، این تاخیر ناشی از آن بحران نبوده. دلیل اصلی تاخیر،  وقت و انرژی زیادی بود که اختصاص داده شد به راه اندازی یک وبگاه (وب سایت) برای این پادکست ( www.Faragoftar.com)، و به علاوه به بعضی تغییرات و بهبودهای جزئی‌تر پادکست، مانند طرح یک نشان جدید(لوگو)، ساختن یک موسیقی آرم برای پادکست، و افزایش کیفیت ضبط ها.

از میان این تغییرات، فکر می‌کنم و امیدوارم که وبگاه فراگفتار وسیله‌ی توانمندی بشود برای ذخیره و انتقال محتویات گفتگوها،  و برای ایجاد ارتباط دو طرفه با شما، شنوندگان پادکست. از طریق این وبگاه دسترسی خواهید داشت به فهرست کامل و محتویات همه‌ی پادکست ها (فایل های شنیداری و فایلهای نوشتاری) و بسیاری اطلاعات دیگر. به علاوه، از طریق این وبگاه می‌توانید نظریات و بازخوردهای خود را برایم بفرستید، از هر نوعی که باشند؛ نقد سازنده، پیشنهاد، یا تشویق و تایید.  نقدها و پیشنهادهای شما را خواهم شنید و برای بهبود پادکست ها به کار خواهم زد. شنیدن تشویقها و تاییدها هم نه تنها باعث دلگرمی خواهند شد و کسب انرژی مثبت، بلکه به علاوه میزانهایی خواهند بود برای برآورد کردن نتیجه‌ی تلاش های من و یاورانم.

از نظر محتوا، تصمیم دارم که مسیر و روش دوره‌ی اول را ادامه و گسترش بدهم. همانند دوره‌ی اول، در این پادکست ها گفتگو خواهم کرد با متخصصین رشته های مختلف علمی و فنی. تصمیم دارم که علاوه بر گفتگوهای مربوط به موضوع زبان فارسی، به بعضی موضوعات دیگر  علمی و فنی هم بپردازم. سرمایه‌ و پشتوانه‌ی من در این تلاش، ذخیره‌ی گسترده‌ای است از دوستان و آشنایانی که دارم در میان متخصصین و صاحبنظران دانش و فناوری. همینطور ممکن است که به طور جانبی قطعاتی ادبی را هم عرضه کنم از طریق پادکست ها یا از طریق وبگاه.

انگیزه و فلسفه‌ی من در دنبال کردن این گفتگو ها، حتی در این بحبوحه‌ی بحرانهای نفس گیر در ایران و در جهان،  از یک طرف کنجکاوی ذاتی من است و علاقه‌ی کودک گونه‌ام برای گشت و گذار در کهکشان آگاهی ها و آفرینش‌های انسانی. از طرف دیگر، و اتفاقاً به‌خاطر همین وضعیت وانفسا، چنین منابعی را لازم می دانم چون معتقدم که هم دانش و هم هنر ابزار های اصلی بوده و خواهند بود برای ما به عنوان انسان و به طور خاص به عنوان ایرانیان؛ ابزارهایی برای حل مشکلات لاجرم و ادامه‌ی راهی که ما انسانها را به این نقطه‌ی زمانی رسانده.

در پایان تشکر می کنم از همه‌ی عزیزانی که به من یاوری دادند در تلاش های پنج ماه اخیر. این عزیزان از جمله عبارت اند از خویشان و دوستان هم دلی مثل همسر و یار هوشمندم سلما کیانی، خواهرهایم از جمله خواهر خوشفکرم ندیه‌ صدر (اولین کسی که فکر شروع یک پادکست را  در سر من انداخت) و برادر هنرمندم نوید صدر (navidsadr.com) (که بسیاری از کاستی های گفتگوهای دوره اول را گوشزد و همینطور گذار به دوره‌ی دوم پادکست را پیشنهاد کرد). یاوران دیگرم از جمله  چند جوان ایرانی خبره در فن و هنر هستند که در این چند ماه برای امر راه اندازی دوره‌ی دوم با آنها آشنا شدم. این جوان های خردمند  با وقف مهارت، خوشفکری، و یا هنر خود، عناصر مختلف دوره‌ی دوم را خلق کردند، همانند وب‌گاه، موسیقی آرم، و لوگوی پادکست. این گروه عبارتند از میلاد اکبری و تیمش (طرح و خلق وبگاه و لوگو)، و شهاب فولادچی (ساختن موسیقی آرم پادکست https://instagram.com/dayerehstudio?igshid=1tfefh2cijh7t). اطلاعات بیشتری در باره‌ی این یاوران در قسمت اعضای تیم در وبگاه آمده. آشنایی و کار کردن با چنین جوان‌های مستعد و ماهری همیشه مایه‌ی امیدواری من میشود به آینده‌ی ایران.

