วิธีใดเป็นวิธีทำบุญที่ดีที่สุดให้แก่ผู้ที่ล่วงลับไปแล้ว?

การทำทาน การถวายของแก่พระสงฆ์เป็นสังฆทาน เป็นต้น อุทิศส่วนกุศลให้ผู้ที่ล่วงลับไปแล้ว เป็นการทำบุญที่เหมาะสมน่าอนุโมทนา แต่เราไม่ควรลืมว่านอกจากการให้ทานแล้ว บุญก็ยังเกิดขึ้นด้วยการรักษาศีลและด้วยการภาวนา

ฉะนั้น ในโอกาสหรือในเวลาที่ไม่มีโอกาสไปวัดเลย ไม่สามารถไปทำบุญ แค่รักษาศีลห้าให้บริสุทธิ์หนึ่งวัน อุทิศส่วนกุศลให้ผู้ล่วงลับไปแล้วก็ได้เลย แล้วยิ่งการภาวนาซึ่งพระพุทธองค์ถือว่าเป็นบุญอย่างยิ่ง ถ้าเราฝึกตนให้เป็นคนดี ปล่อยวางสิ่งไม่ดีในจิตใจเรา พัฒนาสิ่งดีงาม ผู้ที่ล่วงลับไปแล้วถ้าท่านรับทราบ ท่านก็คงมีความสุขความภาคภูมิใจในตัวเรามากกว่าในกรณีที่เราถวายของให้กับพระ

ฉะนั้น การภาวนา การฝึกให้จิตใจของเราสงบจากกิเลสต่างๆ แล้วอุทิศส่วนกุศลให้ผู้ที่ล่วงลับไปแล้วก็น่าจะถือว่าดีที่สุด

พระอาจารย์ชยสาโร

เราจะรู้ได้อย่างไรว่าภพชาติมีจริง?

ผู้ที่ไม่มีญาณระลึกชาติได้ ซึ่งหมายถึงมนุษย์ ๙๙.๙๙๙ เปอร์เซ็นต์ ก็ไม่สามารถพิสูจน์ได้ แล้วไม่เป็นสิ่งที่เราควรจะสรุป หรือว่าเชื่อ ๑๐๐ เปอร์เซ็นต์ ว่ามีหรือไม่มี ควรจะอ่อนน้อมถ่อมตนว่าเราไม่รู้ แต่ในขณะเดียวกันความเชื่อในภพชาติก็มีเหตุผลหลายประการ เริ่มตั้งแต่พุทธพจน์หรือพุทธวจน ซึ่งกล่าวถึงเรื่องนี้ในเกือบทุกพระสูตรหรือว่าปรากฏบ่อยมาก ฉะนั้นในเมื่อเราเป็นพุทธมามกะแล้ว เราก็ต้องพิจารณาว่า ถ้าพระพุทธเจ้าสอนเรื่องนี้

๑. เป็นเรื่องจริง

๒. พระพุทธองค์โกหก (ขออภัยพูดตรงๆ)

๓. พระพุทธเจ้าหลง

ทีนี้ถ้าเราดูจากพระสูตร ดูจากคำสอนในพระไตรปิฎก โอกาสที่พระพุทธเจ้าโกหกไม่ว่าด้วยเหตุผลใดๆ มันเป็นไปไม่ได้ ผิดวิสัยของพระพุทธเจ้า ฉะนั้น ๑. จริง ๓. พระพุทธเจ้าเชื่อว่าจริง แต่พระพุทธเจ้าหลง เราเป็นพุทธมามกะ เราคิดว่าพระพุทธเจ้าไม่หลง ฉะนั้นเราก็ให้น้ำหนักกับพุทธวจน โดยที่เรายอมรับว่า นี่ไม่ใช่การพิสูจน์ เป็นเรื่องของศรัทธา การระลึกชาติของพระอริยเจ้า ผู้ปฏิบัติดีหรือว่าผู้ทรงฌาน ก็มีตั้งแต่สมัยพุทธกาล ก็ต้องใช้หลักเมื่อกี้นี้ว่า

๑. เป็นเรื่องจริง

๒. ท่านโกหก

๓. ท่านหลง

จากที่ดูประวัติของครูบาอาจารย์ นี่เราคิดว่าโอกาสที่จะโกหก จะหลง นี่น้อยมาก ฉะนั้นก็เป็นน้ำหนัก

