ธรรมทั้งปวงที่มีในฝั่งนี้ คือ สังขตธรรม

ขันธ์ห้า เป็นหนึ่งหมวด หนึ่งกลุ่มธัมมะ ในระบบสังขตธรรม

แต่ไม่ใช่ สังขตธรรมทั้งปวง จะบัญญัติลงในขันธ์ห้า

นี้ไม่ใช่คำสอนของพระศาสดา

เครื่องอยู่ของพระอริยะ ล้วนเป็นเครื่องอยู่อันประเสริฐ

เป็นเครื่องอยู่อันประกอบด้วยกุศล

หากเกิดในเสขะ เครื่องอยู่นั้น ก็คือการเดินมรรค คือกรรมไม่ดำไม่ขาว เป็นกุศลกรรม

หากเกิดในพระอเสขะ เครื่องอยู่นั้นก็คือ กุศลธรรม

ในกามภพ กรรมที่เกิดง่ายที่สุดคือกรรมใด?

กรรมที่เกิดได้แสนยาก คือกรรมใด?

สัตว์ที่เกิดแล้ว จะล่วงพ้นความตายไม่ได้

เวลาเหลือไม่มาก เราควรใส่ใจเรื่องอะไรดี?

การอบรบจิต การอบรมปัญญา ต้องอาศัยความจริง คือ ความรู้ในอริยสัจ ความรู้ในปฏิจจสมุปบาท ขณะอบรมจิต อบรมปัญญา ต้องน้อมไปในความจริงนั้น ต้องน้อมไปในการทวนกระแส

ภัยในอนาคต ที่พระศาสดาได้บัญญัติไว้

ภัยเหล่านั้นได้บังเกิดขึ้นแล้ว

ธรรมที่อาศัยกันเกิดขึ้นในตัวเรา

ธรรมที่อาศัยกันเกิดขึ้นในทุกสรรพสัตว์

ธรรมที่อาศัยกันเกิดขึ้นในปัจจุบัน ในทุกภูตสัตว์

โสดาบัน มีความรู้ความเข้าใจ ในพระสัทธรรมหรือปฏิจจสมุปบาท

เห็นปฏิจจสมุปบาท รู้แจ้งในสังขตธรรมทั้งปวง ว่าไม่เที่ยง เป็นทุกข์ เป็นอนัตตา

ความรู้ความเข้าใจนี้ มีเหมือนกัน ในอริยสาวกทุกระดับ

แต่การละตัณหา การละความยึดมั่น ไม่เท่ากัน

กรรมทั้งไม่ดำและไม่ขาว หรือการปฏิบัติธรรม คือ โยนิโสมนสิการ

อันเป็นรุ่งอรุณแห่งอริยมรรค เป็นบ่อเกิดแห่งอริยมรรค

การโยนิโสมนสิการ ต้องมนสิการ ไปตามปฏิจจสมุปบาท อริยมรรคที่สมบูรณ์จะเกิดขึ้น เมื่อมนสิการจนเห็นแจ้งในปฏิจจสมุปบาท หรือสัมมาญานะเกิดขึ้น

กรรมหรือการปฏิบัติ สามประการนี้ สัตว์ทั้งหลาย ทำเก่งทำมาตลอดกาลยาวนาน แต่ไม่ใช่ทางพ้นทุกข์