Kalanso sira kan

Sabu sabu ka fara sanji kasaraw ni sɔrɔko gɛlɛyaw kan, denmasa caman bɛ kɛ degun kɔnɔ kalan wuli wagati. Fɛɛrɛ jumɛnw kan ka ta o ko la walasa ka se ka denw ka kalan wuli kow ɲɛnɛbɔ k’a sɔrɔ a ma kɛ ni degun b aye ?

Tiémoko DIARRA n’a ka mɔgɔ welelenw bɛna famuyali caman di aw o kan.

Sabu san o san camancɛ kalanden ba caman de bi baki sɔrɔ kata sanfɛ kalansow la mande jamanaw kɔnɔ.

Misali la ɲinan kalan den ba kɛmɛ ni biwɔrɔ ɲɔgɔn de ye baki kɛ Sénégal jamana la. Olu la 72 de ye baki sɔrɔ kɛmɛ sara la.

Mali la fana u kalanden ba mugan ni saba ni kɔ ye baki sɔrɔ kalan den ba bisaba ni fla cɛla.

Olu ka sanfɛ kalanso lataga – orientation ko bɛ labɛn cogodi, gɛlɛya jumɛnw ba’ala ?

Nin de ye Tiémoko DIARRA n’a ka mɔgɔ welelenw ka bi kalanso sirakan jɛmukan baroda ye. 

Ka kɛɲɛ ni mɔgɔ kalannenw hakɛ dɔgɔya ye Farafinna, jamana caman bɛ ka balikukalan nin ta sɛbɛla walasa mɔgɔ caman ka se k’u yɛrɛ kun kakow ɲɛnɛbɔ. O siratigɛ yɛrɛ de fɛ diɲɛ tɔnba ka bolofara min ɲɛsinen don kalankow ni seko ni dɔnko layirawali ma n'o ye UNESCO ye, olu ye latigɛ ka septembre kalo tile segi’in kɛ o balikukalan tɔgɔla don kɛrɛnkɛrɛnnen ye.

Ni kalanw bilara, kalanden dɔw bɛ taga baaradege la, dɔw fana bɛ taga baara-misɛni dɔw kɛ walasa ka waari dɔni faraɲɔgɔn kan ka kalan wuli labɛn. Yala, ka farikolabaara wɛrɛ da kalanden kun o bɛ se ka nani gɛlɛya ye kalanden kan wa ? Tiémoko DIARRA n’a ka mɔgɔ weelelenw bɛ masaala kɛ o de kan. 

Diɲɛ tɔnba ka bolofara min ɲɛsinen don denminsɛnw ka lahalaya ma UNICEF, y’a jira, ko bangelisɛbɛn walima wolosɛbɛn tɛ denmisen miliyɔn baa kelen ni biworo ni woro (166), bolo diɲɛ kɔnɔ. K’olu miliyɔn bi kɔnɔ ni kelen be sɔrɔ farafinna. Wa k’olu ye denmisɛnw ye minnu san ma tɛmɛn san duuru kan.

Ka sɔrɔ farafinna tilebinfanyanfan jamanaw kɔnɔ, yasa den ka se ka k’a kimɛli folo kɛ, a ka kan ka bangɛsɛbɛn walima wolosɛbɛn sɔrɔ.

O misali dɔ ye, Sénégal ye, ɲinan kalanden ba biduuru ni fila ni kɔ tɛna se ka, u ka kimɛli kɛ ka sababu kɛ wolosɛbɛn taɲa ye. 

1-    O ko ni kun bɛ se ka da jo kun ?

2-    Yala denmisɛw jɔyɔrɔ ye jumɛn y'o ko la ?

3-    An ka jamana marabaaw ka kan ka fɛɛrɛ jumɛw de ta ?

Baɲumakɛtɔn min ka baaraw ɲɛsinnen don denmisɛnw ka lahaleya kan "Save the Children", ka fɔ la, ko kalanso ba biwolofila ni kɛmɛ sɛgi de datugu la, sahɛlijamanaw kɔnɔ i n'a fɔ Burkina Faso, Niger ani Mali, ka kɛɲɛ ni lakanabaliya ye san 2023.

O ye do fara kalansow datunginen hakɛ fɔ muga na (20) kɛmɛ sara la.

O kɛla sababu ye ka denmisɛni miliyɔn 1.4 nin kɔ ɲɔgɔn ka kalan tiɲɛ o jamana kofɔlenw kɔnɔ.

Fɛɛrɛ jumɛnw bɛ se ka ta yasa k’olu kalandenfolenw la segi ko kura la kalansow kɔnɔ u sigiyɔrɔ kuraw la ? 

Ka kɛɲɛ ni kolocibana walima kolodimibana don kɛrɛnkɛrɛnne ye juin kalo ni tilɛ 19. Kalanso sira kan bɛna kuma cɛta banaw de kan walima maasambana i n'a fɔ koloci bana "drepanocytose", niinakili degun bana asthme, yefigɛ bana albinisme, walima kirikirimasiɲɛ bana épilepsie (maladies génétiques) de kan.

Ka kɛɲɛ ni kalansɛbɛnkolonw powili ye Manden jamanaw kɔnɔ, marabaaw ka kan k’a mun de kɛ yasa ka dansigi nin wale sugu la ?

Sɛbɛnkolon ninnu bɛ se ka nani kɔlɔlɔ jumɛnw ye an ka Manden kalansow, walima kalan cɔgɔya la ?

Sereyasɛbɛn sɛgɛsɛgɛgeli fɛɛrɛw bɛ se ka jatemine cogo di ?

Yasa kalan ka se ka di kalandenw ma a ɲɛma, tuma dɔ ra, kalanfa dɔ b'o kalanbolow labɛn gafew kɔnɔ k'u feere kalandenw ma.

Ali ni laɲini ye ka se ka kalan ɲuman di kalandenw ma, tuma dɔ ra, a kɔlɔlɔ tan tɛ, bawu kalanfa dɔ bi o ka gafe labɛnnen sanni wajibi kalandenw ma, o bɛna ni furukufuruku ye tuma caman kalanfa ani kalandenw cɛ, o masa yɛrɛ fana ni lakɔlikaramɔgɔw bi bilaɲɔgɔnna tuma dɔ ra, a ko bi se ka famuya cogo di.

Aw ka nin dɔgɔkun baabu bɛ talikɛ kalandenw kan minnu ma see sɔrɔ u ka san laban kimɛliw la. Olu bɛ se ka fɛɛrɛ jumɛn ta walasa u kana fiɲɛ don u ka kow la jango u ka kalan sira fɛ? U somɔgɔw, u balimaw n'u kɛrɛfɛ mɔgɔw fana bɛ se ka k'u bila sira cogo di?