###  بخش سوم: تاریخچه‌ی مشکلات واژه سازی در فارسی

## ۱- تنش با روشهای واژه سازی در عربی

# تفاوت روش واژه سازی در عربی با فارسی

# تأثیر تاریخی عربی بر فارسی: تداخل زبانی

-- وجود دو شیوه موازی در فارسی

-- نتیجه: کند شدن اشتقاق فارسی

# پیشنهاد فعال کردن اشتقاق فارسی (۸:۳۰) 

 -- دائره المعارف مصاحب: یونش، یونیده، یونیزه، قطبش، اکسایش ...

## ۲- مقابله با هجوم زبان های غربی (۱۱:۰۰)‌‌ 

# تأثیر کنونی وامگیری واژگان انگلیسی بر فارسی

## ۳- چاره‌جویی: چه باید کرد؟ (۱۵:۰۰)

# دوراهی انتخاب: ترکیب یا اشتقاق؟

### بخش چهارم (گریز): رده‌‏بندی زبانها از منظر واژه‎سازی  (۲۰:۰۰)

(توضیح:  رده بندی پایین دیگر معمول نیست ولی برای این بحث مفید است)

## ۱- زبانهای پیوندی(چسبناکی) (Agglutinative languages) (۲۱:۰۰)

# مثال: زبان‌های هند و اروپایی مانند فارسی

## ۲- زبانهای ترکیبی (synthetic or fusional languages ) (۲۳:۰۰)

# مثال: زبان‌های سامی مانند عربی

## ۳. زبانهای تحلیلی ( analytical languages) (۳۸:۰۰)

# مثال: زبان چینی

### بخش پنجم:  اختلاط ‌ روشهای زبان های پیوندی و تحلیلی در فارسی  (۴۰:۳۰)

## ۱. روشهای زبانهای تحلیلی در فارسی:  (۴۰:۳۰)

# مرکب سازی برای تولید فعل

-- کمبود چشمگیر افعال بسیط در فارسی نسبت به زبان های دیگر (چهارصد)

-- جبران بسنده‌ی این کمبود توسط فعل های مرکب

# مرکب سازی برای تولیدحروف اضافه و حروف ربط (۴۶:۳۰)

## ۲. فرضیه میل کردن تاریخی فارسی از یک زبان پیوندی به سمت زبان های تحلیلی (۴۸:۳۰)

# قوی تر بودن شیوه های تحلیلی نسبت به شیوه های پیوندی  (۵۱:۰۰)

-- مثال: رواج و فعال بودن بیشتر پسوند -خانه در مقایسه با -ستان 

### بخش ششم برنامه ریزی زبان و دو دستگی در میان زبان شناسان: (۶۰:۰۰)

## ۱. طرفداران فعال کردن واژه سازی از طریق اشتقاق (روش زبان های پیوندی)

## ۲. طرفداران ادامه مسیر طبیعی فارسی:  واژه سازی از طریق ترکیب یا عبارت‌ سازی (نزدیکتر به روش زبان‌های تحلیلی)

## ۳. نتیجه‌ی اختلاف: دو نوع گرایش برای  واژه سازی (۶۴:۰۰)

# ۳.۱- واژه سازی طبیعی: به طور طبیعی و نا آگاهانه توسط اهل زبان (کاربران زبان)

# ۳.۲- واژه سازی برنامه ریزی شده: «تقویت» آگاهانه‌ی زبان بر اساس اطلاعات زبانی و تاریخی

-- واکنش منفی اهل زبان (کاربران زبان) (۶۶:۳۰)

--- مثال: به سخره گرفتن واژگان پیشنهادی فرهنگستان اول توسط صادق هدایت: (۷۰:۳۰)