ในปัจจุบันนี้ สิ่งที่น่าพิจารณาหรือว่าน่าติดตามก็คือ การเก็บหลักฐานจากเด็กทั่วโลกที่ระลึกชาติได้ ส่วนมากระหว่างอายุ ๒-๓ ขวบ ถึง ๕ ขวบ ในมหาวิทยาลัยเวอร์จิเนีย นักวิชาการก็ได้เก็บข้อมูลเรื่องนี้ แล้วก็ได้เช็คให้เป็นที่พอใจว่า ไม่มีการหลอกลวง ไม่มีอะไร ได้ ๒,๐๐๐ กว่ารายแล้ว และก็ยังมีคนบางคนที่สะกดจิตแล้วก็ระลึกชาติได้ ฉะนั้นชาวพุทธเราก็จะไม่พูดด้วยความมั่นใจว่าใช่หรือไม่ใช่ ในเรื่องที่เรายังไม่เห็นเป็นประสบการณ์ตรง แต่เราเชื่อด้วยเหตุผลอย่างนี้

๑. พุทธวจน

๒. การระลึกชาติของผู้ปฏิบัติดีปฏิบัติชอบ หรือผู้ทรงฌาน

๓. การระลึกชาติของเด็กทั่วโลก อายุ ๓-๕ ขวบ

๔. การระลึกชาติสำหรับผู้สะกดจิต

เพราะฉะนั้นเราอาจจะถือว่านี่เป็นคำเสนอ เป็นสมมติฐานของชาวพุทธ แต่ถ้าหากว่ามีสมมติฐานอย่างอื่น เราก็ท้าทาย อย่างเช่นเรื่องของเด็กระลึกชาติ ถ้าไม่จริงแล้วจะอธิบายอย่างไร ฉะนั้นไม่มีทางจะรู้ ๑๐๐ เปอร์เซ็นต์ได้ แต่อย่างน้อยก็ขอให้เรามีความเชื่อที่ประกอบด้วยเหตุผล

พระอาจารย์ชยสาโร

ทำไมพระสงฆ์จึงต้องตื่นเช้ามากๆ ?

พระวัดป่าเราต้องออกบิณฑบาตตั้งแต่ตี ๕ ตี ๕ กว่า บางทีต้องเดิน ๒-๓ กิโลเมตรจึงจะถึงหมู่บ้าน แล้วเราต้องการมีเวลาทำวัตร สวดมนต์ นั่งสมาธิ ก่อนออกบิณฑบาต แล้วก็ยังจะต้องจัดที่นั่ง ต้องเช็ดถูโรงฉันด้วย เลยจำเป็นต้องตื่นเช้า แต่เราก็ไม่รู้สึกว่าเช้า เพราะว่าพอถึงตี ๓ เราก็ได้พักผ่อนพอสมควรแล้ว เพราะว่าพระเราก็ไม่ได้นอนมาก ๔-๕ ชั่วโมงเสียส่วนใหญ่ แล้วก็เช้านี่อากาศดี เย็นสบาย เงียบ ก็เป็นเวลาที่เหมาะกับการปฏิบัติมาก

พระอาจารย์ชยสาโร

ทำไมเราจึงควรถือศีล ๕ ?

เหตุผลข้อแรก เราคงไม่สามารถพิสูจน์ได้ แต่พระพุทธองค์ตรัสไว้ว่า การเกิดเป็นมนุษย์ยากมาก และเป็นโชคอย่างยิ่งเป็นลาภอย่างยิ่ง แล้วเหตุปัจจัยสำคัญที่ทำให้เราได้เกิดเป็นมนุษย์ คือ การรักษาศีล ๕ ในชาติก่อน ฉะนั้นถ้าเรารักษาศีล ๕ ในชาติปัจจุบัน ก็เป็นการรับประกันความปลอดภัยในการเวียนว่ายตายเกิดต่อไป อันนี้เป็นข้อแรกซึ่งเป็นเรื่องของศรัทธาว่าจะเชื่อหรือไม่เชื่อ แต่สิ่งที่เราพิสูจน์ได้ก็คือทุกคนต้องการความปลอดภัย ความรู้สึกปลอดภัย เป็นพื้นฐานความสุขที่เราขาดไม่ได้ แล้วในเมื่อเราทุกคนยังมีกิเลสอยู่ ทำอย่างไรเราจึงจะได้อยู่ด้วยกันในลักษณะที่ทุกคนจะรู้สึกปลอดภัย

