Vandaag bespreken we het boek Over het verdwijnen van rituelen van Byung-Chul Han.

De ondertitel is, een topologie van het heden.

We bespraken eerder zijn boek Infocratie.

Jitske Kramer en Danielle Braun (antropologen) hebben het ook regelmatig over het belang van rituelen zoals in het nieuwste boek van Jitske, Tricky Tijden.

Dit boek kregen we van uitgever Ten Have / De Nieuwe Wereld. Dank daarvoor.

Byung-Chul Han (wikipedia) is hoogleraar aan de universiteit voor de kunsten in Berlijn.  Koreaans-Duits filosoof en schrijver. Zijn werk draait voornamelijk om kritiek op het neoliberalisme en de invloed daarvan op de samenleving en het individu.

Byung-Chul Han studeerde metaalkunde aan de Universiteit van Korea in Seoul voordat hij in de jaren 80 naar Duitsland verhuisde om filosofie, Duitse literatuur en katholieke theologie te studeren in Freiburg im Breisgau en München.

Veel van Han's werk wordt gekenmerkt door een onderliggende bezorgdheid over de situatie waarin mensen verkeren in de snelle, technologisch gedreven staat van het late kapitalisme.

Er stond april 2025 een uitgebreid artikel over Han in De Groene: De filosoof van het feest.

De hoofdstukken in het boek zijn:

Productiedwang

Authenticiteitsdwang

Sluitingsrituelen

Feest en religie

Spel op leven en dood

Einde van de geschiedenis

Rijk der tekens

Van het duel naar de droneoorlog

Van mythe naar dataïsme

Van verleiding naar porno

Productiedwang

Rituelen kunnen we zien als symbolische technieken om ergens in thuis te raken. Ze maken de tijd bewoonbaar. Ze verlenen het leven stabiliteit. Productiedwang destabiliseert het leven door het duurzame af te breken.

Het neoliberalisme buit de moraal uit. Via waarden zijn we niet betrokken op de gemeenschap, maar op het eigen ego.

Het gevoel van leegte drijft de communicatie en de consumptie aan.

Iedereen produceert zichzelf om meer aandacht te genereren. Symbolen staan stil. Informatie bestaat door te circuleren.

Authenticiteitsdwang

Een performancemaatschappij. Een maatschappij van intimiteit en zelfontblooting. Een erosie van de publieke ruimte. Zij valt uiteen in private ruimtes.

Sluitingsrituelen

Levenslang leren staat geen afsluiting toe. Het betekent niets anders dan een leven lang produceren. Ego’s die zichzelf als ondernemers van de bv-ik vrijwillig uitbuiten.

De globale markt en de digitale netwerken schaffen plaatsgebondenheid af. (non-plaats)

Het verhaal is besloten en kent een begin en einde. Informatie is additatief. Onophoudelijk.

Rituelen geven vorm aan belangrijke overgangen in het leven. Zonder deze rituelen sjesen we door.

Feest en religie

De sabat is niet om tot rust te komen van de arbeid. Het staat los van de arbeid. Het is een feest van rusten en beschouwen.

Hogeschool - vrije tijd op een hoog plan. Maar vandaag is het het een productiue centrum van menselijk kapitaal. Ze verzorgt opleidingen in plaats van aan vorming te doen.

kapitalisme - geld werkt individualisering en isoloment in de hand. Het verhoogt mij individuele vrijheid door mij van een persoonlijke band  met anderen te bevrijden.

Het kapitalisme is niet narratief. Het vertelt niets. Het telt alleen.

Wat herwonnen moet worden is de contemplatieve rust.

Spel op leven en dood

Het sterke en het zwakke spel. 

Het kapitaal werkt als een garatie tegen de dood. Je kan anderen voor je laten werken, en dus tijd kopen. Oneindige hoeveelheid kapitaal wekt de illusie van een oneindige tijd. (angst voor de dood).

Zelfmoord tot iets moois.

Levenskunst betekent aan jezelf ontsnappen.

Einde van de geschiedenis

Rijk der tekens

Van het duel naar de droneoorlog

Van mythe naar dataïsme

Van verleiding naar porno

Het is misschien wel het opvallendste aan zijn werk: de complete afwezigheid van een ‘ik’. Nooit haalt Han een herinnering op, nooit vertelt hij een anekdote. Waar de hedendaagse cultuur gedomineerd wordt door pe...