जीवन प्रवाही आहे. गंगेच्या प्रवाहासारखे. गंगा पवित्र मानली जाते तसे जीवनही पवित्र आहे. गंगोत्रीपाशी उगम पावलेली गंगा पुढे प्रवाहीपणे अधिकाधिक सखोल अन व्यापक होत गंगासागर होऊन समुद्राला मिळते. जलतत्वाला जल मिळाले. गंगा आणि सागर तत्वाने एकच आहेत. म्हणूनच ती संगमा नंतर सागराशी एकरूप होते. मानवी जीवनही असेच परमेश्वराशी एकरूप होत असते. किंबहुना व्हायला हवे. कारण एकमेव ईश्वरी तत्वच  सर्वाभूती आहे. गंगा सागराला मिळाली तरी वहात असते अन् सदासर्वदा सागराला मिळतच आते. यालाच अखंड योग म्हणतात. " सदा सर्वदा योग तुझा घडावा " अशी प्रार्थना जी भक्ताकडुन केली जाते ती या जाणीवेतूनच.  भक्त देखील असेच परमेश्वराशी एकरूप असूनही अखेरपर्यंत या अनुभवात रमत असतात. " जिणे गगौघाचे पाणी " हे शब्द असेच काहीसे सूचित करत तर नाही ना? त्या साठी ऐकूया हा एपिसोड. 

अगा पंढरीच्या राया - हा माझा पांडुरंग ज्या चंद्रभागेच्या तीरावर,  कमरेवर हात ठेवून, अनेक युगे भक्ताची वाट पाहत आहे. अनेक युगे लोटली तरी वाट पहाणे काही संपत नाही. इथेच या पांडुरंगाची  व्यथाही दिसू लागली मला.  भगवंताची व्यथा भक्ताला नाही जाणवली तर तो भक्त कसला ?   प्रश्न पडला मला ! मी भगवंतापासून विभक्त आहे की काय ? असे मनात येताच मी व्याकुळ झालो.  या पांडुरंगाची नेमकी व्यथा काय ? त्याची शोधक नजर कुणाची वाट पहाते आहे ? ती व्यथा माझी झाली का? अन झाली,  तर कशी झाली  ? व्यथा जाणून माझ्याकडून   काय घडले? आणि  जे काही घडले ते  पाहून माझा पांडुरंग डोळे भरून कसा हसला? व्यथा कशी निमाली ? या  भक्तीचे वैभव या हृदयात कसे अनुभवाचे झाले ? ते ऐकू या काव्यातून. "अगा पंढरीच्या राया ...सख्या पांडुरंगा "   

देवा असं कसं हे मन आसं कसं रे घडलं , कुठे जागेपनी तुले सपनं पडलं- संत बहिणाबाइंचे हे उद्गार आहेत. केवळ स्वप्नाविषयी त्या नाही बोलत आहेत त्या तर जागे असताना जे स्वप्नवत जगणे घडते त्यासाठी जागे करत आहेत आपल्याला. मनाला वढाय वढाय, पाखरू पाखरू, उंडारलं उंडारलं, चपय चपय, मोकाट मोकाट , लहरी लहरी, मन जहरी जहरी  हे शब्द संत बहिणाबाईंचे आहेत. ते लाइटली घेवून नाही चालणार. त्यात शिरावं लागेल. चला तर आपण काहीसे पाहू या मनात डोकावून ---  

भक्ति सुंदर आहे, अति सुंदर. Beautiful आहे. तशी ती अगदी निर्भय अन सामर्थ्यवान आहे. ब्युटिफुल तशी बोल्डही आहे. पण म्हणून ती प्रदर्शन मांडत नाही. किंबहुना भक्ताला स्वताच्या अंतरंगात होणारे भगवंताचे दर्शन, त्याच्या  अंग प्रत्यंगातून सहज स्वाभाविकतेने प्रकट होत असते. यासाठी मी भक्ति बोल्ड आणि ब्युटिफुल म्हणतो. विशेष करून भक्तीला बोल्ड म्हणायचे तर ही भक्ति मानवी अहंकार, स्वभाव, मान्यता, बुद्धी, समज, स्मृति , राग लोभ, तिरस्कार , वासना, भय या सार्‍यांचाच क्लीन बोल्ड करते आणि स्वता मात्र निर्विवादपणे नाबाद रहाते. अशा  या भक्तितून अचंबितपणे असे काही उद्भवून येते की भक्त अवाक होतो. माझ्या बाबतीत अशीच एक गझल स्फुरून आली. अशी ही गझल अखेरीला स्पष्ट सांगते " मागे कुठे केव्हातरी , सांडला संसार माझा | शृंगार लेवूनी या घडीला रंगतो संन्यास माझा || ". तेव्हा चला तर ऐकू या " शृंगार लेवूनी या घडीला रंगतो संन्यास माझा" .