ถ้าหากว่าเราประกาศเราสัญญาไว้กับคนรอบข้างว่า ถึงแม้ว่าบางครั้งบางคราว เราโกรธเราแค้น เราจะไม่เบียดเบียนใครเป็นอันขาด ถึงแม้ว่าเรายังมีความโลภอยากได้นั่นอยากได้นี่ เราสัญญาไว้ว่า จะไม่ทำ จะไม่ถือสิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ให้เป็นอันขาด สำหรับผู้ที่มีคู่ครองแล้ว ถึงแม้ว่าเรายังอาจจะรู้สึกว่า คนอื่นเขาน่ารักบ้าง ก็อาจจะรู้สึกชอบเขาบ้าง แต่ว่าเราสัญญาไว้กับคู่ครองว่า เราจะไม่ทำอะไรไม่พูดอะไรเพราะความรู้สึกอย่างนี้ เราจะจงรักภักดีตลอดไป ถึงแม้ว่าบางทีเราก็คิดอยากจะโกหก เพราะกลัวเขาจะเสียความเคารพ กลัวเราจะขาดผลประโยชน์ กลัวหรือว่าอยากได้นั่นอยากได้นี่ เราจะไม่พูดเท็จเป็นอันขาด แล้วสี่ข้อนี้ก็คือการให้ความรู้สึกปลอดภัยกับคนรอบข้าง ทำให้คนอยู่ด้วยกันไว้วางใจซึ่งกันและกัน มีความสงบร่มเย็นกันได้ แต่ถ้าข้อที่ ๕ ไม่อยู่ เราจะรับรองตัวเองไม่ได้ เพราะถ้าดื่มเหล้าหรือใช้ยาเสพติดแล้ว ความยับยั้งชั่งใจ ความละอาย ความเกรงกลัวจะลดน้อยลง รับประกันรับรองตัวเองไม่ได้ ฉะนั้นเราก็ต้องเพิ่มข้อที่ ๕ ด้วย เพื่อเราจะอยู่ด้วยกันอย่างไว้วางใจซึ่งกันและกัน อย่างเป็นมิตรต่อกันและกัน

พระอาจารย์ชยสาโร

คนเราควรตั้งคำถามกับชีวิตอย่างไร?

ในเมื่อเราเกิดแล้ว เราทุกคนต้องเผชิญกับความแก่ ความเจ็บ ความตาย แล้วไม่มีใครสามารถรู้ได้ว่า ชีวิตเราจะยังเหลืออยู่ กี่ปี กี่เดือน กี่วัน กี่ชั่วโมง กี่นาที กี่วินาที ฉะนั้นเวลาเราจำกัด แต่เราไม่ทราบว่าจำกัดมากน้อยแค่ไหน เมื่อเป็นเช่นนั้นเราน่าจะถือว่า เวลาของเรามีค่า เวลามีค่าแล้วจะต้องใช้ชีวิตอย่างไร จึงจะเหมาะกับสิ่งมีค่ามาก

ก็เป็นเรื่องของการดำเนินชีวิตในทางที่ดีที่สุด หรือทางที่เรารู้สึกภาคภูมิใจที่สุด ในทางพุทธศาสนาเราถือว่า ชีวิตที่ดีที่สุดหรือเหมาะที่สุด คือมีความเพียรพยายามที่จะสร้างความสุข สร้างประโยชน์ให้กับตัวเอง และการสร้างความสุข สร้างประโยชน์ให้กับส่วนรวมเท่าที่จะทำได้ ฉะนั้นสิ่งที่ควรถามเกี่ยวกับชีวิตคือ ชีวิตนี้คืออะไร เพื่ออะไร เราเกิดมาทำไม ทำอย่างไรเราจึงจะใช้ชีวิตที่น้อยนิดนี้ ให้เป็นประโยชน์ ให้ทำให้เกิดสิ่งที่ดีงามให้มากที่สุด

พระอาจารย์ชยสาโร

เราจะสามารถปฏิบัติธรรมในขณะที่เล่นเฟซบุ๊กได้หรือไม่?

