عقلانیت: چیست؟ چرا کمیاب بنظر می رسد؟ و چرا مهم است؟

(RATIONALITY)

نویسنده: ستیون پینکر

به روایت : دکتر آذرخش مکری

مشاهده در یوتوب : https://youtu.be/H-MiFHP0V14

---------

کتاب  "عقلانیت: چیست؟ چرا کمیاب بنظر می رسد؟ و چرا مهم است؟" آخرین اثر استیون پینکر، نویسنده مشهور و استاد روانشناسی دانشگاه هاروارد است. او نگارنده کتاب های جالب متعددی است که برخی از آنها به فارسی نیز ترجمه شده اند. از میان آنها می توان به "لوح سپید"، "فرشتگان بهتر ذات ما: چرا خشونت کاهش یافته است؟" و "اینک روشنگری" اشاره کرد. پینکر از طرفداران روانشناسی تکاملی است و به وجود گرایشات ذاتی در انسان باور دارد. او همچنین نگرشی مثبت به حرکت بشر داشته و معتقد است از عصر روشنگری ببعد و دوران مدرن دستاوردهای غیرقابل انکاری در افزایش رفاه و شادکامی و کاهش خشونت و ناملایمات حاصل شده است. در کتاب فعلی به بررسی مقوله خرد و عقلانیت می پردازد. آیا بشر موجودی عقلانی و خردگرا است؟ در سال های اخیر ما شاهد رویکردها و مکاتب فکری گوناگونی در برخورد با عقلانیت بشر هستیم. از یکسو افرادی مانند دانیل کانمان و آموس تورسکی باور به جنبه های پررنگ خردگریزی در انسان ها دارند. آنها باور دارند که بشر آکنده است از پیش داوری و خطاهای شناختی و فهرست بلندی از این کژ اندیشی ها را منتشر کرده اند. در مقابل افرادی چون کیث استانویج، هوگو مرسیه و دَن اشپربر که پیش تر چند اثر از آنها را در همین صفحه معرفی کردم، بر این باورند که بشر آنگونه که می نماید ساده لوح و غیر منطقی نیست و در ورای خطاهای فاحش شناختی، نوعی هوشمندی منفعت طلبانه نهفته است. شاید بتوان جایگاه پینکر را با استناد به کتاب عقلانیت جایی بین این دو جریان قرار داد. از سویی در کتاب به توضیح خواندنی بسیاری از خطاهای مشهور شناختی مانند آزمون ویسون، مونتی هال، خطا در تخمین احتمال و دیدن علیّت کاذب در امور می پردازد و از سوی دیگر متذکر می شود که هدف از تکامل و کارکرد مغز کشف حقیقت نیست بلکه ابزاری است برای رسیدن به هدف. به همین دلیل به تببین و دفاع از حالاتی چون نادانی عقلانی و خردگریزی عقلانی می پردازد: گاهی نادانی برای ارگانیسم مزیت است و تصمیم های غیر عقلانی از منظر تکامل عین رفتار خردگرایانه!. او معتقد است که هدف از عقلانیت بهره برداری از دانایی و اطلاعات برای رسیدن به هدف است و در این میان انطباق با واقعیت بیرونی اولویت اول نیست. کتاب خواندنی، روشنگر و جذاب است و بسان سایر آثار پینکر مملو است از اشاره به حکایت ها، نقل قول ها و پژوهش های ماندگار علمی.