شد کلوب و کافه و جایی و قبرستان کنون

باشگاه و داشگاه و  شاشگاه و لاشگاه

-- اشاره به مجموعه گفتگوهای برنامه ریزی زبان (۷۱:۳۰)

### بخش هفتم: پرسش و پاسخ (۷۳:۰۰)

۱- موضوع پاکسازی فارسی از عربی: واژگانی (لغوی) یا دستوری (صرفی/نحوی)؟

۲- نوواژه‌سازی از طریق جعل (coinage)  مثالهای خفن، دودره، جواد (۷۹:۳۰)

۳- دلیل غالب شدن یا گرایش به سمت یک روش واژه‌سازی (۸۵:۳۰)

پایان با شعر زیبای ملای روم، در داستان بقال و طوطی: (۸۹:۰۰)

کار پاکان را قیاس از خود مگیر

گر چه ماند در نبشتن شیر، شیر

موضوعات کلیدی: مشکلات واژه سازی در فارسی، مشکل هجوم زبان عربی، مشکل هجوم زبان های غربی، زبانهای پیوندی، تحلیلی، و ترکیبی

###  ادامه‌ی بخش دوم: روشهای افزودن واحدهای نو به واژگان

## ۳-  روش نوواژه‏‌سازی= واژه سازی

انواع فرایندهای نوواژه‌سازی:

# ۳.۱- اشتقاق: پایه+ وند (مقایسه با خانواده‌های دیگر: سامی، خاور دور

# ۳.۲- ترکیب:  پیرمرد، زرداب، سفیدروی، بلند بالا  (۸:۲۰)

# ۳.۳- عبارت‏سازی:   مدیرکل، تخم‌مرغ (۱۰:۰۰)

# ۳.۴- فعلهای مرکب در فارسی (۱۳:۰۰) 

-- کمی فعل بسیط در فارسی (چهارصد!) 

--استفاده از مرکب سازی:  « -کردن»،«-شدن»،«-یافتن» ، دادن، …

-- تفاوت فریاد کردن،  فریاد زدن، و فریاد کشیدن

 # ۳.۵- اختصار  یا کوته‌سازی (۲۰:۰۰)

--حرفی: اف‌بی‌آی

--عبارتی: «نیرو» «مرکز نشر» «نشر دانشگاهی» «سپاه»

--سرواژه‏‌سازی: ناجا

# ۳.۶- جعل   (۲۷:۰۰) (Coinage)

موضوعات کلیدی:

واژه سازی از طریق اشتقاق،واژه سازی از طریق ترکیب، واژه سازی از طریق عبارت سازی، فعل های مرکب در فارسی، واژه سازی از طریق کوته سازی

###بخش اول: مقدمه

##  ۱. واژگان چیست؟

# ۱.۱ مجموعه‏‌ای از عبارتهای زبانی معنی‌‏دار که در طول زمان در یک زبان تثبیت شده‏‌اند

--واژگان +نحو 

# ۱.۲ اعضای مجموعه پیوسته تغییر میکنند: در زمان، در مکان، در موقعیت (۷:۰۰)

--واحدهای منسوخ

--واحدهای جاری

--واحدهای نو

## ۲. واژه چیست؟ (۹:۰۰)

# ۲.۱ هر یک از واحدهای واژگانی محفوظ در واژگان

## ۳. واحدها دو نوع ساخت دارند (۱۲:۰۰)

# ۳.۱ بسیط

# ۳.۲ مرکب

--بحث تعریف مرکب

-- تکواژ morphene

### بخش دوم: روشهای افزودن واحدهای نو به واژگان (۲۱:۳)

## ۱- روش وام‌‏گیری  (۲۱:۳)

# ۱.۱- وام‌گیری از زبانهای دیگر  

وامگیری و سنت (۲۷:۰۰)

# ۱.۲-  وام‌گیری از گونه‏‏‌های زبانی دیگر (۲۸:۰۰)

مثال رابطه فارسی ایرانی با افغانستان و تاجیکستان

پشتو و فارسی در افغانستان (۳۴:۰۰)

## ۲ - روش انتقال دستوری/ معنایی واحدهای موجود (۳۷:۳۰)

--معنایی: 

--- ریشه تاریخی کلمه‌ی شیر در فارسی 

---کرسی

--دستوری:  بزرگتر (۴۵:۳۰)