คงจะแล้วแต่ว่าเราเล่นอย่างไร เพื่ออะไร ทุกวันนี้ก็ยังมีธรรมะอยู่ในเฟซบุ๊กอยู่บ้างเหมือนกัน ถ้าเราอ่านธรรมะในเฟซบุ๊ก ก็คงไม่ขัดอะไรกับการปฏิบัติธรรม

แต่ถ้าเล่นเป็นการฆ่าเวลา เล่นในเรื่องเพ้อเจ้อต่างๆ มันก็มีผลเสียต่อสุขภาพจิตได้ง่าย มันก็กินเวลาด้วย ซึ่งบางทีสิ่งที่อ่านหรือสิ่งที่โพสต์ อาจจะไม่ได้เสียหายอะไรหรอก แต่มันใช้เวลา ก็เลยทำให้เวลาที่จะทำสิ่งที่มีประโยชน์มากกว่าไม่มี และทุกสิ่งทุกอย่างจะเข้ากับการปฏิบัติธรรมหรือไม่ ก็ต้องรู้จักผิดชอบชั่วดี รู้ว่ากำลังทำอะไรอยู่ เพื่ออะไรอยู่เท่านั้นเอง

พระอาจารย์ชยสาโร

ความสุขที่แท้จริงของมนุษย์คืออะไร?

คำว่า 'แท้จริง' นั้น ก็น่าจะหมายความว่า 'ไม่เสื่อม' หรือว่าเป็นความสุขสูงสุด ฉะนั้นในทางพุทธศาสนาเราถือว่า ถ้าเป็นความสุขที่เกิดจากการกระตุ้นจากภายนอกเป็นความสุขชั่วคราว ซึ่งเราจะเอาเป็นที่พึ่งไม่ได้ แล้วไม่นานเราก็ต้องพลัดพราก แล้วเป็นความสุขที่อาจจะทำให้เราเสพติดก็ได้ ถ้าเราหลงความสุขทางเนื้อหนังอาจจะนำไปสู่การผิดศีลก็ได้ การเบียดเบียนซึ่งกันและกันได้

ความสุขที่แท้จริงก็ต้องเกิดจากภายใน แล้วเป็นความสุขที่ไม่อาศัยสิ่งอื่น ไม่ใช่เป็นผลของการกระตุ้น แต่เป็นอาการที่เกิดจากจิตที่สงบ จิตที่สะอาดที่สว่าง คือจิตที่ปราศจากกิเลส

ฉะนั้นความสุขอันไหนที่เกิดจากกิเลส หรือปนด้วยกิเลส หรือนำไปสู่กิเลส เราถือว่าไม่แท้จริง แต่ถ้าความสุขที่เกิดขึ้นเพราะชนะกิเลสและพ้นจากกิเลส นั่นเราถือว่าเป็นความสุขที่แท้จริง

พระอาจารย์ชยสาโร

ถ้ามีคนรอบข้างเป็นโรคซึมเศร้า เราควรจะทำอย่างไร?

คนที่เป็นโรคซึมเศร้ามักจะเป็นผู้ที่ปล่อยให้มีความคิดที่ไม่ดีบางอย่างตกร่อง จิตจะวกวนในความคิดเก่าๆ โดยเฉพาะความคิดในทางที่ว่าเราไม่ดี เราทำอะไรไม่สำเร็จ เราแย่ เป็นต้น ฉะนั้น ในเมื่อจิตตกร่องอย่างนี้ มักจะมีผลให้ไม่ออกกำลังกาย ไม่ทานอาหารที่เป็นประโยชน์ต่อร่างกาย แล้วจิตใจก็หมกมุ่นแต่เรื่องของตัวเอง

ฉะนั้นในเบื้องต้นก็เป็นเรื่องพื้นฐาน หรือว่าจะต้องพยายามชวนให้ออกกำลังกาย ออกจากห้อง ออกจากบ้าน เปลี่ยนสิ่งแวดล้อม ถ้าอยู่ในกรุงในเมืองก็ออกไปต่างจังหวัดถ้าเป็นไปได้ อย่างน้อยให้มีการเปลี่ยนบรรยากาศบ้าง ในเบื้องต้นสิ่งที่จะได้ผลได้เร็วก็คือทาน การชวนให้ผู้ซึมเศร้าทำทาน โดยเฉพาะการให้ทานที่เห็นผลได้ทันที อย่างเช่นการเลี้ยงเด็กกำพร้า คือสิ่งที่เราทำไปแล้ว เราก็เห็น โอ้...ทำให้คนอื่นมีความสุขได้ ก็ทำให้มีความเชื่อมั่นว่า ตัวเองมีอะไรที่จะให้กับโลกได้เหมือนกัน

