พระศาสดา(หมอผ่าตัด)ผู้รู้แจ้งโลก แสดงพระสัทธรรม ผู้รู้แจ้งอรรถ รู้แจ้งพระสัทธรรมนั้น ย่อมได้อริยปัญญา (มีด คือปัญญารู้แจ้งในพระสัทธรรม)

สมัยใดระลึกถึงพระสัทธรรมได้ สมัยนั้นชื่อว่ามีสติ มีเครื่องตรวจหาตัณหา พร้อมที่จะใช้มีดคืออริยปัญญา ชำแรกกิเลส(ตัณหา) ให้สิ้นไปได้ในสมัยนั้น

ศึกษาพระสูตร สนทนาธรรม

ความเกี่ยวข้อง เกื้อกูลกัน ของบรรพชิตและคฤหัสถ์

กรรมขาว กรรมไม่ดำไม่ขาว

ประกอบด้วยความรู้ที่สำคัญ เป็นแก่นคำสอนในพระพุทธศาสนา

มธุปิณฑิกสูตร

พระไตรปิฎก ไทย (ฉบับมหาจุฬาฯ) เล่มที่ ๑๒ หน้าที่ ๒๐๙

บนสนทนาธรรม เกี่ยวกับอาหารสี่ ผัสสะ การเดินมรรค

ผู้มีราตรีเดียวเจริญ คือผู้มีสติ ประกอบพร้อมด้วยอริยมรรคอยู่จึงอาจหมายถึง

๑. พระอรหันต์ ผู้มีสติสมบูรณ์พร้อมด้วยอริยมรรคอยู่เป็นปกติ รู้แจ้งโลก ไม่ถือมั่นอดีต อนาคต ปัจจุบัน แม้จะปรารภอดีต อนาคต ปัจจุบัน ก็รู้ชัดสิ่งนั้น ไม่ถือมั่นอดีต อนาคต ปัจจุบันโดยความเป็นอัตตาอยู่เป็นปกติ

๒. เสขบุคคล สมัยที่มีสติ สมัยที่กำลังเดินมรรค แม้จะปรารภอดีต อนาคต ปัจจุบัน ก็ย่อมจะรู้ชัดในสิ่งนั้น และจะไม่ถือมั่นอดีต อนาคต ปัจจุบันโดยความเป็นอัตตาได้ในที่สุด

การคิดถึงอดีต การคิดถึงอนาคต การคิดถึงปัจจุบัน เป็นธรรมชาติ เป็นธรรมดา แต่พระอรหันต์รู้ชัดอดีต อนาคต ปัจจุบัน แม้จะคิด แม้จะพูด เรื่องอดีต อนาคต ปัจจุบัน ก็รู้ชัดสิ่งนั้น ว่าเป็นสังขตธรรม ไม่เที่ยง เป็นทุกข์ เป็นอนัตตา เสขบุคคลถ้าคิดถึงอดีต อนาคต ปัจจุบัน และขาดสติ สมัยนั้น ในอดีต อนาคต ปัจจุบัน ที่กำลังคิดถึงก็ประกอบด้วยอัตตา แต่หากมีสติ พิจารณาเห็นเรื่องราวในอดีต อนาคต ปัจจุบัน โดยความเป็นสังขตธรรม ไม่เที่ยง เป็นทุกข์ เป็นอนัตตาได้ สมัยนั้นก็ชื่อว่าเป็นผู้มีราตรีเดียวเจริญ

ธัมมานุปัสสนาสติปัฏฐาน หมวดการเห็นธรรมในธรรม

โดยอาศัยการกำหนดรู้นิวรณ์ เพื่อรู้แจ้งสังขตธรรมทั้งปวง เพื่อรู้แจ้งปฏิจจสมุปปันนธรรมทั้งปวง ตามความเป็นจริง

การเห็นแจ้งในปฏิจจสมุปปันนธรรมทั้งปวง ตามความเป็นจริง

การเห็นแจ้งในสังขตธรรมทั้งปวง ตามความเป็นจริง

นี้คือทางเพื่อความพ้นทุกข์

การรู้ชัดความเกิด ความดับของอายตนะภายในหก

จะเป็นเหตุให้ละสังโยชน์ได้

ดังนั้น การรู้ชัดความเกิด ความดับของสังขตธรรม จึงเป็นเรื่องสำคัญ เป็นการเห็นปฏิจจสมุปบาท เป็นการเห็นธรรม เป็นองค์คุณของอริยบุคคล