सर्व सुखं देवा ठायी, माझा भाव देवा पायी - यथार्थ सुख देवाच्या ठायी असतं. ठायी म्हणजे ठिकाण वा कोणती  बाहयांगाची  जागा नाही. जी बोटाने दाखवता येईल. ठायी म्हणजे देवाच्या अंतर्गत. त्या सुखाचा ठाव वा  ठेवा देवाच्या अंतरंगातच असतो. भक्ताला त्याचा ठाव ठिकाणा लागतो अन लाभतोही. त्यासाठी भक्त देखील  "ठायीच बैसोनी एकचित्त " व्हावा लागतो. खर्‍या सुखाचा उद्भव अशा भक्तिमय अवस्थेतूनच होत असतो. प्रगाढ शांति, समाधान, आनंद या  भक्ताच्या आंतरिक अवस्था आहेत. सद्गुरूंच्या प्रदीर्घ सहवासातून याचा फील येता येता भक्ताचा हा स्वभाव होऊन राहतो. हेच त्याचे जीवन होऊन रहाते. तेव्हा भक्त गातो "  सर्व सुखं देवा ठायी , माझा भाव देवा पायी". चला तर ऐकू आता भक्ताचा अनुभव. 

"जीवनाच्या अखेरीस काहीच सोबत नेता येत नाही , सर्व इथेच सोडून जावे लागते.  आपण गेल्यानंतर पुढे काय होईल याची चिंता नको. मातीत देह मिळाल्यानंतर कोणी कौतुक केले काय वा निंदा केली काय ?"  अशी वचने म्हणा सुविचार व्हाट्सअ‍ॅप वर आले. त्या निमिताने जे काही जागेपण आत उद्भवले तेच इथे प्रकट झाले आहे  "तू मज संगे ने"  या एपिसोड मधून. 

जीवनाविषयी बोलू काही- असाच एक मित्र फोनवर बोलताना  काहीसे नाराजीचे , निराशेचे  सूर प्रकट करू लागला. जीवनात  विविध माणसं येतात आणि जातातही. सतत सोबतीला नसतात. या निजबत  त्याच्याशी जे बोलणे झाले तेच इथे प्रकट होत आहे. ऐकल्यानंतर "आपण फ्रेश झालो"  अशी कबुली दिली त्याने. जीवन रसपूर्ण का होत नाही याचा मागोवा यात घेतला आहे.  चला तर आता  ऐकू या आयुष्याविषयी काही..... 

काया मन वाचे देव प्रगटे-  परमेश्वराने आधीच सांगून ठेवले आहे. " मद्भक्ता यत्र गायंति, तत्र तिष्ठामि नारद " माझे भक्त जिथे गायन करतात तेथे मी आहेच. याचा प्रत्यक्ष अनुभव म्हणजे भक्त. म्हणूनच भक्त म्हणतो " काया मन वाचे देव प्रगटे. मी नाहीच देवच प्रकट होतोय.  असे भक्ताचे यथार्थ अस्तित्व  देवासाठीच शिल्लक उरते.

काय येथे माझे सर्वचि देवाचे-२. लहानपणी सहज म्हटले जायचे "देवा तुझे किती सुंदर आकाश , सुंदर प्रकाश सूर्य देतो " छान दिवस होते ना? अबोध पणाचे होते तसेच निष्पाप पणाचे होते. मग आज गेले कुठे हे अबोधपण ?  निरागस अस्तित्व ?  अस्तित्वाचा यथार्थ बोध झाला म्हणजे संपत नाही,  उलट बोधाच्या पलीकडे देखील अथांग अबोधपण रहातेच. या  जाणीवेत जो निरहंकारी झाला तोच यथार्थाने "संबोधि" असे म्हणावे लागते.  हेच तर सार्‍या संत सत्पुरुषांनी आपल्या जीवन चरित्राने दाखवून दिले आहे. निष्पाप अन निरहंकारी अस्तित्व हेच मानवी अस्तित्वाचे ध्येय आहे. "काय येथे माझे सर्वची देवाचे " हा अनुभवच मानवी अस्तित्वाला पूर्णत्व प्रदान करतो. त्यामुळे हे भक्ताचे हे उद्गार परमानंदाचे ठरतात. तेच आता आपण ऐकू या .  

काय येथे माझे सर्वचि देवाचे, काया मन वाचे देव प्रगटे || माझे सद्गुरु श्री परमानंदस्वामी याचे हे पद. या पदाच्या निजबत बोलण्याची माझी योग्यता नाही हे खरे. कारण यासाठी अंतरंगात जो ठेहराव लागतो, जी जाणिवेची सखोलता हवी  ती नाही माझी. परंतु अशी वचने अमुलाग्र उत्कटतेने आत्मशोधला  प्रवृत्त करतात मला. मी आतमध्ये समंजसपणे अधिकाधिक वेडा होत रहातो. असेच काहीसे झाले, "काय येथे माझे सर्वची देवाचे " या शब्दांच्या उच्चाराने.  साधारणत: सकाळी  साडे दहा ते बारा वाजेपर्यंत मी माझ्या आत्यंतिक एकांतामद्धे असतो. जिथे स्मरण, मनन चिंतन असे काहीच नसते. अशाच प्रगाढ शांतीच्या एकांतिक अवस्थेतून बाहेर येताना अचानकपणे काहीसे उद्भवते आणि माझे माझ्याशी बोलणे घडते. बहुतेक सारेच एपिसोड असे प्रकट झाले आहेत. हा एपिसोड देखील याला अपवाद नाही. असो तर आता ऐका हा माझा " वेडेपणातील  समंजसपणा , की समंजसपणातील वेडेपण !