ส่วนการภาวนาไม่ใช่ว่านั่งสมาธิจะเป็นวิธีแก้ปัญหาทุกอย่าง การให้คนนั่งคนเดียว นั่งหลับตา อาจจะไม่ดีสำหรับคนซึมเศร้า ควรจะให้ออกในสังคม ในสังคมคนดี ในการทำงานจิตอาสาหรือทำอะไรเพื่อคนอื่นให้มาก แล้วก็เจอคนที่ร่าเริง คนที่มีความสุข อย่าไปคลุกคลีกับคนที่ซึมเศร้าด้วยกัน

ถ้าจะให้เจริญสมาธิภาวนาก็เน้นที่เมตตาภาวนา แล้วถ้าทำเมตตาภาวนาในระหว่างการเดินจงกรมก็จะดี ก็ไม่อยากให้ผู้ซึมเศร้าอยู่คนเดียว นั่งสมาธิคนเดียวเท่าไหร่ แต่ถ้าออกในสถานที่อย่างนี้ เดินใต้ต้นไม้แผ่เมตตาเปลี่ยนให้จิตใจให้ดีขึ้น แต่การออกกำลังกายนี้จะแก้ได้เยอะเลยโดยยังไม่ต้องกล่าวถึงเรื่องจิตใจเท่าไหร่ ก็อยากให้ออกกำลังกายให้มาก

พระอาจารย์ชยสาโร

ทำอย่างไรเราจึงจะเลิกนิสัยผัดวันประกันพรุ่งได้ ?

คนทั่วไปเนี่ย คนไทยนี่ ชอบของผัดเนอะ ข้าวผัดอะไรผัดนี่ก็ชอบกัน แต่ที่ทุกคนชอบมากที่สุด คือตัวนี้...ผัดวันประกันพรุ่ง

การเลื่อนสิ่งที่ควรทำในวันนี้ ก็มักจะเกิดเพราะเราหลอกตัวเองว่ายังมีเวลาอยู่ ยังไม่ถึงเวลา ถ้ามีเวลาทำพรุ่งนี้ ไม่ทำวันนี้จะดีกว่า เอาความง่าย เอาความสบายเป็นหลัก การระลึกว่าเวลาของเรา มันก็หมดไป หมดไป เราไม่รู้ว่าเราจะทำสิ่งนั้นได้ในอนาคตรึเปล่า

ฉะนั้นถ้าเรามีนิสัยอย่างนี้ ถ้ามีสติ เมื่อเกิดความคิดจะทำอะไรสักอย่างนึงว่าควรจะทำ แล้วมันจะมีความคิดต่อว่า “เออ...เอาไว้ก่อน” ต้องพูดกับตัวเองตรงนี้ ตั้งมันเป็นสติว่า ถ้าเป็นภาษาอังกฤษ “Do it now” “Do it right now !” คือนี่ก็เป็นคำบริกรรมทุกครั้งที่คิดจะผัดวันประกันพรุ่ง “ทำเดี๋ยวนี้ !” “ทำเดี๋ยวนี้ !” ไม่ต้องคิดมาก “ทำเดี๋ยวนี้”

พระอาจารย์ชยสาโร

ในช่วงที่ข่าวการเมืองมีความเข้มข้นดุเดือด ทำให้ตามข่าวแล้วเครียด เราควรมีหลักคิดอย่างไรในการตามข่าวการเมือง?

ถ้าเป็นผู้ครองเรือนแล้วก็ควรจะกำหนดเวลาในแต่ละวัน ที่เราจะแบ่งไว้กับการดูข่าวการบ้านการเมือง ที่จริงแต่ละวันไม่ต้องดูมาก ไม่กี่นาทีนี่ก็พอรู้ได้ ส่วนมากก็วกวนเรื่องเดิมๆ ถ้าฟังอะไรที่ชวนเครียดบ่อยๆ ก็เป็นการเบียดเบียนตัวเอง ก็ไม่เกิดประโยชน์

ฉะนั้น ถึงแม้ว่าเราเข้าใจว่าเราดูข่าว แล้วก็ฟังว่าดี แต่ที่จริงถ้าเราดูสิ่งที่เราได้ดูแล้ว หนึ่งรอบแล้วหรือสองรอบแล้ว ในแต่ละวันก็เป็นเรื่องการเพ้อเจ้อมากกว่า ข่าวที่เป็นการเพ้อเจ้อก็มี ฉะนั้นเราก็ต้องฝึกให้กลั่นกรอง ให้เรารู้จักดูตรงไหน อ่านตรงไหน มันจึงจะได้ข้อความได้ความรู้ที่ต้องการ โดยไม่เสียเวลาให้มากและไม่ให้อารมณ์เราเสีย

พระอาจารย์ชยสาโร