موضوعات کلیدی: توانایی واژگانی، وام گیری واژگان، انتقال دستوری واژگان، انتقال معنایی واژگان، واژه های بسیط و مرکب

### ادامه‌ی بخش دوم- جنبه‌های مختلف توانایی زبان 

## ۲- توانایی در غنای واژگانی

۲.۱#- واژگان فعال

۲.۲#-  واژگان منفعل- رابطه با دیرینگی زبان

۲.۳#- دو روش ورود واژگان جدید : واژه سازی و وام گیری(۸:۳۰)

--واژه سازی:  یک روش ورود واژگان جدید

-- وامگیری: امکان آشوب‌گری  

# ۲.۴- کمک واژه سازی به تقویت زبان ( ۱۰:۰۰) 

۲.۵# - توانایی زبان های مختلف در واژه سازی:

-- عربی: قدرتمند، فعال

-- انگلیسی و فارسی

--مقابله‌ی فارسی با هجوم‌ واژه‌های غیر فارسی (۱۲:۳۰)

 ---مشکل مشابه در انگلیسی: نیاز به سرواژه‌ها  (۱۴:۳۰)

--- سوال:  تعریف صرف، تفاوت بین عربی و فارسی  (۲۰:۳۰)   

۳## -  توانایی‌های بیانی: (۲۵:۰۰)

۳.۱#-  بیان ادبی در مقابل بیان علمی-فنی

-- بیان ادبی ـ شاعرانه، تفاوت از حیث موضوع، نه قدرت بیان (۳۰:۰۰)

-- نامگذاری رنگها در فارسی و انگلیسی  (۳۲:۰۰) 

-- ناتوانی های زبان فارسی در زمینه دانش و فناوری جدید (۳۵:۳۰)

۳.۲#- سابقه‌ی تاریخی فارسی در مقابله با عربی (۳۸:۳۰)

--متون ادبی در مقایسه با متون علمی و عرفانی 

-- رابطه احتمالی با فارسی سره‌ی فردوسی و رودکی

### بخش سوم: جمع بندی بخش های اول و دوم: مقایسه‌ی زبانها و جایگاه فارسی (۴۶:۳۰)

۱##- مقایسه زبان ها: (۴۶:۳۰) 

# ‌‌۱.۱- تنها یک زبان کاملن توانا در بیان علمی-فنی: انگلیسی

# ۱.۲- توانایی‌ها  و ناتوانی های زبان فارسی امروز 

۲##-  پیچیدگی‌های شیوه ‌های واژه سازی در فارسی (۵۴:۰۰)

--مقایسه سرواژه‌سازی در انگلیسی با واژه سازی در فارسی

--ایمیل در مقایسه با  رایانامه

موضوعات کلیدی:  توانایی واژگانی، توانایی بیانی، واژه سازی و وام گیری،توانایی بیان ادبی، توانایی بیان علمی فنی

### بخش اول- توضیح مسئله

## ۱. مقدمه

## ۲. توانایی زبان یعنی چه؟ (۳:۳۰)

۲.۱# همه زبانها، از یک منظر، "توانا" هستند

۲.۲#-  «ناتوانی» زبان در  مواجهه با تغییر و یا تنوع (۸:۳۰)

###بخش دوم- جنبه‌های مختلف توانایی زبان : (۱۴:۳۰)

۱##-   توانایی در ساختمان نحوی (جمله بندی) (۱۷:۳۰)

۱.۱# - رابطه‌ گاه گاه با قدرت پردازش: 

--محل فعل

-- جملات مرکب و موصولی(۳۰:۰۰)

--زنجیره‌ی گروه‌های اسمی  یا توصیف‌گرها (۳۴:۰۰)

۱.۲#- موضوع صرف:(۳۹:۰۰)

--رابطه با نحو و با طبقه‌بندی کلمات و با تنوع کلمات

-- توانایی ها و ناتوانی های نحوی فارسی، عربی، انگلیسی

موضوعات کلیدی: توانایی های زبان، توانایی نحوی،تعریف توانایی زبان، زبان فارسی، زبان شناسی

توانایی های زبان فارسی

پادکست فراگفتار

پنج  گفتگو  با دکتر حسین سامعی در باب توانایی‌های زبان های مختلف به خصوص فارسی

رضا صدر

(آدرس پادکست و فایلهای مشروح در پایان این فایل آمده)

پیش درآمد: طرح موضوع و خلاصه‌ی گفتگوها

 سوال اصلی: آیا زبان فارسی در مقایسه با زبان های دیگر، مثلاً زبان های غربی، کم توان تر است؟

  

سلام دوستان.  در این گروه از پادکست های فراگفتار، مجموعه دیگری از گفتگو های مرا میشنوید با دکتر حسین سامعی، زبانشناس، پژوهشگر سابق فرهنگستان زبان و ادب فارسی، و مدرس فعلی دانشگاه اموری در ایالت جورجیا:

http://mesas.emory.edu/home/people/faculty/samei.html

این مجموعه شامل پنج گفتگوست. موضوع این پنج گفتگو تعریف انواع مختلف توانایی های زبانی است و محک زدن زبان فارسی از منظر هرکدام از آن توانایی ها و در مقایسه با زبان های دیگر، به خصوص زبان های غربی.

  در دو گفتگوی اول و دوم، دکتر سامعی سه نوع عمده‌ی توانایی های زبانی را معرفی و بررسی می کند، یعنی توانایی های نحوی،  واژگانی، و بیانی. و در پایان گفتگوی دوم زبان های مختلف را، وبه خصوص فارسی را، با معیار این توانایی ها محک می‌زند.

در سه گفتگوی آخر، یعنی گفتگو های سوم تا پنجم، او  توانایی واژه سازی را با جزئیات بیشتر بررسی می کند. (توجه کنید که مجموعه‌ی گفتگوهای برنامه ریزی زبان که پیش از این آمد  از جمله به موضوع واژه سازی می پردازد ولی در ارتباط با برنامه ریزی زبان و نه با جزئیات این مجموعه. از قضا، نام آن مجموعه را نخست گذاشته بودیم «پنج گفتگوی واژه سازی»، ولی بعداً نامش را تغییر دادیم به «پنج گفتگوی برنامه ریزی زبان» که  نام مناسب تری ا ست).

به خصوص، در گفتگو های سوم و چهارم، دکتر سامعی پس از تعریف مفاهیم پایه، چند روش افزودن واژه های نو را به مجموعه‌ی واژگان یک زبان بررسی می کند. این روش ها عبارتند از وام گیری، انتقال دستوری یا معنایی (با مثال جالبی در مورد کلمه شیر آب)، و نوواژه سازی. روش آخر خود شامل چندین فرآیند جالب است، مانند اشتقاق، ترکیب، عبارت سازی، فعل مرکب سازی (با توجه به تعداد نسبتاً بسیار کم افعال ساده در فارسی)،کوته سازی، و جعل. در آخرین گفتگو، یعنی گفتگوی پنجم، او می پردازد به تاریخچه‌ی مشکلات واژه سازی در زبان فارسی به خصوص در مقابل تهاجم زبان عربی پس از ورود اسلام و همچنین در مقابل تهاجم زبان های غربی در دوران معاصر. به علاوه، او به موضوع جالب رده بندی زبان ها از منظر واژه سازی می پردازد، که در یک شکل آن زبان های هندواروپایی متمایز می شوند از زبانهای سامی و زبان های شرق دور. او نهایتاً جایگاه فارسی را در این رده بندی بررسی می کند و احتمال اینکه زبان فارسی از روشهای واژه سازی در گروه اول شروع کرده و به تدریج در طول قرون متوالی از آن گروه دور شده و به روش های واژه سازی گروه سوم نزدیکتر گردیده. در خاتمه، بر پایه توضیحات بالا، دو رویکرد متفاوت برنامه ریزان زبان یا زبان شناسان را برای واژه سازی معرفی، و اشاره می کند به واکنش‌های منفی کاربران زبان به بعضی از این رویکردها، از جمله طنز انتقادی صادق هدایت درباره‌ی واژه های پیشنهادی فرهنگستان اول. در پایان اشاره‌ای داریم به شعر و داستان زیبای بقال و طوطی در مثنوی معنوی:

کار پاکان را قیاس از خود مگیر

گر چه باشد در نبشتن شیر، شیر

مانند مجموعه‌های قبلی، برای هر یک از پنج گفتگو فهرستی مشروح فراهم کرده‌ایم از موضوعات و قسمت های آن گفتگو، و شامل آدرس زمانی بعضی قسمت‌ها. پخش کننده پادکست شما هرچه باشد، احتمالاً هر پادکست قسمت توضیحاتی دارد. فهرست هر گفتگو را ضمیمه کرده ایم به قسمت توضیحات پادکست آن گفتگو. مجموعه‌ی هر پنج فهرست هم برای مراجعه در پایین آمده. چون گفتگو های مختلف و قسمت های هر گفتگو کمابیش از هم مستقلند، اگر مایلید می توانید به کمک فهرست مشروح، قسمت های مورد علاقه خود را برگزیده و گوش کنید.

آدرس پوشه‌ی پادکست فراگفتار در دراپ باکس، شامل فهرست مشروح همه‌ی پادکست ها:

https://www.dropbox.com/sh/piceisty0egn1mp/AADBNwPLndhxIePKNoDjw2zYa?dl=0

آدرس  پادکست‌های فراگفتار در نرم افزار های مختلف پادکست:

Google podcast (Possibly the best formats on Android systems):

https://podcasts.google.com/?feed=aHR0cHM6Ly9hbmNob3IuZm0vcy8xMDkxNDNhYy9wb2RjYXN0L3Jzcw

Apple podcasts (Possibly the best formats on iOS systems such as iPhone and iPad):

https://podcasts.apple.com/us/podcast/%D9%81%D8%B1%D8%A7%DA%AF%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%B1/id1493409746

On any system that you have the following:

Spotify (fastest to update, but podcast details appear with no format)

https://open.spotify.com/show/5ltS8H

### ۱- دو-زبان-گونگی بین گونه‌های (زبان‌های) گفتاری و نوشتاری

## ۱.۱- دو-زبان-گونگی  diaglosia

# امکان جدا شدن کامل گونه های نوشتاری و نوشتاری

# وجود یا عدم وجود دو-زبان-گونگی در زبان‌های مختلف

-- عربی، یونانی، انگلیسی

### ۲- وجود یا عدم وجود دو-زبان-گونگی در فارسی  (۱۳:۰۰)

## ۲.۱- پیچیدگی و ویژگی تاریخی فارسی   (۲۱:۰۰)

#فارسی زبان نوشتاری بوده

# پهنه‌ی گسترده‌ی زبان فارسی

#  خوانده شدن با لهجه‌های متفاوت: ترکی، هندی، شیرازی، …

# رابطه دو-زبان-گونه‌ی خواندن های مختلف با نوشتار فارسی

## ۲.۲- تاریخ فارسی گفتاری معیار امروز (۲۴:۴۵)

# پایتخت شدن قصبه‌ی  تهران در دوره قاجار

# جلب منشیان از ایران مرکزی و تاثیر لهجه های آن ها

# رابطه با لهجه‌های محلی تهران قدیم: شمیران، رودبار قصران، کاشان، قم، …

# لهجه‌‌ی ترکی شاهان قاجار و لهجه‌ی فارسی درباریان قاجاری

# ۲.۳- وجود و یا عدم وجود دو-زبان-گونگی در فارسی قدیم و در فارسی امروز (۳۰:۳۰)

### ۳- پرسش و پاسخ: شکسته نویسی (۳۱:۱۵)

## ۳.۱- در باب استاندارد سازی نوشتن فارسی گفتاری (شکسته نویسی)

# دو طریق ورود گفتار در نوشتار

-- داستان نویسان معاصر

-- شبکه های اجتماعی جدید

# تلاش برای تعیین استاندارد برای شکسته نویسی (۳۶:۳۰)

## ۳.۲-  درباره‌ی لزوم یا امکان داشتن استاندارد برای شکسته نویسی (۳۸:۳۰) 

# محدودیت‌های چنین استانداردی (۴۱:۱۵)

-- هیچ استانداردی همه‌ی حالت ها را نخواهد پوشاند

-- امکان استفاده یک نویسنده از کلید راهنمای کلمات شکسته

موضوعات کلیدی: دو-زبان-گونگی گونه‌ی گفتاری و گونه‌ی نوشتاری، ویژگی های تاریخی زبان فارسی، لهجه فارسی تهرانی، شکسته نویسی